فرجام رقابت آمریکا و روسیه درباره ازبکستان چه خواهد بود؟
رقابت آمریکا و روسیه در توسعه مشارکت راهبردی با ازبکستان یکی از مهم‌ترین محورهای موازنه در سیاست خارجی این جمهوری آسیای مرکزی در عرصه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی بوده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، ازبکستان پس از روی کار آمدن شوکت میرضیایف به طور کلی چارچوب‌های رفتاری سیاست خارجی خود را تغییر داد. بازسازی فضای داخلی، خروج از انفعال و انزوا به تحرک دیپلماتیک و بهبود مناسبات با همسایگان از جمله مهم‌ترین محورهای سیاست خارجی جدید ازبکستان بود. در این میان اما رقابت‌های روسیه و آمریکا به عنوان دو شریک کلیدی ازبکستان چالش‌هایی را برای موازنه در سیاست خارجی این کشور و حفظ اصول بی‌طرفی و استقلال به وجود آورده است.
تمجید پوتین و تعمیق مشارکت راهبردی با روسیه
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در پیامی که به مناسبت سی‌امین سالگرد استقلال ازبکستان برای رئیس‌جمهور ازبکستان ارسال کرد، بر اهمیت ارتقاء روابط متحدانه با تاشکند تاکید کرد.
پوتین همچنین در پیام خود تصریح کرد که «کشور شما (ازبکستان) به طور پایدار در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی حرکت می‌کند و ضمن کسب یک شهرت خوب در صحنه جهانی، نقشی سازنده نیز در امور منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند».
رئیس‌جمهور روسیه همچنین در بخش دیگری از پیام خود تصریح کرد که روسیه ارزش زیادی برای تعمیق مشارکت راهبردی دو کشور و تقویت همکاری‌های سودمند دوجانبه قائل است.
در همین حال سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز در مصاحبه‌ای به طور رسمی از سفر رسمی قریب‌الوقوع شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان به مسکو خبر داد. او در زمینه این سفر اشاره داشت که موافقتنامه‌های مهمی برای پروژه‌های بزرگ که ارزشی بیش از چند میلیارد دلار خواهد داشت در این سفر مورد توافق قرار خواهند گرفت.
لاوروف همچنین به سفر ولادیمیر پوتین به تاشکند در اکتبر 2018 اشاره کرد که در آن یک پکیج از موافقتنامه‌ها به ارزش 27 میلیارد دلار بین دو کشور به امضا رسید.
وزیر امور خارجه روسیه همچنین اظهار داشت که سفر میرضیایف در حال برنامه‌ریزی است و انتظار می‌رود این سفر در بهار 2021 انجام بگیرد. او همچنین به طور مشخص تاکید کرد، یکی از پروژه‌های بزرگ و مهم دوجانبه میان روسیه و ازبکستان ساخت نخستین نیروگاه اتمی در آسیای مرکزی در منطقه جیزاخ ازبکستان است.
پیام آمریکا و تاکید بر تقویت مشارکت راهبردی
در همین حال ایالات متحده آمریکا نیز در پیامی که به مناسبت سالگرد استقلال ازبکستان صادر کرد، بر تقویت مشارکت راهبردی با این جمهوری آسیای مرکزی تاکید کرد. در این پیام که در یک سطح پایین‌تر نسبت به روسیه و توسط آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا صادر شد، تقویت ثبات و امنیت منطقه یکی از کارویژه‌های مشترک میان تاشکند و واشنگتن عنوان شد.
در پیام مذکور همچنین تصریح شد که «ایالات متحده عمیقاً قدردانی خود را از تمرکز ازبکستان برای اتصال منطقه‌ای، به ویژه در حمایت از رشد اقتصادی در آسیای مرکزی و آسیای جنوبی ابراز می‌‌دارد».
بلینکن همچنین در پیام خود تاکید می‌کند که «ما از تلاش‌های ازبکستان برای اصلاحات برجسته نظیر تضمین آزادی‌های بنیادین حمایت می‌کنیم. ما همچنین مفتخر به ارائه 3 میلیون دوز واکسن به ازبکستان در چارچوب کوواکس هستیم و خواستار حمایت از ازبکستان در مقابله با شروع بیماری کرونا هستیم».
ارتقاء مشارکت در CSTO یا همکاری چندجانبه نظامی؟
علاوه بر تاکیدات روسیه و آمریکا بر توسعه همکاری راهبردی با ازبکستان، برخی نمودهای این رقابت را می‌توان در حوزه نظامی و دفاعی ملاحظه کرد. ازبکستان به ویژه پس از آغاز تحولات جدید افغانستان همکاری‌های نظامی خود با روسیه را تقویت کرده است.
این کشور در یک رزمایش نظامی چند مرحله‌ای با روسیه و تاجیکستان، مانورهای گسترده‌ای را در مجاورت مرزهای افغانستان تجربه کرده است.
در همین حال، حضور افتخاری شوکت میرضیایف در نشست سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی نیز شائبه‌هایی در خصوص ارتقاء مشارکت ازبکستان با این سازمان ایجاد کرده است. دبیرکل این سازمان دفاعی-نظامی همچنین از حضور نیروهای ازبکستان در برنامه‌های این سازمان و برخی طرح‌های آموزشی خبر داده است.
با این وجود ازبکستان واردات تسلیحات و صنایع نظامی از آمریکا را نیز از دست نداده است. به طور مشابه همکاری‌های نظامی خود را با ترکیه، به عنوان یکی از متحدین آمریکا نیز گسترش داده است.
این کشور همچنین از سال 2016 تا 2020 علاوه بر روسیه و چین، واردات تسلیحات از دیگر کشورهای غربی نظیر کانادا، فرانسه و اسپانیا را نیز تجربه کرده است. در همین حال این کشور از سال 1992 همکاری‌هایی را نیز با ناتو تجربه کرده است. میزبانی از دفتر ارتباطات ناتو در بازه سال‌های 2013 تا 2017 در تاشکند یکی از مصادیق این همکاری‌ها به شمار می‌رود.
حضور اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان تجارت جهانی
این رقابت میان آمریکا و روسیه طی سال‌های اخیر بیش از همه در حوزه اقتصادی بروز و ظهور یافته است. در حالی که ازبکستان یک برنامه گسترده از رشد مبادلات تجاری را در دستور کار قرار داده، تسهیل تعاملات اقتصادی از طریق حضور در نهادهای تجاری را به طور ویژه دنبال کرده است. در این میان عضویت در سازمان تجارت جهانی یکی از اهداف کلیدی این کشور بوده است.
در نخستین مذاکرات تاشکند و واشنگتن، حمایت آمریکا از عضویت ازبکستان در سازمان تجارت جهانی در صورت اعمال برخی اصلاحات مورد تاکید قرار گرفت. بخش‌هایی از این فرایند نیز پیش از این آغاز شده و اقدامات مهمی نیز صورت گرفته است.
با این حال، از زمان طرح موضوع عضویت ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مقامات آمریکایی تهدیداتی را علیه این اقدام ازبکستان ابراز داشته‌اند. پیش از این ویلبر راس، وزیر بازرگانی آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ گفته بود که حضور ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند فرایند همگرایی این کشور با سازمان تجارت جهانی را با مشکل مواجه سازد.
با این حال شوکت میرضیایف در اظهارات خود به کرات بر اولویت کشورهای اوراسیایی در حوزه تجارت خارجی این کشور تاکید کرده است. به گفته وی بخش مهمی از تجارت ازبکستان با کشورهای همسایه و حوزه شوروی سابق انجام می‌شود و از این منظر عضویت در اوراسیا می‌تواند منافع بیشتری برای ازبکستان داشته باشد.
در همین راستا اواخر سال 2020 و به درخواست این کشور، موضوع عضویت ناظر ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به تصویب رسید. همچنین انتظار می‌رود این سطح در آینده‌ای نزدیک به عضویت دائم ارتقاء یابد.
فرجامِ رقابت
اگرچه این رقابت به نحو محسوسی تاکنون با مصادیقی نظیر عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، توسعه همکاری‌های نظامی و دفاعی با مسکو و سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی و نیز توسعه همکاری های دوجانبه هسته‌ای به نفع روسیه شکل گرفته، اما تاشکند همواره منطق موازنه را در این خصوص مد نظر قرار داده است.
از این منظر علی‌رغم توسعه مناسبات با روسیه، به نظر نمی‌رسد جهت‌گیری سیاست خارجی ازبکستان به سمت همگرایی بیش از حد با مسکو و واگرایی از واشنگتن پیش برود. لکن، یک سیاست خارجی متوازنِ اوراسیاگرایانه، فرجامِ تلاش‌های ازبکستان در این زمینه خواهد بود.
انتهای پیام/
