جدال زیتون و برنج طارم بر سر آب/ خشکسالی رودخانه قزل‌اوزن را تشنه‌تر از همیشه کرد / آیا سنت دیرینه طارمی‌ها برچیده می‌شود؟
گروه استانها - سال‌ها است که زیتون و برنج تولیدی طارم نام این منطقه را آوازه هر شهر و دیاری کرده، اما کشت برنج در این روز‌‌ها تبدیل به یکی از مهم‌ترین تهدیدات باغات زیتون در طارم شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، شهرستان طارم به لحاظ برخورداری از آب و هوای مطلوب با رطوبت مناسب و همجواری با رودخانه قزل‌اوزن یکی از مستعدترین مناطق استان به لحاظ تولید محصولات کشاورزی است. این در حالی است که برنج طارم و زیتون این منطقه تقریبا بین اغلب ایرانیان شناخته شده است و حتی هندوستان ایران را بیشتر مردم با این دو محصول خاص می‌شناسند.
طبق نظر کارشناسان کیفیت برنج تولیدی در شهرستان طارم به لحاظ بهره‌مندی از موقعیت مناسب جغرافیایی همانند ارتفاع از دریا، وجود رطوبت در حد مطلوب و نبود بیماری‌های قارچی، بالا بوده و تمام این امور سبب می‌شود تا بازار پسندی بالایی در سطح کشور نیز داشته باشد.
با این حال این شهرستان قطب تولید زیتون در کشور نیز محسوب می‌شود و با تولید سالانه قریب به 45 هزار تن محصول جایگاه ویژه‌ای در سبد اقتصادی استان و کشور دارد چرا که طبق نظر کارشناسان جهاد کشاورزی قریب به نیمی از زیتون تولیدی وارد فاز فراوری و روغن‌کشی شده و این محصول پا را فراتر از مرز‌ها گذشته و به کشور‌های دیگر صادر می‌شود.
با وجود دو محصول شاخص زراعی و باغی در این شهرستان که هر دو وجود آب کافی را پیش‌نیاز برای حفظ آوازه خود می‌دانند اما امسال خشکسالی رودخانه قزل‌اوزن را تشنه‌تر از همیشه کرد و بسیار زودتر از موعدی که سالانه دبی آب این رودخانه کاهش می‌یافت، رودخانه خشک شد و این رفتار خشن طبیعت دامن برنج و زیتون و در نهایت زارعان و باغداران را گرفت به طوری که اگر آب از سد آیدوغموش به رودخانه قزل‌اوزن رهاسازی نمی‌شد سرنوشت شلتوک‌های کشت شده و باغات زیتون هم چیزی جز عطش و خشکی نبود.
اما طبق اذعان برخی از روستانشینان طارمی که در حاشیه قزل‌اوزن مشغول زراعت و باغداری هستند بعد از رهاسازی آب به رودخانه قزل‌اوزن از سد آیدوغموش مشکلات نبود آب همچنان برای کشاورزان پایین‌دست رودخانه پایدار بود چرا که آب به سمت مزارع بالادستی برنج منحرف می‌شد و در نیمه مسیر رودخانه خشک می‌شد و در نهایت آب به مزارع و باغات زیتون پایین دست نمی‌رسید و این اعتراض کشاورزان را در پی داشت.
با تمام این‌ها دسترسی به آب در سال جاری یکی از مهم‌ترین معضلات زارعان و باغداران طارمی شد. شاید نخستین نکته‌ای که به نظر برسد این باشد که طبق ابلاغیه‌ای از هیئت دولت که در سال 97 اعلام شد کشت برنج به غیر استان‌های گیلان و مازندران ممنوع بود و در سال 99 استان خوزستان نیز مجوز کشت گرفت، اما 13 اسفند 99 اعلام شد که به شرط موافقت شورای آب هر استان ممنوعیت کشت برنج در سال 1400 لغو می‌شود حال با این شرایط چرا باید برنج در استان زنجان کشت شود؟
بیشتر بخوانید
انگار این قوانین نیز در حد همان نوشتن بر روی کاغذ بود و قرار بر اجرا نداشت چرا که در استانی همچون زنجان که در منطقه نیمه خشک قرار دارد طبق اذعان کارشناسان جهاد کشاورزی چندین سال است که بیش از 2 هزار هکتار از اراضی استان در مناطقی همچون زنجان، ماهنشان و طارم زیر کشت برنج می‌رود و مختص سال 97 یا بعد از آن هم نیست چرا که امسال نیز تقریبا همین مساحت به کشت این محصول اختصاص یافته است.
بنابراین نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که آب این اراضی چگونه و از کجا تامین می‌شود؟ شاید در شهرستانی همچون طارم قزل‌اوزن و آب سطحی جاری در آن مهترین مزیت و علت کشت برنج باشد، اما چرا در شهرستانی همچون زنجان که آنچنان آب سطحی ندارد به کشت اقدام و آب‌های زیر زمینی به یغما می‌رود؟ آیا اصلا الگوی کشتی ارائه می‌شود که کشاورز بر طبق آن اقدام به کشت محصولی خاص کند؟
با تمام این‌ها زارعان طارمی که کشت برنج را شغل دیرینه پدران خود می‌دانند بر این باورند که امکان کشت هیچ محصول دیگری جز برنج در مزارعاشان نیست و برای کشت نیز دارای حق‌آبه از قزل‌اوزن هستند و هیچ مانع قانونی نیز در برابر کشت این محصول نباید برایشان وجود داشته باشد!
در این زمینه جواد تاراسی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: کشت برنج خصوصاً به لحاظ غرقابی نیاز به آب بالایی دارد که اگر کنترلی در کشت این محصول انجام نشود به لحاظ تامین آب استان و مخصوصاً هدررفت آب زیرزمینی تاثیر منفی خواهد داشت. اما سیاست تغییر الگوی کشت از برنج به سایر محصولات از جمله برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی است و کاهش سطح زیر کشت برنج و محصولات پر توقع و جایگزین آن با محصولات با نیاز آبی کم از جمله جایگزینی کشت پسته با صیفی جات از جمله آن‌ها است.
وی ادامه داد: سطح پیش‌بینی کشت برنج در استان قریب به 2 هزار و 500 هکتار است، این در حالی است که در حدود یک هزار و 600 هکتار از اراضی در شهرستان زنجان، 750 هکتار در شهرستان طارم و حدود 150 هکتار در شهرستان ماهنشان کشت می‌شود؛ کشت برنج در استان صرفاً با آب سطحی و غالبا در حوزه رود قزل‌اوزن انجام می‌گیرد و شرایط اراضی تحت کشت برنج به گونه‌ای است که فقط می‌توان برنج کشت کرد و امکان و قابلیت کشت محصول دیگر نیست از سویی دیگر اگر محصول خاصی در این اراضی کشت شود عملکرد پایین خواهد بود و صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
تاراسی عنوان کرد: اجرای الگوی کشت در سطح استان از سال‌ها قبل آغاز شده و این استان در رتبه‌های نخست در عملیاتی کردن الگوی کشت را دارد.
خودداری از کشت محصولات پر آب‌بر
از سویی دیگر اسمائیل افشاری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان در گفت‌وگو با تسنیم با ابراز نگرانی از اینکه میزان آب ورودی به پشت سد‌های استان امسال کاهش یافته است، اظهار داشت: روند کشت و کار و کشاورزی به شکلی است که کشاورزان از دهه‌های گذشته اقدام به کشت محصولی خاص دارند، کشاورزان حاشیه رودخانه قزل‌اوزن عمدتاً برنج کار هستند بنابراین اگر قرار بر تغییر شغل و حرفه آن‌ها باشد باید حمایت‌های دولت در این خصوص انجام گیرد اما متاسفانه این اقدام انجام نمی‌شود. با این حال یکی از راهکارهای اساسی در مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی عدم کشت محصول پر آب‌بری همچون برنج است.
بنابراین با استناد به گفته مسئولان استانی و در یک نگاه دیگر ابلاغیه موجود جهت موافقت شورای آب برای کشت برنج، به این می‌توان رسید که در استان زنجان نیز چندان موافقتی برای کشت برنج وجود ندارد. اما علت اینکه این محصول چرا کشت می‌شود و چه عواقبی می‌تواند برای ذخیره آبی استان داشته باشد همچنان نادیده گرفته می‌شود.
از سویی دیگر استفاده حجم عظیمی از آب رودخانه قزل‌اوزن سبب می‌شود تا دیگر محصول باغی طارم یعنی زیتون که شهره جهانی دارد با عدم دسترسی به آب رو به افول برود.
بنابراین از دو جهت هدررفت آب و افت عملکرد محصول زیتون تحت تاثیر کشت برنج قرار می‌گیرد با این وجود برخی از مسئولان بر این باورند که عدم اجرای الگوی کشت و عدم توجه کشاورزان به آن سبب شده تا با بالا رفتن سطح زیر کشت برنج، رفته رفته کیفیت زیتون به لحاظ مواجه شدن با بیماری‌های مختلف بیشتر شود.
تولید برنج ضربه به تولید زیتون است
در همین راستا مهدی عباسی، رئیس شورای ملی زیتون در گفت و گو با تسنیم اذعان کرد: کشت برنج در شهرستان طارم هم‌اینک یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیتون‌کاران است و در دو حالت در حال ضربه به تولید زیتون است در حالت نخست تغییر میزان رطوبت و تغییر اقلیم را سبب شده است. میزان رطوبت نسبت به سال‌های گذشته 40 درصد افزایش یافته و بیماری‌هایی همانند لکه طاووسی و سایر بیماری‌ها در بحث زیتون شدت گرفته است.
وی گفت: موضوع دوم این است که 900 هکتار از زمین‌های بستر رودخانه قزل‌اوزن در شهرستان طارم به برنج اختصاص یافته و این عامل سبب شده تا در قسمت‌های پایین این رودخانه، همچون گیلوان آب سد آیدوغموش به باغات زیتون نرسد و باغات خشک شود.
رئیس شورای ملی زیتون با بیان اینکه الگوی کشت در طارم رعایت نمی‌شود و هر کسی بر اساس برنامه خود اقدام به کشت می‌کند گفت: هیچ ارگانی همکاری مناسب با ارگان دیگر ندارد و الگوی کشت تنها دو کلمه است که در کنار هم بر روی کاغذ جا‌به‌جا می‌شود و کسی نظارتی به این موضوع ندارد.
وی تاکید کرد: کشت برنج برای برخی ارگان‌ها به لحاظ دستیابی به درآمد بالا بهتر است و به همین دلیل توجه چندانی به عدم کشت آن نمی‌شود.
با این اوصاف، مزارع برنج طارم تهدید کننده باغات زیتون طارم از چندین جنبه تغییر اقلیم، افزایش رطوبت، افزایش بیماری‌های قارچی و استفاده حجم عظیم آبی و تحمیل خشکی به باغات است.
عدم رعایت الگوی کشت
اما در کنار این عوامل منفی بازهم نکته‌ای که بیشتر نمود دارد این است که الگوی کشت همچنان حلقه مفقوده در جهاد کشاورزی استان زنجان است و مسئولان تنها مدعی اجرا شدن الگوی کشت هستند چرا که اگر این مهم اجرا می‌شد با وجود مشکلات دسترسی به آب سطح بالای 2 هزار هکتاری در منطقه نیمه خشک به کشت برنج که محصول پر آب‌بری است، اختصاص نمی‌یافت.
انتهای پیام/ش