«معجزه آبخیزداری»|قانون مدیریت جامع حوزه آبخیز؛ راهکاری موثر برای مقابله با بیابانزایی

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ بیابان در اصطلاح به اکوسیستم زوال یافته ای اطلاق می شود که پتانسیل تولید بیولوژیک خود را یا از دست داده یا در حال از دست دادن است.  همچنین بیابانزایی به فرایند تخریب سرزمین، زوال زیست های طبیعی با کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل انسانی و محیطی اطلاق می شود. سازمان زمین شناسی آمریکا بیابان ها را به وسیله موقعیت جغرافیایی و الگوی هوای غالب به انواع بیابان های باران پناهی، ساحلی، مونسونی، قطبی، بادهای تجارتی و بیابان های عرض میانه تقسیم کرده است.

** ویژگی ها و شاخص های بیابانزایی

ویژگی های بیابان عبارت است از:

الف) بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر قریب بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب می شود. البته در مورد محدوده بارش نظرات مختلفی وجود دارد:

1. مناطق با بارش کمتر از 250 میلیمتر
2. مناطق با بارش کمتر از 200 میلیمتر
3. مناطق با بارش 50 تا 100 میلیمتر
4. مناطق با بارش کمتر از 50 میلیمتر

ب) پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. بیابان ها اغلب بین 15 تا 30 درجه شمالی و جنوبی قرار گرفته اند و به دلیل نزول جریان های هوای خشک از بالای تروسفر به پایین، بخار آب در این مناطق کم شده و هوا بیش از حد خشک می گردد.

ج) خاک های این مناطق دارای مواد آلی کم و اغلب جوان کم تحول یافته هستند.

** بیش از 55 درصد مساحت ایران بیابانی است

در حال حاضر 17 استان کشور به عنوان مناطق بیابانی توسط دفتر بیابانزدایی ایران شناخته شده است که حدود 70 درصد جمعیت ایران در این نواحی زندگی می کنند. همچنین طبق مطالعات انجام شده با  ترکیب 5 عامل اقلیم، پوشش گیاهی، ژئومورفولوژی، خاک و زمین شناسی، حدود 86 تا 93 میلیون هکتار ایران مناطق بیابانی تشکیل می دهد که بیش از 50 درصد مساحت کشور بیابانی و نیمه بیابانی است.

**سوء مدیریت منابع آب؛ مهمترین عامل بیابانزایی

طبق گفته دانشمندان قریب به 80 درصد عوامل بیابانزایی عنصر انسانی و 20 درصد عوامل طبیعی نقش دارند. مهمترین عامل بلایا و مخاطرات طبیعی بخصوص بیابانزایی و خشکسالی در کشور به گفته کارشناسان و صاحبنظران، سوء مدیریت منابع آب است. از جمله عوامل دیگر بیابانزایی می توان به افزایش جمعیت، برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی، آلودگی آب های زیرزمینی از طریق پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر شدید و سریع کاربری اراضی، برداشت ناموزون از معادن، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت نادرست اراضی کشاورزی اشاره کرد.

یکی دیگر عوامل موثر در بیابانزایی چرای مفرط است. طبق آمار 920 هزار خانوار بهره بردار با جمعیتی حدود 5 میلیون نفر دستندرکار بهره برداری از مراتع هستند. از این رو پایش باید مشخص کند که مرتع دار واقعی کیست. طبعا با ابطال پروانده افرادی که مرتع دار نیستند بخش عمده ای از معضلات مراتع برطرف می شود.

** ضرورت اعمال مدیریت جامع حوزه آبخیز برای مقابله با بیابانزایی

با توجه به اینکه امروزه با رشد فراینده پدیده بیابانزایی در ایران و دنیا مواجه هستیم، یکی از راه های موثر برای مقابله با بیابانزایی، آبخیزداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز است  تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی است که متاسفانه توجه چندانی به این مساله مهم صورت نمی گیرد. به اذعان بسیاری از کارشناسان ضرورت دارد که در محیط شکننده طبیعی ایران، بهره برداری از منابع آب و خاک کشور به طور اصولی و در قالب مدیریت یکپارچه حوزه های آبخیز صورت پذیرد و از بخشی نگری به مسائل آب و خاک و تصمیم گیری صرفا در محدوده سیاسی استان ها، خارج شده و مسائل حوزه ها به صورت یکپارچه از بالادست، میان دست و پایین دست با هم در نظر گرفته شود.

** پینشهاداتی برای مقابله با بیابانزدایی در ایران

در پایان پیشنهاداتی برای مقابله با پدیده بیابانزایی و بهبود وضعیت فعالیت های مرتبط با بیابان ارائه می شود این پیشنهادات عبارت است از:

• توجه به آبخیزداری و آبخوانداری در طرح های بیابانزدایی و اختصاص بودجه و اعتبارات مناسب به آن
• تقویت زمینه های آگاهی و توسعه اطلاعات و نظام های مراقبتی برای مناطق در معرض بیابان زایی و خشکسالی از جمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی این اکوسیستم ها
• توسعه برنامه های همه جانبه بیابان زدایی و لحاظ کردن آنها در طرح ها و برنامه های توسعه ملی و طرح های ملی زیست محیطی
• مبارزه با تخریب زمین از طریق حفاظت خاک، جنگل کاری و احیای جنگل ها و مراتع
• توسعه برنامه های همه جانبه جبرانی و بسیجی برای مقابله با خشکسالی از جمله ترتیب خودیاری برای مناطق در معرض خشکسالی و طراحی برنامه های مربوط به آوارگان زیست محیطی
• تشویق و ارتقا سطح همکاری و همیاری عمومی و آموزش زیست محیطی با تمرکز بر کنترل بیابانزایی و مدیریت آثار خشکسالی

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/