سفر رحمان به ترکمنستان: آیا مسیر ایران دوباره برای ترانزیت تاجیکستان فعال می‌شود؟
باوجود آن که از سال ۲۰۱۷ بنا بر دلایل نامعلوم انسداد ترانزیتی ترکمنستان برای محموله‌های تاجیکستان باعث حذف مسیر ایران از ترانزیت تاجیک‌ها شده بود، توافقات اخیر دو کشور در نشست آوازه ظاهراً می‌تواند مجدداً مسیر ایران را فعال سازد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، منطقه آسیای مرکزی محصور در خشکی بوده و همین محدودیت جغرافیایی منجر به بروز مشکلات عدیده ترانزیتی در این کشورها شده است.
بنا بر اعلام رسانه‌های کشورهای منطقه، هزینه ترانزیت برای کشورهای آسیای مرکزی معمولاً 30 تا 40 درصد بیش از سایر کشورهاست. با این حال در کنار این موضوع، مشکلات سیاسی، امنیتی و اقتصادی که در مواجهه برخی کشورها به وقوع می‌پیوندد نیز بر این مسائل می‌افزاید.
بسته شدن مرزهای ترکمنستان به روی محموله‌های ترانزیتی تاجیک
سال 2017 و مدت کوتاهی پس از مشکلات مرزی ایران و ترکمنستان بود که رسانه‌های تاجیکستان خبرهایی مبنی بر بسته شدن مرزهای ترکمنستان بر روی محموله‌های ترانزیتی این کشور منتشر کردند.
در ماه فوریه این سال صدها واگن و کانتینر از محموله‌هایی که به مقصد تاجیکستان بودند و یا از مبدا این کشور عازم مقاصد دیگری بودند، پشت ورودی‌های مرزهای ترکمنستان تجمع کردند. عدم پذیرش مقامات ترکمنستان برای عبور این محموله‌ها تنها گزاره‌ای بود که در آن زمان به طور رسمی مطرح شد. بخشی از این محموله‌ها در منطقه سرخس در مرزهای جمهوری اسلامی ایران قرار داشتند.
در آن زمان برخی مقامات تاجیکستان نظیر ریاست اداره راه‌آهن و همچنین وزارت امور خارجه این کشور در آن زمان اظهار داشتند که دلیلی برای ممانعت از عبور محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان وجود ندارد.
سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان در آن زمان گفته بود که «بین دو کشور دوست و برادر نباید چنین مشکلاتی وجود داشته باشد».
البته این نخستین بار نبود که چنین رفتاری از سوی ترکمنستان مشاهده می‌شد. درست اندکی پیش از آن چنین مشکلی برای محموله‌های ایرانی پدید آمده بود و قبل‌تر نیز موردی مشابه برای بارهای تاجیکستان به صورت مقطعی وجود داشت.
لذا انتظار می‌رفت همچون گذشته مشکلات به وجود آمده به زودی حل و فصل شوند و جریان عادی ترانزیت مجدداً برقرار شود. با این حال برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، این اتفاق نیفتاد و طولانی‌ترین انسداد ترانزیتی ترکمنستان برای تاجیکستان به وقوع پیوست.
در همین حال با وجود آن که چندین ماه از آغاز این مشکل می‌گذرد، همچنان هیچ دلیلی برای این امر از سوی مقامات رسمی تاجیکستان و ترکمنستان ارائه نشده است. حتی تحلیل‌گران نیز در گمانه‌زنی‌های خود هیچ عامل بالقوه‌ای را برای این انسداد ترانزیتی طرح نکرده‌اند.
استفاده تاجیکستان از مسیرهای جایگزین
این وضعیت تاجیکستان را بالاجبار به سوی استفاده از مسیرهای جایگزین سوق داد.
بخشی از این ترانزیت در این بازه از طریق ایران و افغانستان و از طریق کریدورهای جاده‌ای صورت می‌گرفت. با اینحال شرایط امنیتی افغانستان اجازه ترانزیت گسترده از این کشور را نمی‌داد.
افتتاح برخی کریدورهای رسمی مبتنی بر جغرافیای افغانستان نظیر کریدور کتای (قرقیزستان- تاجیکستان- افغانستان- ایران) در این مدت و در پاسخ به این وضعیت صورت گرفت.
مسیر دیگری که محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان آن را برگزیدند، استفاده از دریای خزر بود. در این مسیر محموله‌های ترانزیتی تاجیک پس از عبور از قفقاز در بندر باکو به کشتی منتقل شده و از طریق دریای خزر به بنادر قزاقستان منتقل می‌شدند. در این کشور مجدداً بارگیری شده و با طی مسیری حدوداً 2 هزار کیلومتری، با عبور از ازبکستان به این کشور می‌رسیدند. این فرایند هزینه تمام شده کالاهای صادراتی و وارداتی تاجیکستان را به نحو محسوسی افزایش داد.
نشست آوازه و تغییر در روابط دو کشور
علی رغم وجود مشکلات گسترده طی سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد موج سردی روابط دو کشور که تحت تاثیر این مشکلات ترانزیتی به وجود آمده بود، با برگزاری سومین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی به میزبانی منطقه توریستی و گردشگری آوازه در ترکمنستان، رو به گرمی گراییده است.
در پی سفر امامعلی رحمان به ترکمنستان، روسای جمهور دو کشور دیدارهای متعددی را ترتیب داده و در برنامه‌های چندجانبه با حضور سران دیگر کشورها شرکت کردند.
همچنین به گفته منابع رسمی تاجیکستان، تعداد 19 سند رسمی دوجانبه نیز بین دوشنبه و عشق‌آباد به امضا رسیده که بخشی از آن به حوزه ترانزیت، راه‌آهن و حتی حمل و نقل مسافری مربوط می‌شود.
اگرچه این توافقات و اسناد امضا شده همچنان به طور رسمی و با جزئیات منتشر نشده‌اند، برخی مقامات تاجیک آن‌ها را مهم ارزیابی کرده‌اند. نماینده هیات تاجیکستان در این زمینه تصریح کرده که در چارچوب مجمع اقتصادی آسیای مرکزی که در تاریخ 6 آگوست برگزار شد، توافقات متعددی از جمله برای واردات 50 هزار تن فرآورده‌های نفتی و حمل‌و‌نقل ریلی به دست آمده است.
در برخی منابع نیز ذکر شده که بر اساس توافقات جدید میان دو کشور، تاجیکستان اجازه استفاده از بندر ترکمن‌باشی برای ترانزیت کالا را دریافت کرده است.
فعال شدن مسیر ترکمن باشی به معنای استفاده محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان از مسیر دریای خزر و کانال ولگا- دن برای رسیدن به دریای سیاه و در نهایت بازارهای اروپا است. در این مسیر تاجیکستان نیازی به مسیر ایران و ترکیه برای دسترسی به اروپا نخواهد داشت.
با این وجود به نوشته سرویس تاجیکی رادیو آزادی، محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان همچنان برای تردد از ترکمنستان به دلیل قوانین سختگیرانه ترانزیتی این کشور با مشکلاتی مواجه هستند. اکنون کامیون‌هایی که راننده خارجی داشته باشند توسط خود ترکمن‌ها در طول قلمرو این کشور جابجا می‌شوند.
آیا مسیر ایران دوباره برای ترانزیت تاجیکستان فعال می‌شود؟
آب شدن یخ روابط تاجیکستان و ترکمنستان می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران نیز مطلوب باشد. با تغییر وضعیت افغانستان پس از خروج نیروهای آمریکا، تمام مسیرهای ترانزیتی با محوریت این کشور به دلیل بی‌ثباتی و ناامنی از دستور کار خارج شده و محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان با بسته بودن مسیر ترکمنستان دیگر نیازی به جغرافیای ایران نداشتند. با این حال، باز شدن مرزهای ترکمنستان می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت محموله‌های ترانزیتی تاجیکستان به مسیر ایران باشد.
علی‌رغم آن که مسیر بندر ترکمن‌باشی به باکو و نیز مسیر دریایی از خزر تا دریای سیاه ممکن است در آینده در اختیار تاجران و بازرگانان تاجیک قرار بگیرد، احتمالاً مسیر ایران و ترکیه نیز به عنوان یک آلترناتیو جدی همچنان فعال خواهد شد.
در عین حال دسترسی به بازارهای جنوب ایران در کشورهای عربی و نیز پاکستان در حال حاضر تنها از مسیر ایران میسر است. لذا، می‌توان انتظار داشت به زودی مسیر ایران مجدداً به یکی از محورهای اصلی ترانزیت تاجیکستان تبدیل شود.
در این شراط زمینه‌هایی نیز برای همکاری دو کشور در حوزه کریدور بین المللی شمال-جنوب و نیز در توسعه بندر استراتژیک چابهار وجود خواهد داشت.
انتهای پیام/
