تکیه تسنیم| ۲ ویژگی مهم شعر آیینی که تأیید اهل بیت را به همراه دارد + فیلم
هادی جانفدا، شاعر آیینی معتقد است که رسانه‌های مجازی در دهه اخیر لطمه بزرگی به شاعران جوان زده و زمینه‌ساز افت شعر آیینی شده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هادی جانفدا، شاعر آیینی کشور مهمان «تکیه تسنیم» در ماه محرم بود. او در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم درباره وضعیت شعر آیینی و کارکرد آن صحبت کرد. این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:
تسنیم: یکی از موضوعات پربحث در دهه اخیر این است که شعر آیینی و به ویژه شعر هیئت چه ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی را باید داشته باشد تا بتوان آن را سروده‌ای زیبنده خاندان پاک عصمت و طهارت دانست؟ به نظر شما کارکرد این شعر چیست؟
اگر بخواهیم درباره کارکرد و هدف شعر آیینی و عاشورایی صحبت کنیم باید از اهل بیت کمک بگیریم تا ببینیم که چه شعری مورد تأیید آنان است و چه چیزی رد می‌شود؛ برهمین اساس باید به زمان آنان برویم و ببینیم که کارکرد شعر در زمان آنان چه بوده و اهل بیت به چگونه شعری توجه داشتند.
2 کارکرد اساسی در زمان معصومین (ع)/ چه شعری مورد تأیید اهل بیت است؟
براساس منابع تاریخی، شعرهایی که در زمان اهل بیت سروده شده و مورد توجه قرار گرفته است، دارای چند ویژگی بودند. اولی این بوده است که پیام مظلومیت اهل بیت علیما السلام را منتشر می‌کردند. در حقیقت این پیام را می‌رساندند که اهل بیت مظلوم بودند. دقت داشته باشید که این کارکرد بسیار مهم است چرا که دستگاه تبلیغی بنی‌عباس و بنی‌امیه و سایر خلفا دنبال این بودند که بگویند اهل بیت حقی نداشتند که غصب شده باشد. بنی‌عباس اهل تزویر بود و می‌گفت که اهل بیت، پسر عموهای ما هستند. بنابراین در نگاه مردم سعی می‌کردند به امامان معصوم احترام کنند و وانمود می‌کردند که ما با اینهاییم. نمونه این موضوع را در دسیسه‌ای می‌بینید که مأمون انجام داد و امام رضا علیه السلام را ولیعهد خود کرد.
بنابراین وظیفه مهمی که شعر در آن زمان داشت رساندن پیام افتراق بین خلفای جور با اهل بیت بود. این شعر تلاش می‌کرد به مردم بفهماند که خلفا در حال ریا کردن‌اند و هیچ نسبتی با امامان معصوم ندارند. برای مثال در سروده «دعبل خزاعی» که امام رضا شعرش را مورد عنایت قرار می‌دهد، نمونه‌ای از آن را می‌بینید. علاوه بر این، وظیفه دوم شعر و کارکرد آن در زمان اهل بیت بیان فضائل، کرامات و بزرگواری‌های این خاندان است.
در عصر امروز، شاید کارکردهای دیگری برای شعر تعریف شده باشد اما این کارکردها نباید به رسالت اصلی آن که ذکر کردم، لطمه‌ای بزند. یک نکته اساسی وجود دارد و آن هم این است که شعر اثری هنری است که توجهات را به موضوعات مختلف جلب می‌کند و برای آنها فضاسازی می‌کند. با این حال حق‌طلبی و حق‌جویی همیشه در شعر شیعی جریان داشته است.
- با این تعریفی که شما داشتید، ویژگی‌های شعر آیینی ماندگار چیست؟
رعایت ادب مهم‌ترین نکته محتوایی در شعر آیینی است
شعر آیینی ماندگار 2 بُعد دارد؛ اولی، بُعد فنی و ادبی است که بزرگان ادبیات بیان کرده‌اند. اینکه بدانیم صنایع و آرایه‌های ادبی چیست و چگونه در شعر استفاده می‌شود؟ شعر عاشورایی ماندگار حتماً باید این ویژگی‌های فنی را در عالی‌ترین سطح داشته باشد. بُعد دوم مباحث محتوایی است. به نظرم رعایت ادب مهم‌ترین نکته محتوایی در شعر آیینی است. ادب چیزی فراتر از درست و غلط است. سیدالشهدا خیلی از مصائب را متحمل شد و ممکن است خیلی از چیزهایی که بیان می‌شود، درست باشد اما ادب فراتر از اینهاست. ادب یعنی اینکه آیا این مطالب را بگوییم یا نگوییم و دوم اینکه چگونه بگوییم؟ به نظرم شعر شیعی باید بر ادب بنیانگذاری شده باشد.
- بخش مهمی از واقعه عاشورا را می‌توان در «عشق و عاطفه» دید؛ از عشق‌های زمینی پدر به پسر، مادر به نوزاد و ... تا عشق آسمانی بنده به پروردگار. به نظر شما آیا در اشعار آیینی به این بُعد پرداخته شده است یا خیر؟
عبارت «عشق» تنها یکبار و در توصیف واقعه کربلا از زبان معصومین جاری شده است
در لسان معصومین شاید یک یا دو بار کلمه «عشق» آمده است و زیاد بدان پرداخته نشده است. آن یکبار هم زمانی است که حضرت امیرالمومنین (ع) به کربلا می‌رسند. ایشان به محض ورود به کربلا خاک آنجا را می‌بوسند و بسیار گریه می‌کنند. وقتی ازشان می‌پرسند که مگر اینجا کجاست؟ پاسخ می‌دهند که اینجا محل ریخته شدن خون عشاق است. بنابراین یکباری که عبارت عشق در لسان ائمه معصومین آمده است درباره شهدای کربلاست.
من معتقدم که به کارگیری مفهوم عشق در اشعار عاشورایی نه تنها کم نیست بلکه جدیداً بیشتر هم شده است. به روضه‌ها و نوحه‌هایی که در هیئت‌ها خوانده می‌شود، دقت کنید؛ اکثرشان چنین مضامینی دارند. بنده معتقدم که صحبت عاشقانه با اهل بیت نیز باید بر مدار ادب باشد؛ اینکه چه قدر می‌توانیم با اهل بیت خودمانی حرف بزنیم.
- البته منظور بنده بیان جنبه‌های عاطفی و عاشقانه رخ داده در کربلاست.
به نظرم خیلی زیاد بیان شده است. در آخر همه هیئت‌های بزرگ همه یک روضه محبتی می‌خوانند.
- به نظر شما این اشعار وارد هیئت هم شده است؟!
چرا شعرهای کمی از سروده‌های شاعران به هیئت راه پیدا می‌کند؟
دقت کنید؛ دایره‌ای از اشعار سروده شده داریم و در نقطه مقابل اشعاری داریم که وارد هیئت می‌شوند. یعنی اشعاری که از سوی مداحان اهل بیت برای خواندن انتخاب می‌شود. اگر چیزی در هیئت‌ها مد می‌شود و همه آنطور می‌خوانند دلیلی بر این نمی‌شود که شعری در زمینه‌های دیگر سروده نشده است. باید دقت کنیم که شعرهای عاطفی و محبتی از زبان شاعران زیاد سروده شده است اما باید پرسید که چرا این اشعار به هیئت‌ها راه پیدا نکرده است؟
در چند سال اخیر، متأسفانه نگاه‌ها به شعر از یک اثر هنری به ابزاری برای راه افتادن کارمان تقلیل پیدا کرده است. وقتی نگاه‌مان به شعر چنین می‌شود دیگر دنبال سرودن ابیاتی نیستیم که به دست آوردن و اجرایش زحمت داشته باشد. برای مثال می‌گویند چرا شعرها شبیه به هم شده است؟ این‌گونه نیست، بلکه شعرهایی که خوانده می‌شود همه شبیه به هم‌اند. در عرصه شعر آیینی شاعران زیادی داریم که هر کدام نگاه و زبان متفاوتی دارند و شعرهایشان اصلاً شبیه به هم نیست، اما آیا اشعارشان به جلسات راه پیدا می‌کند؟
-عده‌ای معتقدند که در دهه 1390 برخلاف دهه 1380 رویش‌های زیادی در شاعران آیینی کشور نداشتیم. آیا با این موضوع موافقید؟
آفتی که در دهه 1390 شعر آیینی را کم‌فروغ کرد
این موضوع را باید در یک زنجیره دید. اگر می‌خواهیم به چیزی به صورت جدی توجه کنیم حتماً باید برایش مدرسه و دانشگاه تأسیس کنیم. اگر می‌خواهیم به شعر آیینی به صورت جدی بپردازیم باید مدرسه و دانشکده شعر شیعی تأسیس کنیم. اینها کارهای زمانبری است که حتماً در بلند مدت جواب می‌دهد. چگونه است که برای هر چیزی دوره دانشگاهی تأسیس کرده و آموزش می‌دهند؛ آیا برای شعر نباید چنین چیزی رخ بدهد؟ دانشگاه‌های ما هنوز وارد چنین موضوعاتی نشده‌اند.
کار کوتاه مدت دیگری هم برای بهبود شعر آیینی وجود دارد؛ بگذارید مثالی بزنم؛ در گذشته از آنجا که رسانه‌های زیادی وجود نداشت شاعر باید تلاش می‌کرد تا شعری بگوید که خودش سفر کند و شهر به شهر برود تا دیده شود. این اتفاق باعث می‌شد که اولا شعر در این مسیر اصلاح شود و دوما شاعر باید این قدر تلاش می‌کرد تا شعر خوب بگوید که مورد استقبال همه قرار گیرد و ارسالش کنند. این موضوع در حالی است که اکنون هر کسی یک پیج شخصی دارد و این رسانه فضای کاذبی را درست کرده است. فضای مجازی این فاصله را برداشته است. شما شعری می‌گویید و در صفحه شخصی‌تان منتشر می‌کنید و فردی دیگر در کشوری دیگر شعر را می‌بیند بدون آنکه کسی آن را نقد کرده باشد. در اینجا شاعر به‌به و چه‌چه می‌شنود و دیگر به دنبال بهبود کیفیت شعرش نمی‌رود.
«استاد، مثل همیشه عالی!»ها شاعر را کم‌انگیزه می‌کند!
بارها دیده‌اید که افراد مختلف در زیر پست اینستاگرامی شاعر می‌نویسند: «استاد مثل همیشه عالی!» شاعر جوان در مواجهه با چنین جمله‌ای چه می‌کند؟ با خود می‌گوید من که این همه تشویق شدم، چرا باید به دنبال سرودن شعر بهتری باشم؟ خواه و ناخواه کمتر زحمت می‌کشد. این موضوع تفاوت فضای قدیم و جدید شعر است. جالب است که دیگر نمی‌توان شعرش را نقد هم کرد؛ کافی است چیزی به او بگویید؛ پاسخ می‌دهد که «این شعر فلان قدر لایک و کامنت خورده است؛ شما چه می‌گویید؟» به نظرم این رسانه‌ها بیشتر از آنکه به فضای شعر هیئت خدمت کرده باشد، خیانت کرده‌اند.
خاطراتی از خواندن اشعارتان در جاهایی خاص دارید؛ از این موارد برایمان تعریف کنید
همین که سیدالشهدا کسی مثل من را قبول کرده است که برایش شعر بگویم بزرگترین کرامت است. همین که ما را تراشیدند و در قامت شاعر اهل بیت گذاشتند بزرگترین کرامت است. بالأخره هر کس در مسیری که حرکت می‌کند نشانه‌هایی می‌بیند و آن نشانه‌ها هم به دلیل حق بودن آن مسیر است، نه خوب بودن ما. حتی دشمنان اهل بیت هم اگر در مسیر آنان حرکت کنند، یکسری از نشانه‌ها را می‌بینند. بستگی دارد که به آن نشانه‌ها ایمان بیاورند یا خیر.
دشمنان اهل بیت هم کرامات معصومین را می‌بینند، اما ...
در منابع تاریخی آمده است که در زمان امام هادی علیه السلام یک نفر را جلوی خیمه‌ها می‌گذاشتند تا هر بزرگی قصد ورود به خیمه را داشت، پرده را بالا بگیرد. یک روز متوکل به آن پرده‌دار گفت که چرا هنگام ورود امام هادی پرده را بالا می‌گیری؟ بگذار خودش پرده را بالا بزند. خدای نکرده با این کار می‌خواست شأن امام معصوم را پایین بیاورد. یک روز که حضرت می‌خواست وارد شود، ناگهان باد زد و پرده کنار رفت و امام هادی بدون هیچ زحمتی وارد خیمه‌ها شدند. این اتفاق در حین بیرون رفتن ایشان هم تکرار شد. وقتی متوکل این معجزه را دید به آن پرده‌دار گفت که وقتی حضرت می‌آید حتما پرده را بالا بگیرید چرا که این معجزه برای ما بدتر است و ما را رسوا می‌کند.
خاطرم هست زمانی که سنم بسیار کم بود شعری عاشورایی را گفته بودم؛ آن زمان فضای مجازی وجود نداشت که بتواند شعر را به صورت گسترده در معرض دید عموم قرار دهد. خاطرم هست به مشهد و زیارت امام رضا رفته بودم، دیدم که در یکی از خیابان‌ها بیتی از شعر من را بزرگ نصب کرده بودند. آنجا خیلی انگیزه گرفتم.
انتهای پیام/