ابعاد راهبردی سومین نشست رهبران آسیای مرکزی در عشق‌آباد
برگزاری سومین نشست مشورتی رهبران آسیای مرکزی بنا بر دلایلی از جمله استقلال از روسیه، آمریکا و چین، حضور نسل جدید رهبران، وجود بستر مساعد رشد منطقه‌ای و زمینه‌سازی برای شکل‌گیری اولین سازمان منطقه‌ای مستقل حائز اهمیت راهبردی است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، طی سال‌های اخیر چارچوب‌های سیاسی مهم و متعددی با حضور کشورهای آسیای مرکزی تشکیل شده است.
ساختار 1+5 بین کشورهای منطقه با قدرت‌های بزرگ، از جمله چین و ایالات متحده آمریکا از جمله این چارچوب‌های سیاسی مطرح می‌باشند. با این حال هیچ کدام از این نشست‌ها به اندازه نشست سران کشورهای منطقه که طی سال‌های اخیر راه‌اندازی شده است، توجه تحلیل‌گران و کارشناسان سیاسی را جلب نکرده است.
برگزاری دو نشست پیشین
سومین نشست مشترک رهبران آسیای مرکزی در حالی قرار است روز جمعه 6 آگوست (15 مرداد) به میزبانی دولت ترکمنستان برگزار شود که پیش از این کشورهای منطقه دو نشست سازنده را تجربه کرده‌اند. نخستین نشست از این چارچوب سیاسی در مارس 2018 به میزبانی آستانه، پایتخت قزاقستان برگزار شد.
پنج رهبر جمهوری‌های آسیای مرکزی در این نشست حاضر شدند و به جای رقابت‌های منطقه‌ای، بر توسعه تعاملات اقتصادی و مناسبات سیاسی تاکید کردند.
تغییر در دیدگاه‌های منطقه‌ای ازبکستان عاملی است که به عقیده تحلیل‌گران زمینه‌ساز شکل‌گیری این پلتفورم سیاسی منطقه‌ای شد. شوکت میرضیایف با اولویت دادن به تنش‌زدایی و اعتمادسازی با همسایگان بسترهای مساعدی برای این چارچوب سیاسی فراهم آورد.
پس از آن نیز در سال 2019 دومین نشست از این چارچوب سیاسی به میزبانی دولت ازبکستان برگزار شد. در این نشست بیش از همه بر اشتراکات فرهنگی میان کشورهای منطقه تاکید شد و میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان پیشنهاد ارائه جایزه سال آسیای مرکزی برای شهروندان این کشورها را ارائه داد.
همچنین موضوعات مهمی همچون تغییرات اقلیمی و چالش‌های مشترک منطقه‌ای نظیر افغانستان در این نشست مورد بررسی و تبادل نظر رهبران کشورهای منطقه قرار گرفت.
تعویق و تغییر میزبانی سومین نشست
در حالی که سومین نشست مشورتی رهبران آسیای مرکزی برای سال 2020 و به میزبانی بیشکک، پایتخت قرقیزستان برنامه‌ریزی شده بود، برخی عوامل منجر به تعویق این نشست شدند. نخست، با شیوع بیماری کرونا و تاثیرگذاری آن بر روندهای جهانی، کشورهای منطقه تصمیم به تعویق این نشست تا زمان ثبات در وضعیت کنترل اپیدمی گرفتند.
در عین حال باید به عنوان دومین عامل به ناآرامی‌های بیشکک نیز اشاره کرد. در حالی انتظار می‌رفت این نشست در ماه نوامبر برگزار شود که اوایل ماه اکتبر اعتراضات به نتایج انتخابات پارلمانی در بیشکک، بی‌ثباتی‌های گسترده‌ای را در سرتاسر قرقیزستان پدید آورد. پس از آن نیز با استعفای سورانبای جین‌بیک‌اف و انحلال دولت قرقیزستان، عملاً میزبانی این نشست غیرممکن شد.
به همین دلیل در تاریخ 23 اکتبر 2020 مقامات ازبکستان اعلام کردند که سومین نشست مشورتی رهبران آسیای مرکزی به سال 2021 موکول شده است. چند ماه بعد نیز ترکمنستان به عنوان میزبان سومین نشست معرفی شد. این نشست توسط دولت ترکمنستان برای ماه آگوست و در منطقه توریستی آوازه برنامه‌ریزی شده است.
همچنین باید اشاره داشت که در نشست 2020 قرار بر این بود تا پیش‌نویس یک طرح منطقه‌ای در خصوص دوستی، همسایگی خوب و همکاری برای توسعه منطقه‌ای به تصویب رهبران کشورها برسد که با تعویق آن نشست، انتظار می‌رود در نشست روز جمعه بررسی و تصویب شود.
در همین حال انتظار می‌رود یک بستر حل‌و‌فصل اختلافات درون‌منطقه‌ای، به ویژه با توجه به مساله افغانستان و نیز مناقشات مرزی اخیر بین تاجیکستان و قرقیزستان در این نشست مورد توافق قرار بگیرد.
ابعاد راهبردی
این نشست مشورتی اگرچه در حوزه مسائل امنیتی خاص نظیر افغانستان نیست و حتی در پاسخ به یک تهدید ایجابی نیست و همینطور از آن انتظار نمی‌رود در کوتاه‌مدت نتایج ملموس و محسوسی را بر جای بگذارد، اما در سطوح راهبردی و در بازه بلندمدت، بسیار حائز اهمیت است.
عدم حضور روسیه، آمریکا و چین: این نشست نخستین چارچوب سیاسی کشورهای آسیای مرکزی است که در آن روسیه، آمریکا و چین و حتی بازیگران منطقه‌ای نظیر ترکیه، هند و ژاپن حضور ندارند.
از این منظر، می‌توان انتظار داشت همگرایی به وجود آمده پایدارتر بوده و در یک دینامیسم درون‌منطقه‌ای شکل بگیرد. همچنین به دلیل عدم حضور هیچ یک از این قدرت‌ها، موانع جدی نیز پیش‌روی این پلتفرم سیاسی نیست و همین عامل نیز ضریب موفقیت آن را بالا می‌برد.
حضور نسل جدید رهبران با ایده‌های نو: در سومین نشست که روز جمعه برگزار می‌شود، نسل جدیدی از رهبران آسیای مرکزی حضور دارند که می‌توانند خروج این منطقه از دیدگاه‌های سنتی و تحرک به سوی پیشرفت را رقم بزنند.
نقطه آغاز این تحول با انتقال قدرت در ازبکستان و حضور شوکت میرضیایف به وقوع پیوست. در عین حال حضور قاسم ژومارت توکایف به جای نورسلطان نظربایف و حضور سادیر جباورف به جای سورانبای جین‌بیک‌اف نیز از جمله مهم‌ترین تغییرات نسبت به نشست سال 2019 است.
توسعه مناسبات منطقه‌ای در بازه کوتاه‌مدت: در گزارش‌هایی که رسانه‌های ازبکستان اخیراً منتشر کردند، جهش قابل توجهی در تعاملات کشورهای آسیای مرکزی طی سال‌های اخیر ایجاد شده است که به نظر می‌رسد ناشی از همین همگرایی باشد.
بر اساس داده‌های منتشر شده، مجموع مبادلات تجاری کشورهای آسیای مرکزی با یکدیگر طی بازه 3 ساله تا سال 2019، بیش از 2.5 برابر رشد یافته و به رقم بی‌سابقه 5.2 میلیارد دلار رسیده است.
همچنین جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم نیز با رشدی چشم‌گیر سهم آسیای مرکزی را از سرمایه‌گذاری جهانی از 1.6 درصد به 2.5 درصد افزایش داده است. در همین حال تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه نیز از 253 میلیارد دلار در سال 2016 به 302 میلیارد دلار در سال 2019 رسیده است. تمام این ارقام نشان‌گر روند سریع رشد مبادلات درون و برون منطقه‌ای کشورهای آسیای مرکزی و ضرورت همگرایی در راستای توسعه مناسبات است.
احتمال شکل‌گیری یک سازمان منطقه‌ای مستقل: در حالی که طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی عموم سازمان‌های بین‌المللی که کشورهای منطقه آسیای مرکزی عضو آن‌ها شده‌اند به ابتکار کشورهای دیگر بوده است، انتظار می‌رود چارچوب سیاسی پیش‌رو به شکل‌گیری نخستین سازمان مستقل منطقه‌ای در آسیای مرکزی منجر شود.
پیش از این کشورهای منطقه در سازمان‌هایی با محوریت روسیه (مشترک المنافع و سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی)، چین (سازمان همکاری شانگهای)، آمریکا و اروپا (سازمان امنیت و همکاری اروپا)، ترکیه (اتحادیه کشورهای ترک زبان) و ایران (سازمان همکاری‌های اقتصادی) عضو شده بودند. شکل‌گیری چنین سازمانی می‌تواند بر ظهور روندهای جدید منطقه‌ای در این حوزه یاری رساند.
انتهای پیام/