ارزیابی سلسله شکست‌های ترکیه در افغانستان-بخش اول

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، با وجود همه مذاکرات پشت پرده با طالبان، ترکیه نیز در لیست کشورهایی قرار گرفت که در حال تخلیه نیروهای نظامی از افغانستان است. بر اساس ضرب الاجلی که از سوی طالبان تعیین شده، ترکیه نیز ناچار است تا 31 آگوست، کلیه سربازان خود را به خانه بازگرداند.

خروج از کابل، برای ارتش ترکیه گزینه نامطلوبی بود و حالا وزارت دفاع این کشور ناچار شده با وجود چندین نوبت مذاکره و پافشاری برای ماندن در کابل، نیروهایش را خارج کند، این نتیجه را باید یک شکست آشکار تلقی کرد. اما بررسی رویدادهای چند ماه اخیر و رویکرد ترکیه در این چند سال به تحولات افغانستان، این واقعیت را اثبات می کند که ما با زنجیره ای از شکست های ترکیه در افغانستان روبرو هستیم و خروج نظامیان ترکیه از کابل، تنها یکی از شکست های تیم اردوغان در افغانستان بود.

همزمانی خروج، با سالگرد پیروزی

از سال 2014 میلادی و از زمانی که رجب طیب اردوغان رهبر حزب عدالت و توسعه ناچار شده به منظور تشکیل کابینه، با تندروترین جریان ملی گرای راست افراطی ترکیه یعنی حزب حرکت ملی شریک شود و ائتلاف جمهور را تشکیل دهد، خواسته های دولت باغچلی رهبر این حزب مدافع ایده های نژادپرستانه ترکی، مورد پیشواز حزب حاکم قرار گرفته است.

تا همین چند سال پیش، سالگرد فاتح آناتولی به دست سلطان آلپ ارسلان سلجوقی، یک مراسم تقویمی عادی بود و کسی اعتنای چندانی به این واقعه تاریخی نداشت. اما از آغاز شراکت اردوغان و باغچلی، آنها هر ساله با هم و به اتفاق شمار بسیاری از سیاستمداران و سران احزاب، به دشت بزرگ ملازگرد و سپس به اخلاط در دو استان کردنشین موش و بتلیس می روند و مراسم پر زرق و برق و حماسی بزرگی برای گرامیداشت فتح آناتولی برگزار می کنند.

آلپ ارسلان در سال 1071 میلادی، آناتولی را فتح کرد و این بار نهصد و پنجاهمین سالگرد این جنگ، مصادف شد با اعلام تصمیم خروج نظامیان ترکیه از افغانستان. به عبارتی روشن، در سالگرد فتحی که از دید اردوغان و شریک او باغچلی، تاریخ ترکیه را تغییر داده، سربازان ترک ناچار شدن بار و بنه را ببندند و به خواست طالبان، افغانستان را ترک کنند.  

بدون تردید، تصمیم خروج از کابل، برای دولت اردوغان تصمیم دشواری بود و اعضای امنیتی و دفاعی تیم اردوغان، تا آخرین ساعات امیدوار بودند که با وساطت قطری ها و پاکستانی ها، طالبان را راضی کنند تا تامین امنیت فرودگاه حامد کرزای کابل، به سربازان ترکی سپرد شود.

جالب اینجاست که تنها 24 ساعت پیش از اعلام تصمیم خروج، برخی رسانه های طرفدار حزب عدالت و توسعه، تصاویری منتشر کردند که نشان می داد سربازان ترکیه و جمهوری آذربایجان در خاک افغانستان، به صورت شانه به شانه و در کنار هم در حال اجرای ماموریت هستند.

مجموع این شواهد، نشان دهنده این است که تیم چاووش اوغلو وزیر امور خارجه، خلوصی آکار وزیر دفاع و هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت، تا آخرین ساعات، مشغول چانه زنی و رایزنی بودند تا هر طوری شده، اذن تداوم حضور در افغانستان را از طالبان دریافت کنند. اما طالبان نشان داد که در عزم و اجرای تصمیم خود راسخ است و در مورد حضور سرباز بیگانه در خاک افغانستان، فرقی بین این و آن نمی بیند.

برای بررسی مهم ترین پس زمینه های موقعیت کنونی ترکیه در افغانستان و زنجیره شکست های تیم اردوغان، باید به چند سال پیش بازگردیم و قدم به قدم، وقایع را دنبال کنیم.

ترکیه و سبدِ سنگین مارشال

دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در حوزه سیاست خارجی جدید خود که مبتنی بر بازگشت قدرتمندانه به آسیا است، اهمیت زیادی به افغانستان می دهد و همواره تلاش کرده تا مثلثی به نام «اتحاد سه گانه ترکیه – افغانستان - پاکستان» را به عنوان یک واقعیت جدید منطقه ای، به نمایش بگذارد.

دولت اردوغان، برای تحقق اهداف منطقه ای، سیاسی و اقتصادی خود در افغانستان، بر روی سه کارت ویژه، حساب باز کرده بود:

1.بهره گیری از مزایا و دستاوردهای حضور نظامی در افغانستان در چهارچوب ماموریت نیروهای ناتو.

2.استفاده از پتانسیل ازبک ها و حمایت مداوم از عبدالرشید دوستم و خانواده او به عنوان نماد برجسته ازبک های افغانستان.

3.تلاش برای استفاده از برخی ظرفیت های پاکستان به ویژه در دوران جدید و پس از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان.

در مورد دستاوردهای بند نخست و اتکا به قدرت ناشی از عضویت در ناتو، باید گفت که حضور پررنگ آمریکا در افغانستان و اعتماد دولت تحت الحمایه کابل از آمریکایی ها از یک سو و ولخرجی ها و فعالیت های دیگر اعضای ناتو مانند آلمان در افغانستان از دیگر سو، جای چندانی برای ترکیه باز نشد.

در مورد بند دوم باید گفت، ترکیه ضریب بالایی برای آینده سیاسی مارشال عبدالرشید دوستم در نظر گرفت و تصور مقامات آنکارا بر این بود که سناتور شدن راحله دختر ژنرال دوستم، تحصیل یارمحمد فرزند مارشال در دانشکده افسری ترکیه و فارغ التحصیلی باتوم پسر دیگر دوستم در یکی از دانشگاه های ترکیه و ازدواج او با دختر ژنرال لونت چولاک از سرداران ارتش ترکیه، می تواند مجموعه ای از فرصت ها و امکانات مهم را در اختیار ترکیه بگذارد و این کشور در ساختار سیاسی و دفاعی افغانستان، سهم قابل توجهی داشته باشد. اما این محاسبات غلط از آب درآمد و سرعت تحولات افغانستان، کاری کرد که ظرف مدتی کوتاه شبرغان زادگاه و قرارگاه دوستم نیز به دست طالبان بیفتد و خود او نیز ناچار به فرار شود.

اگر تا دیروز، مارشال عبدالرشید دوستم و ده ها مدال و نشان رنگارنگ روی سینه او، برای ترکیه نقطه اتکای مهمی بود، اتفاقاً حالا به یک نقطه اختلاف جدی تبدیل شده است. چرا که طالبان، دوستم را به عنوان فردی می شناسند که مسئول کشتار هزاران عضو طالبان و خفه کردن آنان در کانتینرهای دشت لیلی است و از او کینه بزرگی به دل دارند.

در دوحه می مانیم، به استانبول نمی رویم

در اواخر سال 2020 میلادی، دولت اردوغان تصمیم گرفت که طرح و پیشنهاد جدیدی برای مدیریت بحران داخلی افغانستان بر روی میز بگذارد.

جمع بندی تیم اردوغان چنین بود که قطر و زلمای خلیل زاد نماینده و فرستاده ویژه رئیس جمهور آمریکا، در مدیریت مذاکرات صلح افغانستان به درِ بسته خورده اند و نمی توانند کاری از پیش ببرند. لذا فرصت خوبی مهیا شده تا ترکیه با اعتماد به نفسی که از تحولات قره باغ و جنوب قفقاز به دست آورده، در ماجرای افغانستان نیز به طور جدی وارد میدان شود و یک کنفرانس بزرگ صلح راه بیندازد تا به جای دوحه، استانبول، به کانون صلح منطقه ای تبدیل شود.

این ایده در سال 2021 میلادی پیگیری شد و ترکیه جهد بسیار کرد تا کار را پیش ببرد. اما نتیجه چه شد؟ تیم اردوغان شکست خورد. چرا که طالبان تمایلی به حضور در استانبول نداشت و دستگاه دیپلماسی ترکیه، نشان داد که باز هم شتاب زده عمل کرده، ارزیابی دقیقی از واکنش طالبان نداشته و در تحقق هدف خود ناکام ماند.

در بخش بعدی این گزارش، به این موضوع می پردازیم که خروج نظامیان ترکیه از افغانستان در میان تحلیلگران داخلی ترکیه به چه شکلی مورد ارزیابی قرار گرفته و دولت اردوغان در فازها و مقاطع آتی، در افغانستان چه گزینه هایی در اختیار خواهد داشت.

ادامه دارد...

انتهای پیام/