در اولین "هزاره شعر" تلویزیون چه گذشت؟/ بهرام گور را به عنوان نخستین شاعر فارسی معرفی کرده بودند!

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، علیرضا بهرامی کارشناس مجری «هزاره شعر» در ابتدا درباره این برنامه جدید شبکه چهار توضیح داد: مبنای برنامه ما بررسی تاریخچه دوران شعر و معرفی سرآمدان هر دوره با بیانی متفاوت از آن چیزی است که تاکنون خوانده و شنیده اید. سهم شعر در رسانه باید بیش از این باشد اما همواره می‌توانید مطمئن باشید شبکه چهار شعر را هیچوقت فراموش نمی‌کند.

در ادامه سیدمهدی طباطبایی استادیار رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی مهمان نخستین قسمت از برنامه، سخنان خود را در خصوص نداشتن تاریخچه‌ای از شعر ایرانی پیش از سده‌های دوم و سوم هجری، اینگونه آغاز کرد: ما پیش از اسلام شعر داشتیم و نمونه های آن موجود است اما به صورت هجایی بوده است. ما از شعر در دوران مادها و هخامنشیان اطلاعی نداریم اما پس از آن کتاب هایی مثل «درخت آسوری» ابیات اصیلی به صورت هجایی داریم.

چرا تا سال 250 شعر فارسی نداریم!؟

وی افزود: شعری که امروز با آن سر و کار داریم حاصل درهم آمیختن شعر هجایی پیش از اسلام و تسلط ایرانی‌ها بر عروض عربی است. در این خصوص که چرا تا سال 250 شعر فارسی نداریم، باید در نظر داشت وقتی حکومت ساسانیان از بین می‌رود استقلال ایران هم از بین می‌رود. حکومت‌هایی مثل حکومت نیمه مستقل طاهریان یا حکومت صفاریان را داشتیم که ایرانی بودند اما در بخش‌هایی از ایران حاکم بودند.

هر اثر ادبی و هنری که به دربار نمی‌پیوست باقی نمی‌ماند

این استادیار زبان و ادبیات فارسی در پاسخ به بهرامی که پایگاه علم را به خاطر شرایط اقتصادی دربار معرفی می‌کرد، یادآور شد: سبک خراسانی را نمی‌توانیم از دربار جدا کنیم و پایگاهی که شعر در آن پرورش پیدا می‌کند دربار است. هر اثر ادبی و هنری که به دربار نمی‌پیوست باقی نمی‌ماند و چه بسا افرادی که چوب همین مسئله را خوردند.

عربی ندانستن یعقوب لیث نقطه عطفی در شکل‌گیری زبان فارسی شد

طباطبایی با اشاره به نهضت‌های انقلابی ایرانیان که باعث شد حالت ایرانی بودن در فضای جغرافیای کشور حفظ شود، ادامه داد: طاهریان خیلی با عربی فاصله‌ای نداشتند اما وقتی به صفاریان و یعقوب لیث صفاری می‌رسیم، ایشان اصلاً عربی نمی‌دانست و این نقطه عطفی در شکل‌گیری زبان فارسی شد و فارسی دری به عرصه ایران آمد. 

وی تأکید کرد: حدس می‌زنند «تاریخ سیستان» انتهای قرن چهار یا اوایل قرن پنج نوشته شده و در آن به محمد بن وصیف شاعری در دربار یعقوب لیث اشاره شده و او را نخستین شاعر فارسی‌گو در دربار صفاریان نام می‌برند. غیر از این حتی برخی بهرام گور را به عنوان نخستین شاعر معرفی کرده‌اند که انتساب‌های نادرستی است.

چرا رودکی به اوج رسید؟

این استادیار همچنین از دلایل ناپیوسته بودن تاریخ ادبیات ایران نام برد و درباره دوران سامانیان اظهار کرد: خوشبختی رودکی این است که در این دوران به اوج می‌رسد. سامانیان امنیت کاملی را در ایران برقرار می‌کنند و مسائل اعتقادی بر ادبیات سایه نمی‌اندازد. نقل است پادشاهان سامانی با اهالی علم و ادب مناظره می‌کنند و این‌گونه زبان و ادبیات فارسی شکل گرفت. هر زمان حکومت مرکزی مقتدر بوده، وضع علم و ادب در اوج بوده است.

طباطبایی درباره اینکه چرا رودکی را پدر شعر فارسی نامیده اند، توضیح داد: نیما پدر شعر نو و شاملو پدر شعر سپید است که لزوما شروع‌کننده این شعرها نبوده‌اند. قبل از رودکی نیز شاعران پیشگامی داشته‌ایم اما او این جریان را به جایی رسانده که می‌توانیم سبک او را بررسی کنیم. نخستین موضوع هم کمیّت اشعار او است گرچه اکنون هزار بیت از او باقی مانده در حالی که برخی معتقدند 1 میلیون و 300 هزار بیت شعر داشته است. در کتاب دیگری هم تعداد اشعار او 180 هزار بیت معرفی شده است. 

وی اضافه کرد: به جز بخش کمیت، در شعر او قصیده، قطعه، مثنوی، رباعی و از نظر محتوایی مدح، اندرز، تعلیم و رگه هایی از طنز را می بینیم و از نظر کیفیت شعر او محل اعتنا است. در خصوص پیوند او با موسیقی می گویند او آواز خوشی هم داشته و چنگ نواز هم بوده که همه این‌ها او را به عنوان ندیم پادشاه به یک چهره خاص تبدیل می‌کند. در همین هزار بیتی که از او مانده از 10 بحر استفاده شده و 70 وزن را در این دیوان شاهدیم.

این استادیار در پاسخ به بهرامی که به 50 شاعر هم دوره با رودکی اشاره می‌کرد و از ویژگی‌های شعر او می‌پرسید، تصریح کرد: رودکی شعر و اندیشه ساده‌ای دارد و پیچیده فکر نمی‌کند، زبان هم برآیند اندیشه را نشان می‌دهد. متأسفانه گزیده‌هایی که از شعر رودکی مانده مربوط به دوران پیری است که فقط می‌گوید دنیا به درد نمی‌خورد و به آخرت بچسبید.

ماجرای شاعرانی که از رودکی تأثیر گرفتند

طباطبایی در خصوص تأثیرپذیری مولانا از رودکی که بهرامی از آن نام برد، یادآور شد: حتی شاعری مثل عنصری که پژوهشگران می‌گویند تغزل در قصاید او شکل گرفته می‌گوید "غزل رودکی وار نیکو بود، غزل‌های من رودکی وار نیست!"

وی در خصوص دلیل حرکت شعر فارسی از سادگی به دشواری رسیده، تأکید کرد: زبان فارسی تازه شکل گرفته و ساده بوده و زبان ادبی به آن سطح نرسیده بوده، عنصر قالب هم تشبیه بوده است. دربارها، چه وارد دربار غزنویان شویم که شاعران فقط به مدح می‌پردازند، چه دورانی از تاریخ که شاعر وسیله زینت می‌شود و هرچه دشوارتر بیان کند، نشان فضل او است. مثل خاقانی که در درک اشعارش دچار مشکلیم. 

این استادیار همچنین با بیان اینکه از منظر ادبی در برابر کرونا چاره‌ای نداریم و باید آن را بپذیریم، شعر رودکی را آرام بخش توصیف کرد و ابیاتی از او را خواند و گفت: یکی از دلایلی که شعر رودکی ساده است این است که به تعلیم می‌پردازد.

بهرامی نیز در بخش پایانی از برنامه این پرسش را مطرح کرد: اشاره‌ای به نگاه های نویی که رودکی هزار سال پیش وارد شعر فارسی کرده داشتید، غزل فارسی هزار سال تداوم پیدا می‌کند و در دوره معاصر به ژاله قائم مقامی می‌رسد که وقتی او در غزلی با شانه‌اش صحبت می‌کند، همه می‌گویند شاعری پیدا شده که همچین مسائلی وارد غزل کرده در حالی که رودکی هزار سال پیش چنین شعری داشته، آیا می توانیم بپذیریم شعر معاصر ما در این قالب‌ها از شاعری مثل رودکی تأثیر پذیرفته باشد؟

طباطبایی در پاسخ گفت: خیلی از دوستان شاعر ما تصور می‌کنند می‌شود از روی آن گنجینه پرید و بدون پشتوانه علمی شعری سرود، در حالی که شاعران بزرگ ما، حتی شاملو را که درنظر بگیرید می‌گوید من تاریخ بیهقی خواندم تا زبانم این‌گونه شد. بنابراین اینها پشتوانه‌های ما هستند. اتفاقی که در شعر امروز ما افتاده این است، ما شاعران خوبی داریم اما از حیث دانشی کم‌توان‌اند. همه اشعار ما مثل زنجیره به هم متصل‌اند.

«هزاره شعر» با اجرا و کارشناسی علیرضا بهرامی دوشنبه شب‌ها ساعت 23 از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.

انتهای پیام/