کوچ اهالی قلم به فضای مجازی/ چگونه می‌توان سایه سنگین بی‌کتابی را از سر بازار نشر برداشت؟
رضا اسماعیلی معتقد است، در سال‌های گذشته به دلیل نبودن فضای مناسب برای فعالیت، بسیاری از اهالی قلم برای ادامه کار خود به فضای مجازی پناه برده‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بازار کتاب در سال‌های اخیر با فراز و فرودهای متعددی مواجه بوده است؛ مشکلاتی که پی در پی ایجاد شد و تنها راه حل مسئولان وقت برای خروج از بن‌بست‌های ایجاد شده، مُسکن‌هایی بود که دردها را موقتاً تسکین می‌داد. حاصل این مشکلات و موانع، در کنار آسیب دیدن دست اندرکاران این حوزه، بروز پدیده دیگری بود که می‌توان از آن با عنوان «فقر کتاب» یا «بی‌کتابی» یاد کرد. پدیده‌ای که بیانگر رکود فرهنگی در کشور است و می‌توان از آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های ساختمان بهارستان یاد کرد.
بحران نبود کتاب خوب و ضعف در تألیفات موضوع جدیدی نیست، در سال‌های اخیر یکی از مشکلات نشر که ذهن مخاطبان جدی عرصه نشر و پژوهشگران را به خود مشغول داشته، نبود کتاب خوب و گم شدن آثار استخوان‌دار در میان انبوه کتاب‌هایی است که به نام کتاب منتشر می‌شود. کتاب‌های بی‌شناسه و بی‌شناسنامه‌ای که گفته می‌شود تنها قیل و قال حوزه نشر هستند، نه حرف جدیدی برای گفتن دارند و نه خلاقیتی برای تألیف آنها صرف شده است.
اگر نگاهی به وضعیت کتاب در رسانه‌ها بیندازیم، شاید بهتر بتوانیم در مورد این موضوع قضات کنیم. اگرچه در رسانه‌های کشور هر روز کتاب‌های متعددی معرفی می‌شود، اما نبود کتاب خوبی که بتواند در فضای جامعه جریان‌سازی کند، به شدت احساس می‌شود. کتابی که حرفی برای گفتن داشته باشد و بتواند مخاطب تشنه امروز را سیراب کند. گرم شدن بازار ترجمه‌ها و کتاب‌های عامه‌پسند شاید یکی از نتایج بحران و فقر کتاب خوب در سال‌های اخیر باشد.
دلایل مختلفی می‌توان برای چرایی این پدیده یاد کرد. رضا اسماعیلی، شاعر و پژوهشگر، معتقد است در حال حاضر مسائل اهل فرهنگ متعدد است. وضعیت فرهنگ در سال‌های گذشته چندان مطلوب نبوده و اهل فرهنگ و شاعران رضایت لازم را نداشتند. در شرایط فعلی رسالت ارشاد این است که فضای فرهنگی جامعه را رصد کامل کند و متناسب با شرایط فعلی و مقتضیات جدید برنامه‌ریزی کند. شرایط تغییر و مطالبات اهالی فرهنگ در حال حاضر با گذشته فرق کرده است.
وی ادامه داد: در دو سال گذشته با وجود شیوع ویروس کرونا، برنامه‌های حضوری تعطیل شده است، بسیاری از اهالی فرهنگ به فضای مجازی روی آوردند و سعی کردند آثارشان را از این طریق منتشر کنند. جا دارد که وزارت فرهنگ مدافع این قبیل حرکت‌ها باشد و به دنبال ارائه راهکارهای مناسبی باشد که فعالیت در این فضا را فراهم کنند تا اهالی فکر و فرهنگ با توجه به تنگناهایی که در جامعه هست، با امنیت خاطر به نشر آثار بپردازند.
اسماعیلی یکی از عمده‌ترین مشکلات اهالی قلم در زمان حاضر را مسائل صنفی دانست و یادآور شد: بسیاری از اهالی فرهنگ کارمند دولت نیستند و از طریق قلم ارتزاق می‌کنند؛ نه بیمه‌ای دارند و نه تسهیلاتی. یکی از رسالت‌های وزارت ارشاد این است که اهالی قلم را شناسایی و مشکلات آنها را رصد کند و تلاش کنند تا به نحو آبرومندی به این مشکلات رسیدگی و مشکلات صنفی حل شود.
تنور داغ سرقت‌های ادبی
این پژوهشگر یکی از دلایل اصلی در چرایی ایجاد رخوت در بازار نشر را عدم رعایت حق کپی رایت در کشور دانست و افزود: در ایران آثار بسیاری از نویسندگان و شاعران ایرانی به صورت غیر مجاز به اسامی دیگران چاپ می‌شود. بارها اتفاق افتاده است که داستان یا اثر ادبی یک نویسنده و شاعر به نام فرد دیگری منتشر می‌شود. از سوی دیگر، گاه برخی از کتاب‌ها بدون داشتن مجوز چاپ می‌شوند و در کنار آن، آثار نویسندگان و شاعران ایرانی بدون اجازه پدیدآورنده اثر، به دیگر زبان‌ها ترجمه و حقوق مؤلف از این طریق تضییع می‌شود. یکی از راه‌هایی که می‌تواند منجر به پویایی در بازار نشر شود، جلوگیری از این قبیل اتفاقات است. وزارت ارشاد می‌تواند با دعوت از کارشناسان حقوقی و پژوهشگران؛ تمهیداتی را برای حل این معضل اتخاذ کند تا حقوق مادی و معنوی اصحاب فکر و فرهنگ حل شود. در دیگر کشورها عموماً این نوع حقوق رعایت می‌شود و اگر مؤلف به چنین مواردی برخورد کرد، می‌تواند با شکایت به مراجع ذی‌صلاح مشکل خود را حل و حق و حقوقش را احیا کند.
بخش دیگر صحبت‌های اسماعیلی به ایجاد فضای بسته در دولت‌های گذشته و تأثیر آن بر نحوه فعالیت‌های ادبی اختصاص داشت. او در این رابطه گفت: گاه در چنین شرایطی دغدغه‌مندان و هنرمندان انقلابی نمی‌توانستند حرف خود را بزنند و باید کارهایشان را در فضای دیگری عرضه دیگری مانند فضای مجازی عرضه کنند. امید است که در دوره جدید وزارت ارشاد، به این دغدغه‌ها توجه شود تا بتوانیم سرمایه‌های فرهنگی‌مان را حفظ کنیم. بستری فراهم شود تا اهالی فرهنگ آثار خود را به راحتی عرضه کنند. به اهالی فکر و فرهنگ به ویژه جبهه فرهنگی انقلاب خوشبین باشیم و از نظرات و ایده‌های آنها برای رفع مشکلا بهره بگیریم.
اسماعیلی تأکید کرد: ارائه آثار مناسبتی نویسندگان و شاعران در رسانه‌ها معمولاً وجود دارد، اما اگر موضوع غیر مناسبتی باشد، کمتر مجالی برای عرضه آثار هست. در چنین شرایطی اکثر شاعران و نویسندگان به شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و ... روی آورده‌اند و در این فضا کارها و اندیشه‌های خود را عرضه می‌کنند. بدیهی است که باید بر فضای مجازی نظارت وجود داشته باشد و همه زیر سایه قانون فعالیت کنند، اما نباید این فضا را از اهالی قلم بگیریم.
این پژوهشگر یادآور شد: فرق کسانی که اهل فرهنگ، شاعر، هنرمند و نویسنده هستند با سایر اقشار جامعه در این است که اهل فکر و نقد و اندیشیدن هستند و به دنبال این هستند که ظرفیت نقدپذیری جامعه را بالا ببرند و جامعه را از این طریق ارزیابی می‌کنند. این دردشناسی است و این برای جامعه ما ضروری است.
سعه صدر رهبر انقلاب الگوی مسئولان فرهنگی باشد
اسماعیلی در ادامه نقدپذیری را یکی از راه‌های ایجاد رونق و پویایی در عرصه فکر و فرهنگ دانست و افزود: رسالت هنرمند انقلاب این است که دیده‌بان فرهنگی جامعه باشد و آسیب‌ها در حوزه های مختلف را بیان کند. تأثیر این نوع نقدها در دوره‌های مختلف قابل ذکر است؛ از جمله حرکتی که اهالی فکر و فرهنگ همراه با اهالی رسانه در موضوع حقوق‌های نجومی داشتند که در نهایت دولت ناگزیر به پاسخگویی شد. اگر اهالی فرهنگ سکوت می‌کردند، به این قبیل مشکلات پرداخته نمی‌شد. اگر بخواهیم از این رکود و رخوت در عرصه ادبیات انقلاب فرار کنیم، باید به اهالی فرهنگ به چشم دیده‌بانان فرهنگی و دردشناسان جامعه نگاه کنیم. مقام معظم رهبری نمونه و الگوی ما در این مسیر هستند. ایشان بارها در دیدارهایی که با اهالی شعر و فرهنگ داشتند، از شاعرانی نام بردند که شاید در نظر برخی از مسئولان در منظومه فکری انقلاب نیستند. سعه صدر رهبر انقلاب در این زمینه باید الگوی همه ما و مسئولان باشد. اگر ما پیرو رهبر انقلاب هستیم، باید در این مسیر حرکت کنیم تا جلوی ریزش‌های فرهنگی و سرمایه‌های فکری را بگیریم.
چند پیشنهاد به وزیر جدید ارشاد
اسماعیلی در پایان به ارائه چند پیشنهاد به وزارت جدید ارشاد پرداخت. او با تأکید بر ایجاد تعامل میان وزیر ارشاد با اهالی فکر و قلم، گفت: خوب است که جلساتی با حضور وزیر محترم با اهالی قلم و ادب برگزار شود تا اولویت‌های این حوزه شناسایی شود و براساس آن برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد. اگر به اهالی ادب به چشم مشاوران امین نگاه کرده شود، فضای مقبول‌تری در حوزه فرهنگ ایجاد خواهد شد. الگوی ما در این زمینه نیز رهبر معظم انقلاب است. ایشان با وجود دغدغه‌های سنگین و متعدد، هر ساله چندین نوبت با اهالی قلم، شاعران و نویسندگان دیدار و گفت‌وگو دارند. وقتی رهبر انقلاب این میزان برای حوزه فرهنگ اهمیت قائل‌اند، رسالت بر مسئولان سخت‌تر خواهد شد.
انتهای پیام/