فرونشست زمین در کمین کلانشهر اصفهان/ از حفر چاه جدید جلوگیری شود
گروه استانها-تداوم خشکسالی، کاهش بارندگی‌ها، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و بارگذاری‌های بی‌چون و چرا بر زاینده‌رود در دهه‌های اخیر آنچنان بلایی بر سر اصفهان آورده که نصف‌جهان اکنون نماد فرونشست در ایران است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، پدیده فرونشست زمین ناشی از نبود تعادل بین تغذیه و برداشت سفره‌های آب زیرزمینی است که در ایران طی خشکسالی‌های پیاپی و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، نبود استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و کشت محصولات با نیاز آبی بالا و رایج در اغلب پهنه‌های کشور سبب شده است میزان آب زیرزمینی در همه دشت‌های ایران کاهش یابد و فرونشست در سطح وسیع در اغلب دشت‌ها و زمین‌های هموار کشورمان در حال رخ دادن باشد.
بر همین اساس به گفته رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور؛ 29 استان در معرض خطر فرونشست هستند و بی‌توجهی مسئولان سبب شده که این مناطق گسترش یابند و تهران را به بمب ساعتی خاموش تبدیل کنند. تنها کلانشهر تهران درگیر فرونشست نیست و اصفهان هم از این پدیده رنج می‌برد که بسیاری از صاحب‌نظران، این شهر را نماد فرونشست ایران می‌دانند.
از آنجایی که فرونشست زمین بر اثر افت آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد استان اصفهان با قرارگیری در اقلیم گرم و خشک جغرافیایی یکی از استان‌های کم آب ایران است که با کاهش بارندگی‌ها، افت شدید سطح منابع آب زیرزمینی با توسعه نامتعارف صنعت و کشاورزی، حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز، خشکی رودخانه زاینده‌رود و تنش‌های اجتماعی به‌تبع افزایش جمعیت طی نیم قرن گذشته وضعیت مخاطرات طبیعی این استان را به جایی رسانده که فرونشست زمین گریبان‌گیر آن شده و در روزگاری نه چندان دور که مسئولان استانی زیربار چنین پدیده‌ای نمی‌رفتند اکنون در جلسات رسمی و رسانه‌های تصویری و سابیری خطر جدی آن را به متولیان کشور گوشزد می‌کنند.
براساس گفته کارشناسان پدیده فرونشست زمین با توسعه کشاورزی ایجاد شد. این پدیده نخستین بار در ایران در دشت رفسنجان آغاز شده و در اصفهان نیز در سال 76 در منطقه مهیار شمالی مشاهده شد و در ادامه به اردستان، کاشان، گلپایگان و دامنه رسید.
بنابراین چنین معضلی در شهر دامنه اولین هشدار جدی خطر فرونشست زمین در استان اصفهان بود، تا جایی که در این منطقه که دارای باتلاق بوده با وجود برخورداری از بارش‌های مناسب به دلیل رونق و توسعه کشاورزی شاهد افزایش برداشت آب بیش از توان منطقه بودیم. باید توجه داشت که بیش از 90 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی است، اما توسعه بی‌رویه کشاورزی و سومدیریت در آن سبب نابودی منابع‌آبی و بروز چنین فاجعه‌ای در شهر دامنه و یا دیگر مناطق شده است.
به گفته مسعود میرمحمد صادقی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، برخی از دشت‌های ممنوعه این استان سالانه حدود یک متر کاهش سطح آبخوان دارد و افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های اصفهان-برخوار، رهنان، مهیار، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه- سجزی، دامنه، خوراسگان و ناحیه مرکزی به نشست زمین منجر شده است. برای مثال دشت مهیار در چهل سال اخیر 47 متر و دشت دامنه 40 متر افت سطح آب زیرزمینی و نزدیک به سه تا چهار متر فرونشست داشته است یا در خوراسگان، شهرضا، فلاورجان و قهدریجان سالانه بین 8 تا 13 سانتی متر فرونشست زمین رخ می‌دهد.
روند فرونشست تا 15سال آینده همه استان اصفهان را در بر خواهد گرفت
همچنین به گفته کارشناسان بیشترین کسری مخازن آب و فرونشست زمین در استان اصفهان در امتداد رودخانه زاینده‌رود و باغات است و با تداوم این روند فرونشست تا 15 سال آینده همه استان اصفهان را در بر خواهد گرفت.
با وجود اینکه تاکنون مطالعات و آمار دقیقی از میزان فرونشست در کلانشهر اصفهان به ویژه مرکز و بافت تاریخی آن ارائه نشده است اما برخی کارشناسان حوزه آب معتقدند احتمال فرونشست در محدوده مرکز و جنوب شهر اصفهان به دلیل بافت رسوبات دانه درشت و جریان فصلی و گاه به گاه رودخانه زاینده رود کم است.
بر پایه نتایج مطالعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بر پایه این مطالعات هشت محدوده آزاد که وضعیت مناسب‌تری از نظر سطح آبخوان دارند شامل مناطق انارک، نائین، خور، جندق، بیاضه، بختیاری، گاوخونی و چوپانان است اما 10 محدوده ممنوعه بحرانی دشت‌های مهیار شمالی، مهیار جنوبی، کاشان، گلپایگان، اصفهان- برخوار، اردستان، باد- خالدآباد، دامنه، مورچه خورت و نجف‌آباد را شامل می‌شود که همگی درگیر فرونشست زمین هستند.
بنا بر اعلام روابط عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بر پایه آمارها 42 هزار و 349 حلقه چاه مجاز در استان اصفهان وجود دارد که سالانه 3.5 میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌کنند و حدود 21 هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که در حال حاضر حدود 9 هزار و 823 حلقه چاه فعال است، حدود 6 هزار حلقه چاه مسدود شده و بقیه چاه‌ها آبی ندارند و متروکه هستند و به گفته محققان سازمان زمین شناسی اصفهان را پرمخاطره‌ترین منطقه و نماد فرونشست کشور نامگذاری کرده‌اند.
همچنین به گفته مدیرکل زمین شناسی مرکز اصفهان در سال 95 فقط 2 درصد مساحت استان بالغ بر 2 هزار و 900 کیلومتر مربع درگیر فرونشست زمین بود اما آخرین مطالعات نشان می‌دهد حدود 10 هزار کیلومتر مربع استان یعنی 10 درصد آن به صورت خطرناک و بسیار جدی درگیر فرونشست شده است.
فرونشست زمین در اصفهان معضلی شده و مسئولان کمبود آب را از دلایل اصلی آن و البته براساس قانون وزارت نیرو مسئولیت این پدیده را دارد. اما آیا چه فعالیت‌هایی برای رفع این معضل در نظر گرفته شده است؟
استان اصفهان در ردیف پنجم استان‌های کم‌آب
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: به علت کاهش بارش اصفهان وارد شرایط خشکسالی شدید شده و وزارت نیرو مکلف به اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی و تامین آب برای حوزه و احیای زاینده‌رود است.
منصور شیشه‌فروش در این باره با اشاره اینکه در قانون ذکر شده وزارت نیرو مسئولیت فرونشست زمین است، اظهار داشت: شورایی با عنوان حفاظت از منابع آب و کارگروهی با نام سازگاری با کم‌آبی محوریت آن را دارد که دبیرخانه آن در شرکت آب منطقه‌ای است.
وی افزود: جلسات متعددی را در طول سال با حضور اعضاء و مقامات قضایی برای برخورد لازم برگزار می‌کنند و طرح‌هایی برای تعادل بخشی منابع آب که مصوب شورای عالی آب است را اجرا می‌کنند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه تداوم کم آبی و بارندگی سبب شده استان اصفهان در ردیف پنجم استان‌های کم‌آب و پنجم خشکسالی کشور قرار بگیرد، گفت: به‌علت کاهش بارش طی 5 ساله گذشته در 10 سال اخیر استان اصفهان وارد شرایط خشکسالی شدید شده و وزارت نیرو مکلف به اجرای طرح‌های تعادل بخشی و تامین آب برای حوزه و احیای زاینده رود است.
وی ادامه داد: جهاد کشاورزی مکلف به اجرای طرح‌های مصرف بهینه آب است و در این چندسال اقدامات بسیاری انجام شده از جمله اینکه در 3 سال اخیر شناسایی و برخورد با چاه‌های غیر مجاز صورت گرفته که با بیش از 5 هزار چاه با همکاری مقامات قضایی و آب منطقه‌ای برخورد شده است.
شیشه‌فروش تصریح کرد: همچنین بیش از 3 هزار کنتور هوشمند آب و برق در چاه‌های مجاز نصب شده که مقدار مصرف را مشخص می‌کند و گروه‌های گشت و بازرسی هم فعال هستند و وزارت نیرو و جهاد در این حوزه مسئولیت مستقیم دارند.
وی با اشاره به اقدامات اجرایی در راستای جلوگیری از فرونشست زمین، اظهار داشت: اجرای طرح احیای زاینده رود که وزارت نیرو مکلف است طبق مصوبات شورای آب، تامین آب برای این حوزه را انجام بدهد و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و تعریف نشده حوزه زاینده رود، تامین آب برای حوزه‌های مختلف دیگر که تحت تاثیر قرار گرفته، تسریع در اجرای طرح‌های آبخیزداری و اجرای طرح‌های الگوی کشت از دیگر اقدامات است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان فرونشست را زلزله خاموش دانست و ادامه داد: خشکسالی اثرات متعدد زیست محیطی را به همراه دارد و شرایط گرد و غبار، آلودگی هوا، فرو نشست زمین و غیره از آن جمله هستند و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی این مسئله را تشدید می‌کند. باید با انجام کارهای مطالعاتی از حفر چاه جدید جلوگیری کرد زیرا برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین شده است.
احیای زاینده رود تنها راهکار توقف فرونشست اصفهان است
رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان گفت: جاری شدن آب در بستر زاینده رود تنها راه جلوگیری از ادامه فرونشست شهر اصفهان است.
رضا اسلامی پیرامون اینکه طی سال‌های اخیر بیشترین فرونشست مرتبط به شهر اصفهان است، اظهار داشت: براساس پایش طی سال 98 بیش از 10 هزار کیلومتر مربع از دشت‌های استان اصفهان در مناطق شمالی اطراف شهر اصفهان، کاشان، اردستان، مهیار، گلپایگان و سمیرم دچار فرونشست شده است.
وی فرونشست را بلای طبیعی غیرقابل بازگشت دانست و بیان کرد: برداشت بیش از حد آبخوان و تغذیه نشدن آن علت‌های اصلی فرونشست است.
رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان تنها راه جلوگیری از ادامه فرونشست زمین در شهر اصفهان که از شمال شهر آغاز و به سمت مناطق پرجمعیت در حرکت است را احیای رودخانه زاینده‌رود دانست و افزود: برای نمونه در شهر گلشهر علاوه بر زمین‌های کشاورزی در بافت واحدهای مسکونی نیز ترک ایجاد شده است و در صورت وقوع زمین لرزه 4.5 ریشتری، تحمیل بار مالی و جانی دور از انتظار نیست.
به گزارش تسنیم، پدیده فرونشست زمین موضوعی است که مدت‌هاست درباره آن و خطراتش صحبت می‌شود. این پدیده تخریبی، بیشتر شمال و شرق اصفهان را با خود درگیر ساخته هرچند در سایر مناطق نیز اثرات مخرب آن با تخریب ساختمان‌ها یا فرونشست بخشی از خیابان دیده شده است.
آنچه که مسلم است لزوم انجام تحقیقات و پایش مداوم و درنظر گرفتن راه‌های مقابله اضطراری با اثرات این پدیده است. اصلاح الگوی کشت در حوزه کشاورزی که در دوران خشکسالی می‌تواند به مصرف بهینه آب کمک کرده و مانع از کاهش بیش از حد آب سفره‌های زیرزمینی شود، همچنین سرمایه‌گذاری برای انجام طرح‌های ویژه و همکاری دستگاه‌های گوناگون در این امر موثر است.
انتهای پیام/170/ز