ارزیابی سلسله شکست‌های ترکیه در افغانستان- بخش پایانی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش نخست گزارش، به این اشاره شد که دیروز(پنجشنبه) وزارت دفاع ترکیه پس از چندین نوبت مذاکره و پافشاری برای ماندن در کابل، عاقبت ناچار شد نیروهایش را خارج کند اما این فقط یکی از شکست های تیم اردوغان در افغانستان بود.

بررسی کارنامه و نمونه های رویکرد چند سال اخیر ترکیه در افغانستان، نشان دهنده این است که دولت اردوغان، در سه حوزه مهم استفاده از ظرفیت های حضور نظامی در چهارچوب ماموریت ناتو، حمایت از مارشال عبدالرشید دوستُم و ازبک ها و همچنین برگزاری کنفرانس صلح استانبول، با شکست مواجه شد و حالا هم، ترک کابل برای ارتش ترکیه، یک شکست جدی است. چرا که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، در آغاز به مردم خود وعده داد که در مذاکره با جو بایدن، رضایت اولیه را کسب کرده است.

در فاز بعدی و در شرایطی که طالبان در آستانه پیروزی بود، اردوغان خطاب به طالبان اعلام کرد: «به اشغالگری در افغانستان پایان دهید». به کاربردن لفظ عجیب اشغالگر برای طالبان از سوی اردوغان، سخن و نگرشی بود که تنها چند روز عمر کرد و سپس او پس از ورود طالبان به پایتخت افغانستان، در چرخشی سریع، چندین بار اعلام کرد که آماده مذاکره با طالبان است. با این وجود، طالبان در اتخاذ مواضع نهایی خود، قاطع و پایدار بود و از ترکیه خواست که او نیز همچون آمریکا، نهایتاً تا 31 آگوست، همه نیروهای خود را از خاک افغانستان خارج کند.

دیروز نخستین هواپیمای حامل سربازان ترک در آنکارا بر زمین نشست و مورد استقبال قرار گرفت و تخلیه بقیه نیروهای این کشور نیز ادامه دارد.

 نتایج آخرین چانه زنی ها

ابراهیم کالن سخنگو و رئیس تیم مشاورین امنیت ملی و سیاست خارجی ریاست جمهوری ترکیه، اعلام کرده که سربازان ترک، قهرمانانه و با غرور و به دنبال انجام یک ماموریت طولانی و موفق به خاک وطن باز می گردند.

کالن همچنین اعلام کرده که احتمال دارد به زودی، مدیریت حوزه فنی فرودگاه کرزای کابل به تمامی به نیروهای متخصص ترکیه سپرده شود. اما آن چه بر روی ارض واقع مشاهده شد، این است که طالبان همه روابط و همکاری های امروز و فردا با ترکیه را به این اصل گره زده است: «اول به طور کامل خارج شوید، در مورد روند بعدی همکاری ها، صحبت خواهیم کرد».

فخرالدین آلتون همه کاره بخش اطلاع رسانی و ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه نیز تلاش کرده تا خروج از کابل را با حال و هوایی حماسی توصیف کند؛ اما واقعیت این است که حتی آن دسته از رسانه هایی که به عنوان بوق تبلیغاتی حزب حاکم شناخته می شوند، حاضر نشدند در این مورد داستان سرایی کنند و عملاً از کنار موضوع گذشتند.

روزنامه های وابسته به اتاق فکر حزب عدالت و توسعه که تا دیروز بر طبل ضرورت تداوم حضور نظامی در کابل می کوبیدند، این بار ترجیح دادند به جای پرداختن به خبر خروج سربازان ترکیه از افغانستان، به پوشش خبری دو رویداد گسترده داخلی و خارجی بپردازند: اول، سالگرد فتح آناتولی به دست سلطان آلپ ارسلان و حضور اردوغان و باغچلی در ملازگرد و اخلاط. دومی، کشتار در انفجارهای فرودگاه کابل.

اولین نیش و کنایه ها

فاتح آلتایلی از مشهورترین تحلیل گران ترکیه که بارها در برنامه تلویزیونی خود با اردوغان و دیگر سیاستمداران مصاحبه کرده و آنان را به چالش کشیده است، در مورد خروج از افغانستان با لحنی کنایی نوشته است:«در گذشته و در ترکیه ای که تا این انداز محافظه کار نبود، مردم سالی یک بار در برنامه شب سال نو تی.آر.تی، منتظر حضور رقاصه مشهوری به نام نسرین توپکاپی بودند که در رقص شکم مهارت عجیبی داشت و همه تماشا می کردند. اما در ترکیه امروز، نیازی نیست یک سال صبر کنیم. ده ها شبکه داریم و رقاصه ها از این شبکه به آن شبکه می روند. رقاصه های جدید چه کسانی هستند؟ همین افرادی که تمام تحلیل ها و حرفهایشان را در عرض یک دقیقه به خاطر اردوغان، تغییر می دهند. من و خیلی های دیگر تا دیروز می گفتیم، فرزندانمان را از آشوب افغانستان خارج کنید. اما رقاصه ها می گفتند: نه. شما نمی فهمید افغانستان چقدر مهم است. ما حتما باید آنجا بمانیم. اما همین که به ناچار بیرون آمدیم، همین رقاصه ها شروع کردند به تمجید از اردوغان که به به چه تصمیم خوبی. کابل به درد نمی خورد. همان بهتر که خارج شدیم. ما تا دیروز می گفتیم، با مساله افغانستان بازی نکنید. صدها هزار پناهجو می آیند و کشورمان به هم می ریزد. رقاصه ها به ما گفتند: آنها برادران مهاجر ما هستند و باید از آنها پیشوازی کنیم. شما فاشیست ها بروید تا ما آنها را به کشور بیاوریم! اما همین که اردوغان اعلام کرد دیگر نمی توانیم پناهجو بپذیریم، رقاصه ها فریاد زدند: جا نداریم. اینجا که کاروانسرا نیست. برگردید!»

آیا خروج نظامی، پایان کار ترکیه در افغانستان است؟

با توجه به شواهد و مصادیقی که دو بخش این نوشته بدانها اشاره رفت، بدون تردید دستگاه دیپلماسی ترکیه و مجموعه های امنیتی و دفاعی این کشور در افغانستان، زنجیره ای از شکست های متعدد را تجربه کردند.

در یک ارزیابی و جمع بندی کلی، می توان اصلی ترین دلایل و خطاهای دولت اردوغان در زمینِ بازیِ افغانستان را چنین دسته بندی و خلاصه کرد:

1.شتاب زدگی و نداشتن تصوری دقیق از روند تحولات.

2.عدم برخورداری از توان پیش بینی سیر وقایع و توان بازیگران.

3.اعتماد به نفس کاذب و مقایسه غلط شرایط متفاوت افغانستان با کشورهایی همچون سوریه، عراق و لیبی.

شکست در به قدرت رساندن ازبک ها، شکست در تشکیل کنفرانس صلح استانبول و نهایتاً شکست در طرح حضور نظامی و در دست گرفتن وظیفه تامین امنیت فرودگاه حامد کرزای کابل، مجموعاً شرایطی پدید آورد که نشان داد تیم های سیاست خارجی و امنیتی دولت اردوغان در پرونده افغانستان، عملکرد ضعیفی داشتند.

با این حال، با توجه به مشی عملگرایانه و منفعت طلبانه حزب عدالت و توسعه و تغییر مسیرهای سریع و سینوسی، حتی با وجود شکست های متعددی که به آنها اشاره شد، نمی توان پایانی سریع برای نفوذ ترکیه در افغانستان تصور کرد.

در شرایط کنونی می توان چنین پیش بینی کرد که ترکیه در فاز بعدی و پس از شکست در هدف گذاری حضور نظامی در کابل، تلاش می کند برای استفاده از مواهب و منابع اقتصادی افغانستان، وارد میدان شود.

شواهد نشان می دهد که ترکیه امیدوار است با استفاده از ظرفیت های مشترک قطر – پاکستان، پتانسیل های ترانزیتی قفقاز به افغانستان و پاکستان و توان شرکت های پیمانکاری خود، از فرصت بزرگی به نام بازسازی افغانستان و گسیل داشتن پیمانکاران ترک به افغانستان استفاده کند و همچنین به دنبال آن است تا برای مشارکت در پروژه های صنعتی بزرگ استخراج معادن افغانستان، زورآزمایی کند.

اما پیداست که دولت اردوغان، در این حوزه نیز موانعی دارد و بدون تردید، مهم ترین مانع، ابهام در مورد ساختار سیاسی و وضعیت امنیتی امروز و فردای افغانستان است. مانع بعدی، حضور رقیب بسیار قدرتمندی به نام چین است که توان فنی – مهندسی و امکان سرمایه گذاری ترک ها با شرکت های وابسته به این ابرقدرت آسیایی، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست و آنکارا ناچار است برای به دست آوردن برشی از کیک ثروت و کار در افغانستان، تعامل زیادی با پکن و مسکو داشته باشد.

ترکیه همچنین تلاش خواهد کرد تا استفاده از کارت ازبک ها، ایرماق ها و ترکمان های افغانستان را به ابزاری برای نفوذ و سهم خواهی برای آنان تبدیل کند، اما در صورت تثبیت قدرت و موقعیت طالبان، بعید است که این پروژه سیاسی – فرهنگی ترکیه، فرجام خاصی داشته باشد.

انتهای پیام/