علت توجه طالبان به فضای مجازی چیست؟
امروزه توجه طالبان به استفاده از فضای مجازی در افغانستان به طور فزاینده ای افزایش یافته است. در این یادداشت به علت این پدیده می پردازیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ امروزه افغانستان به‌واسطه پیشرفت فناوری‌ها، از دو دهه پیش متحول شده است. بین سالهای 2000 تا 2021، کاربران فضای مجازی افغانستان از صفر به 22 درصد افزایش یافته است. کارشناسان تخمین می‌زنند که امروزه حدود 70 درصد از مردم افغانستان به تلفن همراه دسترسی دارند. بین سالهای 2020 تا 2021، تعداد کاربران اینترنت در افغانستان به بیش از 46/8 میلیون نفر رسیده است. حتی تعداد کاربران اینترنت در افغانستان در یک سال اخیر 13 درصد افزایش نسبت به قبل داشته است، همچنین 2/11 درصد از کاربران افغانستان در رسانه‌های اجتماعی حضور فعالی دارند (Datareportal, 2021). جدا از مردم عادی افغانستان در طی سالهای گذشته دسترسی اعضای طالبان نیز به اینترنت افزایش پیدا کرده است.
امروز طالبان (به گفته آن‌ها) آن چیزی نیستند که دو دهه پیش بودند. طالبان با تکمیل تصرف خود بر افغانستان اصرار دارند که به جهانیان نشان دهند به حکومت اسلام‌گرای تندروی دهه 1990 خود باز نمی‌گردند. درحالی‌که آن‌ها می‌خواهند تصویر جدیدی از خود ایجاد کنند ما می‌توانیم از آن‌ها تحت عنوان «طالبان2» یاد کنیم (Chebil, 2021). جنگجویانی که درس‌های استراتژیکی را از گذشته آموخته‌اند و سعی در تغییر نگرش خود دارند. این موضوع در مورد دیدگاه و نگرش آن‌ها به فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی هم صدق می‌کند، چراکه آن‌ها درصدند تا تغییرات جهان را درک کنند. طالبان در دوران قبلی خود از به‌کارگیری فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی حتی تلویزیون خودداری می‌کردند و در استفاده از آن‌ها بسیار محتاط بودند چراکه آن را به‌عنوان بخشی از نفوذ غرب در گروه خود می‌دیدند. آن‌ها برای جلوگیری از نفوذ فناوری‌های ارتباطی، استفاده از آن را انحراف از اسلام معرفی کردند. با این حال، تغییرات تکنولوژیکی که در دو دهه گذشته در افغانستان رخ داده، طالبان هم را نیز تحت تأثیر قرار داده است. طالبان در استفاده از رسانه‌های اجتماعی پیشرفت زیادی کرده‌اند، این موضوع را می‌توان در قالب صدور بیانیه‌ها از طریق نوارهای ویدیویی تا اظهارنظرهای سیاسی در فضای مجازی مشاهده کرد.
فعالیت در فضای مجازی
یکی از اولین نمونه‌های استقبال طالبان از فناوری‌های دیجیتال را می‌توان در تلاش آن‌ها برای راه‌اندازی وبسایت العماره در سالهای 2006-2005 مشاهده کرد. طالبان در این وبسایت، اخبار روزانه، بیانیه‌ها، مقالات و سرمقاله‌های خود را منتشر می‌کرد (Refworld, 2012). در همین راستا طالبان یک برنامه پشتو زبان نیز به‌نام العماره، برای تلفن‌های اندروید در سال 2016 در فروشگاه گوگل‌پلی ایجاد کرد. این برنامه شامل بیانیه‌ها و فیلم‌های طالبان بوده که بعدها از فروشگاه گوگل حذف گردید (BBC, 2016).
شبکه‌های اجتماعی همانند رهبران غربی از تصرف افغانستان توسط طالبان غافلگیر شده‌اند. حساب‌ها و محتواهای مرتبط با این گروه در فضای مجازی به سرعت در حال افزایش است. طالبان2 برای حفظ حضور رسمی خود در اینترنت، دستورالعمل‌های شرکت‌های فناوری را به نفع خود «با تغییر استراتژی خود» منحرف ساخته است.
تاکتیک‌های طالبان در شبکه‌های اجتماعی مهارت و توانایی بالای آن‌ها را نشان می‌دهد. تحلیلگران غربی بر این باورند که حداقل یک شرکت روابط عمومی به طالبان توصیه‌هایی می‌کند که چگونه موضوعات کلیدی را تقویت کنند، چگونه پیام‌ها، تصاویر و قطعات ویدئویی را در رسانه‌های اجتماعی تولید و نشر دهند (Sorkin, 2021). این استقبال طالبان از فناوری‌ها منجر شده تا از طریق این ابزارهای آنلاین به‌دنبال ترویج تصویری متفاوت و صلح‌آمیزتر از خود باشند. این موضوع در حالی بوده که طالبان تحت قوانین ایالات متحده به‌عنوان یک سازمان تروریستی در جهان شناخته می‌شود.
فعالیت طالبان2 در حالی است که واکنش شبکه‌های اجتماعی به قدرت دیجیتالی آن‌ها متفاوت بوده است. مثلاً نمایندگان یوتیوب اذعان داشته‌اند که حساب‌های کاربری طرفداران طالبان را پس از شناسایی، حذف می‌کنند (Sorkin, 2021). فیس‌بوک هم نیز سال‌هاست که طالبان را به‌عنوان یک سازمان تروریستی خطرناک شناخته است. فیس‌بوک، حساب‌های کاربری که توسط طالبان یا از طرف حامیان طالبان ایجاد و هدایت می‌شود؛ حذف یا ممنوع کرده است. سخنگوی فیس‌بوک مدعی شده که آن‌ها یک تیم از متخصصان افغان دارند که بومی دری و پشتو هستند و از بافت محلی آگاهی دارند و در مورد مسائل جدید در این بستر به آن‌ها هشدار می‌دهند و کمک می‌کنند (BBC, 2021). ممنوعیت فیس‌بوک در مورد همه سیستم‌عامل‌های آن از جمله، اینستاگرام و واتس‌اپ نیز صدق می‌کند، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که طالبان هنوز از واتس‌اپ برای برقراری ارتباط در مناطق تحت کنترل خود استفاده می‌کنند. سرویس پیام خصوصی واتس‌اپ سراسر رمزگذاری شده است، به این معنی که آن‌ها به محتویات چت‌های شخصی افراد دسترسی ندارند. اما سرویس واتس‌اپ تأکید کرده که اگر متوجه شود که فرد یا سازمان تحریم‌شده‌ای در واتس‌اپ حضور داشته باشد، اقداماتی انجام خواهند داد (Shead, 2021).
برخلاف دیگر پلتفرم‌ها، طالبان2 توانستند از توییتر برای به‌روزرسانی محتوای خود برای صدها هزار فالوور خویش استفاده کنند. طبق قوانین، توییتر به گروه‌های تروریستی یا گروه‌هایی که خشونت علیه غیرنظامیان را تبلیغ می‌کنند، اجازه فعالیت نمی‌دهد (BBC, 2021). اما توییتر هیچ اقدامی علیه حساب‌های وابسته به طالبان انجام نداده است، چراکه صاحبان این پلتفرم بر این باورند آن‌ها هیچ‌گونه قوانین توییتری را نقض نکرده‌اند (Khattak, 2021). این موضوع را می‌توان در حساب کاربری رسمی توییتری «@Zabehulah_M33» ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان مشاهده کرد که فعال است و بیش از 000/370 فالوور در توییتر دارد و بیش از 000/28 توییت را پُست کرده است (Zabehulah_M33, 2021@). طالبان از امکانات و این فرصت توییتر برای نشر محتوای تولیدی خود استفاده کرده و پیام‌های خود را به‌طور منظم به چند زبان مختلف از جمله انگلیسی، عربی، پشتو و اردو ارسال می‌کند. حتی این امکان وجود دارد که حساب رسمی ریاست جمهوری دولت افغانستان در توییتر که به حالت تعلیق درآمده و به طالبان واگذار نشده، با ایجاد دولت جدید، مجدداً فعال شود. طالبان همچنین از برنامه‌های پیام‌رسانی رمزگذاری شده همانند سیگنال و تلگرام هم استفاده می‌کند (Allyn, 2021). این موضوع سواد فناوری و دیجیتالی طالبان را نشان می‌دهد. در حال حاضر حساب‌های کاربری بسیاری در رسانه‌های اجتماعی در هفته اخیر ایجاد شده که منتسب به رهبران طالبان یا طرفداران طالبان هستند. امروزه این حساب‌ها با ارسال و نشر فیلم، تصاویر و محتواهای خود توانستند صدها هزار بار بازدید، لایک و اشتراک‌گذاری به‌دست آورند. حتی حساب‌های کاربری که ماه‌ها یا حتی سال‌ها پیش در شبکه‌های اجتماعی فعالیت نداشته مجدداً شروع به کار کرده‌اند. اگرچه بسیاری از رسانه‌های اجتماعی، محتوای طالبان را حذف و تحریم می‌کنند اما گاهی اوقات پیش از حذف توسط هزاران نفر مشاهده می‌شود. مثلاً توییت‌های ارسال‌شده توسط سخنگویان طالبان توسط صدها نمایه در توییتر به اشتراک گذاشته می‌شود.
به گفته کارشناسان، شرکت‌های فیس‌بوک، توییتر و یوتیوب علاقه دارند که جامعه بین‌المللی برای عدم به رسمیت شناختن طالبان اقداماتی انجام دهند (Allyn, 2021). آن‌ها به دنبال این موضوع هستند که طالبان چه میزان از مشروعیت و مقبولیت سیاسی در خارج از افغانستان از طرف سازمان‌هایی مانند سازمان ملل متحد و ناتو - و قدرت‌هایی همانند ایالات متحده، چین و انگلستان برخوردار می‌شوند. آیا طالبان در جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته می‌شوند؟ این در حالی است که روسیه و چین در این زمینه صحبت‌هایی داشته‌اند (Ghaffary, 2021).
شناخت جهانی و مشروعیت‌یابی
طالبان به‌عنوان یک گروه خشن در دو دهه گذشته مهارت‌های سازگاری خود را مطابق با پیشرفت فناوری‌ها توسعه داده است. امروزه سیاست‌های آن‌ها بر اساس نیازهای سیاسی و تکنولوژی و نه دینی بوده است (Culliford and Singh, 2021). به نظر می‌رسد که طالبان به‌جای تکیه بر اجبار و قدرت سخت در حال انجام مأموریتی برای جلب رضایت داخلی و خارجی و جایگزینی قدرت سخت خشن قبلی خود با قدرت نرم فعلی است. طالبان از رسانه‌های اجتماعی برای برطرف‌کردنِ شایعات پیرامون سیاست‌های خود (Khattak, 2021)، متقاعدسازی و جذب سایرین استفاده کرده است. حتی طالبان تلاش کرده است تا مصاحبه‌هایی با شهروندان، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران انجام دهد تا روایتی متفاوت از خود را در فضای مجازی نشر دهد. این روایت‌ها، شیوه‌های درک طالبان از جهان اطراف آن‌ها را نشان می‌دهد که برای ایجاد و حفظ نفوذ خود در جهان و رسیدن به اهدافی مانند شکل‌دهی به منافع و هویتهای خود به‌کار می‌برد.
طالبان سعی می‌کند تا تصویر جدیدی از خود در رسانه‌های اجتماعی بسازد که بسیار متفاوت از تصویر این گروه بین سالهای 1996 تا 2001 است. آن‌ها می‌خواهند تصویر بین‌المللی خود را به‌عنوان یک گروه رهایی‌بخش و مدرنِ «مردم افغان» نشان دهند. حتی طالبان می‌خواهد تفاوت بین تصویر خشن طالبان دهه 1990 و تصویر طالبان رهایی‌بخش و مدرن فعلی را پُررنگ کند. طالبان2 تلاش می‌کند تا خود را جدا از گروه‌های بنیادگرا مانند القاعده و داعش نشان دهد. آن‌ها مأموریت واقعی خود را «خدمت به ملت افغان و تأمین امنیت و آسایش زندگی مردم افغان» بیان کرده‌اند. طالبان اعلام کرده است که آمادگی دارد تا به‌جای اِعمال ممنوعیت‌های مذهبی، طیف وسیعی از وظایف دولتی را برای بهبود زندگی مردم افغان به عهده گیرد. حتی «مجاهد» سخنگوی طالبان، در پاسخ به تفاوت بین طالبان گذشته و فعلی اذعان داشته که «ایدئولوژی و اعتقادات یکسان است زیرا آن‌ها مسلمان هستند، اما از نظر تجربه تغییراتی کرده‌اند. آن‌ها باتجربه‌تر و معتدل‌تر شده‌اند و دیدگاه متفاوتی را در پیش گرفته‌اند» (Chebil, 2021).
این فعالیت طالبان در حالی است که هدف آن‌ها در رسانه‌های اجتماعی، مردم افغانستان نیست، بلکه هدف جامعه بین‌المللی است. آن‌ها به این موضوع واقف هستند که تعداد کاربران فضای مجازی در جهان روز‌به‌روز در حال افزایش است. مطابق با آخرین آمار در سال 2020 بیش از 6/3 میلیارد نفر در سراسر جهان از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2025 به بیش از 41/4 میلیارد نفر برسد (Statista Research, 2021). از این تعداد تنها 40/4 میلیون کاربر رسانه‌های اجتماعی «تا ژانویه 2021» در افغانستان وجود دارند (Datareportal, 2021). این موضوع سبب شده تا طالبان از این توانایی برای برقراری ارتباط مستقیم با مردم جهان استفاده کند و روایت‌ها و حوادث را به نفع خود کنترل کند. برخلاف عکس‌ها و فیلم‌هایی که از افغانستان نشر می‌یابد، طالبان می‌خواهد این اطمینان را به جهانیان بدهد که وضعیت افغانستان کاملاً پایدار و عادی است.
طالبان تلاش می‌کند تا با این روایت‌سازی‌ها و تصویرسازی‌ها از خود در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی به یک اقتدار و مشروعیت در عرصه روابط بین‌الملل دست یابد. آن‌ها با انتشار پیام خود نه تنها به‌دنبال جذب و تبلیغ در بین مخاطبان بین‌المللی خود هستند بلکه خواهان به رسمیت شناخته شدن توسط سایر دولت‌های جهان هستند. طالبان2، با بازسازی تصویر رهایی‌بخش و مدرن از خود در سطح جهان می‌خواهد خود را خواهان روابط بین‌المللی مسالمت‌آمیز نشان دهد تا منافع و هویتهای آن‌ها در عرصه روابط بین‌الملل تضمین و شناخته شود. در مجموع، طالبان2 با بسط این تصاویر و روایت‌ها در فضای مجازی به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی خواهان مشروعیت بین‌المللی و برقرار روابط دیپلماتیک با سایر دولت‌ها و حتی سازمان‌های بین‌المللی به‌عنوان یک دولت مستقل در افغانستان است.
سعیده مرادی فر
بیشتر بخوانید:
انتهای پیام/