عزم سران قرقیزستان و تاجیکستان برای رفع تنش‌های مرزی
مادامی که تمام مرزهای افغانستان و تاجیکستان در اختیار نیروهای طالبان قرار گرفته است، وقوع مناقشات و تحرکات جدید در مرز با قرقیزستان تنها می‌تواند آسیب‌پذیری در مناطق جنوبی را تشدید کند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، مناقشات مرزی قرقیزستان و تاجیکستان در آوریل سال جاری میلادی یکی از مهم‌ترین تحولات امنیتی منطقه آسیای مرکزی بود.
باوجود بر جای گذاردن خسارت‌های جانی و مالی گوناگون، از جمله 55 کشته و بیش از 300 زخمی، دو جمهوری توانستند در ساعات نخست شدت گرفتن درگیری‌ها به توافق رسیده و آتش‌بس را بر فضای مناطق مرزی حاکم کنند. در عین حال مذاکرات دوجانبه بدون حضور روسیه و بازیگران ثالث دیگر بین دو کشور همسایه ادامه یافت تا در نهایت به یک توافقنامه مشترک مرزی بین کمیته‌های دولتی- امنیتی دو کشور منجر شد.
یکی از ضرورت‌های جدی در پایان دادن به این مناقشات، درگیر بودن کل کشورهای منطقه در مرزهای جنوبی با افغانستان بود. ناآرامی‌ها و بی‌ثباتی‌های افغانستان نوعی همگرایی امنیتی در کنار تنش‌زدایی را به عنوان یک ضرورت امنیتی بین کشورهای منطقه به وجود آورد.
قرقیزستان و تاجیکستان نیز با نگاه به همین تهدید مشترک اختلاف نظرها را کنار گذارده و ثبات و امنیت را ارجح بر اختلافات موجود، برگزیدند. با این حال طی هفته‌های اخیر مجدداً شاهد بروز برخی تنش‌ها و تحرکات در مناطق مرزی دو کشور بوده‌ایم.
از اواسط ماه جولای، دولت تاجیکستان برخی دوربین‌های نظارتی را در نزدیکی منطقه توزیع آب گلاونوی در حومه شهر اسفره در مناطق مرزی مورد مناقشه نصب کرده است. به گفته مقامات تاجیک این دوربین برای اندازه‌گیری سطح و توزیع آب بوده و در راستای نظارت بر عملکرد طرفین در تعهدات خود بوده است.
با این حال رسانه‌های قرقیز از درخواست مقامات این کشور برای حذف دوربین‌های مذکور خبر دادند. در همین حال یکی از مقامات ولایت باتکن قرقیزستان نیز به طریق مشابه تجهیزات نظارتی خود را در حومه گلاونوی که در درگیری‌های اخیر آسیب دیده بودند، مجدداً بازیابی کرد.
درست در همین بازه نیز بنا بر گزارش خبرگزاری 24 قرقیزستان، شماری از قربانیان و آسیب‌دیدگان قرقیز در مناقشات مرزی ماه آوریل نیز در باتکن تظاهراتی را برگزار کردند.
اعتراض آن‌ها به دولت قرقیزستان در خصوص عدم بازسازی به موقع منازل و تاسیساتی است که نابود شده و یا سوزانده شده بودند. عمده تظاهرکنندگان از منطقه آق‌سای بودند. منطقه‌ای که تاجیک‌ها برای دسترسی به واروخ می‌بایست از آن عبور می‌کردند. همین امر نیز التهابات اخیر را تشدید کرد.
منطقه آق‌سای در میان دو بخش از قلمرو تاجیکستان (نقشه از پایگاه اوراسیانت)
چند روز پس از این مناقشات لفظی، مقامات دو کشور در خصوص جمع‌بندی برخی اسناد دوجانبه گرد هم آمدند. به گزارش آسیاپلوس، مقامات دو کشور در زمینه نهایی کردن یک تفاهم‌نامه بین دولتی برای همکاری در حوزه‌های استانداردسازی، مترولوژی، ارزیابی انطباق محصولات و نیز اعتبارسنجی، جلساتی را در اواخر ماه جولای برگزار کردند.
هدف‌گذاری امضای این موافقتنامه از میان برداشتن موانع مبادلات تجاری میان دو جمهوری همسایه بود.
این موضوع باتوجه به کاهش مبادلات تجاری دو کشور در دستور کار بیشکک و دوشنبه قرار گرفته است. اواخر ماه جولای خورشید کریم‌زاده، رئیس خدمات گمرک جمهوری تاجیکستان در یک کنفرانس مطبوعاتی گفته بود که توقف ترانزیت در تجارت این کشور با استفاده از قلمرو قرقیزستان متوقف شده و اکنون محموله‌های وارداتی و صادراتی این کشور به روسیه از مسیر ازبکستان وارد تاجیکستان می‌شوند. او همچنین گفته بود که مبادلات تجاری با قرقیزستان 4 میلیون دلار کاهش یافته است.
دیدار روسای جمهور تاجیکستان و قرقیزستان در ورزاب
با این حال یک روز پس از انتشار این خبر، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دو کشور از تبادل آتش و تیراندازی در مناطق مرزی دو کشور، در منطقه باتکن قرقیزستان خبر دادند.
خدمات مرزبانی قرقیزستان سریعاً با انتشار بیانیه‌ای اظهار داشت که شهروندان تاجیکستان بدون هماهنگی مقامات قرقیز در حال اقداماتی در منطقه «کوم مزار» بودند که با پاسخ نیروهای مرزبانی این کشور مواجه شدند.
پس از آن نیز شدت گرفتن درگیری‌ها و مناقشات میان اهالی روستاهای همجوار منجر به سنگ‌پرانی و درگیری‌های غیرمسلح شد. همین درگیری‌ها نیز منجر به تیراندازی‌های پراکنده نیروهای مرزبانی دو کشور به سمت یکدیگر شد.
یک روز پس از این درگیری‌ها، خدمات مرزبانی تاجیکستان با انتشار بیانیه‌ای اظهار داشت که اقدامات اهالی روستای چارکوه در هماهنگی با مقامات قرقیز و منطبق بر تفاهم‌نامه‌های دوجانبه بوده است.
تیراندازی نیروهای مرزبانی تاجیکستان نیز در این مناقشه محدود منطبق بر تفاهم‌نامه امضا شده میان دو کشور عنوان شد. در همین حال مرزبانی تاجیکستان، رسانه‌های قرقیزستان را به انتشار داده‌ها و اطلاعات غلط در خصوص این مناقشه متهم کرد.
اواخر ماه جولای نیز مجدداً حواشی مربوط به پرتاب سنگ از سوی شهروندان تاجیک به سمت خودروی حامل مقامات روستای آق‌سای در منطقه باتکن در قرقیزستان، تنش‌هایی را بین دو کشور ایجاد کرد.
در همین راستا خبرهایی نیز مبنی بر ضرب و شتم برخی شهروندان قرقیز در رسانه‌های این کشور منتشر شد. با این حال به گفته مقامات وزارت امور داخلی قرقیزستان، سریعاً تماس‌هایی با طرف تاجیکی در زمینه جبران خسارات وارد شده برقرار شد.
با این حال به نظر می‌رسد با وجود این تحرکات، مقامات دو کشور همچنان در زمینه عادی‌سازی مناسبات دوجانبه مصمم هستند. در روزهای 4 تا 9 آگوست در دوشنبه مقامات تاجیک و قرقیز جلسات گروه کاری مربوط به تعیین حدود مرز مشترک را برگزار کردند. به نوشته وزارت امور خارجه تاجیکستان، این نشست منجر به امضای پروتکلی در خصوص علامتگذاری بخش دیگری از مرزهای مشترک دو کشور شد. همچنین در خصوص برگزاری نشست بعدی این گروه کاری در قرقیزستان توافق شد.
پس از این نشست نیز مارات ایمانکولوف، دبیر شورای امنیت قرقیزستان در مصاحبه‌ای تصریح کرد که پس از حل مناقشات مرزی قرقیزستان، مرزهای خود را بر روی تاجیکستان باز خواهد کرد. او همچنین به توافق روسای جمهور دو کشور در زمینه بازسازی مجدد مرزها اشاره کرد.
روز 13 آگوست نیز در دیدار مقامات ولایت سغد تاجیکستان و باتکن قرقیزستان طرفین در خصوص توقف حصارکشی تاجیکستان در مناطق مرزی مذاکراتی را صورت داده و به توافق رسیدند.
در حالی که مقامات کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان و تاجیکستان و همچنین مقامات استانی در سغد و باتکن طی هفته‌های اخیر دیدارهای متعددی را برگزار کردند، اما کماکان درگیری‌های مرزی میان ساکنان روستاهای همجوار و فضای بی‌اعتمادی در مرزبانی‌های دو کشور احتمال شعله‌ور شدن درگیری‌های مرزی را بالا برده است.
در شرایط کنونی، تاجیکستان که تمام مرزهای مشترک آن با افغانستان در اختیار نیروهای طالبان قرار گرفته، تمام قوای نظامی و امنیتی و نیز توجه استراتژیک خود را بر مرزهای جنوبی متمرکز کرده است. وجود درگیری‌ها و مناقشات مرزی در قرقیزستان عاملی است که در صورت شدت گرفتن می‌تواند زمینه‌ساز نفوذ برخی گروه‌های افراطی و تروریستی از مرزهای افغانستان به آسیای مرکزی شود.
چندی پیش رادیو آزادی ادعا کرده بود نیروهای جماعت انصارالله در برخی مرزهای مشترک افغانستان و تاجیکستان کنترل برخی مناطق و گذرگاه‌های مرزی را بر عهده گرفته‌اند. این موضوع نگرانی‌هایی را در تاجیکستان و روسیه برانگیخته است. مقامات روسیه نیز طی هفته‌های اخیر بارها بر تحرکات داعش در شمال افغانستان و حمایت آمریکا از این تحرکات سخن گفته‌اند.
انتهای پیام/