همدانی: پیام‌های گوناگون عاشورا را باید "غیر مستقیم" در انیمیشن‌ها گنجاند
انیمیشن‌های خارجی دارای محتوا و ایدئولوژی‌های خاص خود است از مذهبی تا ضد مذهب در آنان وجود دارد. اما آنچه که مهم است اینکه آنها این محتوا را به‌صورت غیرمستقیم و با سبکی خاص بیان می‌کنند که مخاطب در ابتدای امر متوجه آن نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انیمیشن در میان گونه‌های سرگرمی مانند فیلم و سریال، یکی از بالاترین ظرفیت‌ها را برای محتوا دارد. به تعیر دیگر انیمیشن را می‌توان محتوامحورترین گونه سرگرمی دانست و علت آن هم از سویی به مخاطبین آن یعنی سنین کودک و نوجوان بازمی‌گردد که آموزش‌های متنوعی را در زمینه‌های گوناگون به آنان یاد می‌دهند و دیگر سبک و ساختار آن است که باتوجه به امکان ورود آن در فضاها و زمینه‌های مختلف انسانی و اجتماعی، فضای خیال‌انگیزی را با خود به‌همراه دارد که همین منجر به تنوع در مضامین و محتواها می‌شود.
محتوای اعتقادی و مذهبی و دینی نیز در انیمیشن‌ها مورد توجه قرار داشته است. البته عموماً تصور می‌شود که این دست از مضامین در فرهنگ و کشورهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که باورهای دینی در آنجا اصل و اساس است. اما آیا حقیقت همین است؟
سؤال از آن مهم‌تر اینکه در محتواهای صورت گرفته در انیمیشن‌های داخلی، آیا مضامین عاشورایی و حسینی در چه صورت و فرمی باید مستقر شود؟ آیا فرم و سبک خاصی برای بیان و ارائه محتوای دینی و مذهبی وجود دارد؟
سؤالات ما را محمد همدانی کارگردان و تهیه‌کننده انیمیشن جواب می‌دهد:
مضمون عاشورایی نباید حتما با فرم تاریخی پرداخته شود
* ساخت انیمیشن مذهبی و دینی در ایران خصوصاً با تمرکز روی موضوع عاشورا نیازمند چه ملزومات و شرایطی از نظر مخاطب‌شناسی، زیبایی‌شناسی و قصه است؟
به‌نظرم صرف پرداختن به موضوع عاشورا، به معنای انیمیشن عاشورایی نیست. در حقیقت آن‌قدر عاشورا پیام‌های مختلف دارد که هرکدام را می‌توان جداگانه به عنوان سوژه برای انیمیشن یا فیلم انتخاب کرد. درست است که عزاداری امام حسین (ع) جایگاه بالایی دارد اما چیزی که ایشان را عظیم کرده است اتفاق مادی و زمینی حادثه عاشورا نیست بلکه عظمت ایشان این است که از هرآنچه که داشت برای هدف الهی گذر کرد و تک‌تک آنها را شخصاً در مسیر الهی قربانی کرد. این مفهوم مهم‌ترین چیزی است که می‌توان درباره عاشورا صحبت کرد و سناریوها را با توجه به ذائقه نسل نوجوان و با نظر به آن برای آنها ساخت.
اما ممکن است انیمیشن عاشورایی به‌طور مشخص و مستقیم در مسیر آن حادثه تاریخی عاشورا و امام حسین (ع) نباشد. حرفم این است که عاشورا را تنها با فرم و شکل مشخص نباید خلاصه کرد در حالی که به‌نظرم عظمت عاشورا در محتوا است و اگر محتوا درست شکل بگیرد امکان دارد فرم ما نیز متفاوت صورت بگیرد که متناسب با جغرافیایی که می‌خواهد برای مخاطب آن خطه و سنین خاص آن کار شود، محصول ارتباط بهتری ایجاد کند.
پس جمع‌بندی حرفم این است که ما اگر محتوای عاشورا را درست تحلیل کنیم و برای مخاطب کار خوب بسازیم که لزوماً فرم عاشورایی نباشد اما در مسیر آن باشد باز هم به نتیجه مطلوب رسیده‌ایم.
همه رسانه‌های دنیا ایدئولوژی دارند
* آیا انیمیشن‌های خارجی نیز محتوای اعتقادی و دینی خاصی دارند؟ آیا ایدئولوژی‌های آنان نیز رنگ و بوی مذهبی و اعتقادی دارد؟
انیمیشن‌های زیادی در جهان داریم که جنبه اعتقادی دارد که یا ضد دین است یا به سمت شیطان‌پرستی و یا ادیان تحریف شده می‌رود. چه انیمیشن یا لایو اکشن که در مسیر یک ایدئولوژی می‌روند و حال اینکه شما آن را زمانی که می‌بیند در ابتدای کار هیچ تحلیل دینی و مذهبی به ذهنتان نمی‌رسد اما زمانی که پیش می‌رود به مرور، شخصیت قهرمان یک اعتقادی را کسب می‌کند و برای آن می‌جنگد و در نتیجه هنگام پایان آن روحی را که سازنده از مفهوم احتیاج داشته است درست منتقل می‌کند.
عموماً برخی اشتباهی مرتکب می‌شوند که در دنیا فقط ما دنبال نشر ایدئولوژی هستیم و همه رسانه‌های دنیا تنها سرگرمی‌اند. اما آنها بلدند که برای چه سنی چه فرمی را انتخاب کنند. در نتیجه این موضوع را باید جدی بیان کنم که تصور نکنیم که در دنیا فقط ما ایدئولوژیستیم و باقی تنها سرگرم می‌کنند. البته جدای از آنکه امروز سرگرمی عنصر اصلی در رسانه است، همه رسانه‌های دنیا در عین حال مبتنی بر ایدئولوژی هستند اما تنها روش‌های تولید و انطباق محتوا با فرم است که فرق دارد. متأسفانه بعضاً ما ناشیانه عمل می‌کنیم و تعجب می‌کنیم که چرا نتیجه بخش نیست؟
ما نیز اساطیر ملی و فرهنگی خوبی داریم که می‌توانیم آن را دستمایه ساخت یک انیمیشن کنیم. اما صرف اینکه همان را بی‌دخل و تصرف بسازیم اشتباه است اگرچه که به نوبه خودش کمک‌رسان است اما تأثیر محتوای درست در قالب درست و جدید خیلی مؤثرتر است تا اصرار بر اینکه فرم ما هم به همان صورت و شکل مستقیم حفظ شود، اگرچه جایگاه خاص خودش را داشته باشد.
انیمیشن‌های دینی و مذهبی لزوماً انیمیشن‌هایی نیستند که فرمشان مذهبی باشد و به تاریخ زندگی مقدسات بپردازند. خیلی از رفتارهای دینی و مقدس را در "خانواده دکتر ارنست" دیده‌ایم مانند اینکه همیشه قبل از غذایشان دعا و بعدش هم تشکر می‌کنند. احترام به والدین و یا تعاون و همکاری را در نظر دارند.
ما برای آثاری که تولید می‌کنیم از مجموعه تربیتی و مطالعاتی به اسم "منهج تربوی" استفاده می‌کنیم که دوستان ما در مؤسسه "کشافه المهدی" که در زمینه قرآن و عترت در لبنان فعالیت می‌کند، سال‌ها روی آن تحقیق کرده بود که در واقع یک منظومه رشد است که از قرآن و روایات صحیح استفاده کرده است.
اگر این منظومه‌ها را ببینید برای مخاطب در سنین مختلف خوراک‌های مختلف در نظر می‌گیرد. به عنوان مثال برای مخاطب زیر 6 سال در مورد خدا شاید نتوان حرف زد زیرا تصور ذهنی او از خدا تنها والدینش هستند. بعد از آن در 7 سال دوم روش کاملاً متفاوت می‌شود یا در سنینی امام غایب برای او مفهوم ندارد زیر غیب بی‌معنی است.
اگر در این موارد افراط کنیم باعث آسیب می‌شود زیرا همه این مفاهیم ظرایفی است که در آیات و روایات و علم پزشکی، روان‌شناسی و یا ارتباط‌شناسی ریشه دارد. بنابراین در هر سنی، محتوایی را می‌شود گفت که در سن دیگر پرداخت به آن صحیح نیست.
پلتفرم‌های ما برای تولید و حمایت انیمیشن ترجیحی ندارند
* با توجه به مشکلات اقتصادی موجود در حوزه انیمیشن، موافق همکاری پلتفرم‌های نمایش خانگی برای تولید انیمیشن هستید؟ عدم همکاری آنان را در زمینه تولید معلول چه علتی می‌دانید؟
در مورد اینکه چرا پلتفرم‌ها آنلاین و نمایش خانگی در حوزه تولید انیمیشن فعالیت نمی‌کنند و یا حمایت لازم را انجام نمی‌دهند، باید گفت مسئله اینجا است که آنها در حال حاضر از میان محتواهای داخلی در حوزه فیلم و سریال ورود می‌کنند و نمایش می‌دهند. الان در دنیا نتفلیکس به امپراطوری تبدیل شده است که در حال حاضر تولیدات سریالی آن پرخرج‌تر از پروداکشن‌هایی است که کمپانی‌های معروف هالیوودی تولید می‌کنند.
اینکه این امپراطوری چگونه قدرت گرفت بر اساس گسترش پلتفرم‌ها، بستر اینترنت و توانایی‌ها و گستره استفاده‌شان بود که مدام رشد کرد و در نهایت سینما در ابزار شخصی مانند موبایل و تبلت وارد شد. پس در دنیا صاحبان VOD سینما را به‌دست گرفته‌اند.
در ایران این اتفاق در هر حال و با هر سیر و روالی که داشته رخ داده است اما به سمت فیلم و سریال رفته و کمتر انیمیشن را مورد توجه قرار داده است. چرا؟ به‌نظرم بد نیست که اینگونه توضیح بدهم که اگر همین الان سراغ یکی از بسترهای برخط برویم می‌بینیم که قسمت محتوای ایرانی مانند فیلم از خارجی آن جدا شده است. هم مخاطبین بیشتری دارد که مردم آن را تماشا می‌کنند که در آن فرهنگ خاص جامعه ما در آن ظهور دارد و هم بازیگران و سلبریتی‌های آن که بدون شک در معرفی آن خیلی مؤثرند. مردم نیز با آن همذات پنداری می‌کنند.
اما انیمیشن ایرانی از خارجی جدا نشده است. دلیلش این است که صورت و ظاهر فیلم و سریال‌ها به‌طور 100 درصد مشخص از حیث صورت و محتوا از هم جدا است و نمی‌شود که این دو را در کنار یکدیگر قرار داد. اما انیمیشن اینگونه نیست و اگر ندانیم که در کجا تولید شده است، نشانی مبنی بر اینکه ساخته کجا باشد وجود ندارد.
در نتیجه انیمیشن ایرانی در میان انیمیشن‌های خارجی قرار می‌گیرد یعنی اگر می‌بینیم که محتوای ایرانی خیلی مخاطب دارد به این معنا نیست که تولیدات قوی‌تری نسبت به مورد مشابه خارجی خود دارد بلکه مخاطب ایرانی آنها را دوست دارد زیرا از فرهنگ و ملت خودش است.
اما انیمیشن فرقی در ظاهر و باطنش ( از حیث ساختار) با مورد خارجی ندارد پس در نتیجه در آن طبقه‌بندی می‌رود و متأسفانه باید با فیلم‌های چند میلیون دلاری رقابت کند.
البته اینجا یک نکته مهم دیگر نیز باید گفته شود؛ انیمیشن‌های خارجی معمولاً چندین برابر تفاوت در هزینه تولید دارند زیرا تعداد خیلی بیشتری نیروی کار فعالیت می‌کند و این باعث می‌شود که کیفیت بهتری داشته باشد. اما جدای از اینکه خیلی گران قیمت‌ترند، وقتی انیمیشن داخلی تولید می‌شود و می‌خواهد پولش را از VOD درآورد، در مقابل یک پروژه چندین میلیون دلاری قرار گرفته است که برای اینکه وارد VOD شود کمترین هزینه برای آن شده است.
یعنی صرفاً دانلود و نهایتاً سانسور و دوبله به قیمت 10 تا 20 میلیون تومان انجام شده است. در حالی که انیمیشن ایرانی چند صد میلیون تومان برای آن هزینه شده است و قطعاً در این میدان بازنده خواهد بود. در حال حاضر هم هیچ پلتفرمی با وجود نبود کپی رایت، توجیهی برای اینکه بخواهد برای انیمیشن ایرانی هزینه، تولید و یا حمایت کند ندارد. حالا اگر پلتفرمی برای اینکه یک محصول انحصاری و خاص داشته باشد ممکن است به سمت هزینه کردن برود.
اما در نهایت من به عنوان تهیه‌کننده انیمیشن خیلی امیدوار نیستم که با این روش VODها ورود جدی به حوزه انیمیشن کنند زیرا با همین روالی که دارند منافع بهتری برای آنها تأمین می‌شود. ما اگر می‌خواهیم تغییری ایجاد شود باید سیاست‌ها تغییر کند.
انتهای پیام/