"بازسازی فرهنگی" پیش‌شرط تحقق اهداف گام دوم انقلاب است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، رهبر معظم انقلاب اسلامی در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم، مسئله‌ی احیای اعتماد و امید مردم به دولت را بسیار مهم خواندند و فرمودند: "به گمان بنده، ساختار فرهنگی کشور نیاز به یک بازسازی انقلابی دارد. ما مشکل داریم در ساختار فرهنگی کشور؛ و یک حرکت انقلابی لازم است. البتّه "حرکت انقلابی" یعنی خردمندانه و عاقلانه. معنای "انقلابی بودن" بی‌هوا حرکت کردن و بی‌حساب حرکت کردن نیست".

اما با وجود ضرورت پرداختن به این امر که مقام معظم رهبری نیز صراحتاً به آن اشاره فرموده‌اند، هنوز ابعاد و زوایای آن برای عموم مردم و حتی عمده فعالان حوزه فرهنگ و مدیران و تصمیم‌گیران کشور، معنای شناخته‌شده‌ای به شمار نمی‌آید. حجت‌الاسلام مجید قربانعلی دولابی، استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی، در گفت‌وگو با تسنیم به تبیین بخشی از چارچوب‌ها و الزامات معنایی "بازسازی انقلابی فرهنگی" پرداخته است که در زیر می‌خوانیم:

بازسازی انقلابی فرهنگ و نسبت آن با منظومه معرفتی انقلاب

فرهنگ تعاریف مختلفی دارد اما یکی از ویژگی‌هایی که میان تمام این تعاریف مشترک است این است که فرهنگ دربرگیرنده گستره عظیمی از زندگی و سبک زندگی انسان‌ها می‌شود. به عبارت دقیق‌تر فرهنگ علاوه بر ذهنیات و اعتقادات و باورهای افراد، مشتمل بر اعمال و روابط درون جامعه نیز هست و از این رو دایره شمول آن بسیار گسترده است.

به نظر می‌رسد که پیشرفت یا پسرفت افراد و جوامع انسانی هر دو وابسته به سبک نگاه آن‌ها به عالم و روابط خودشان با دیگران و نگاهشان به روابط میان جوامع و مانند این‌ها است بنابراین ارتباط مستقیمی میان مقوله فرهنگ با پیشرفت و پسرفت وجود دارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که انقلاب ما ماهیتاً انقلابی مبتنی بر معارف اسلامی بود و در این منظومه معرفتی فرهنگ جزئی سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده به شمار می‌آید که تأثیر آشکاری روی سایر اجزای فکری و عملی جامعه دارد بنابراین ضروری است که در مواقع مقتضی تغییرات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم در این حوزه به وجود بیاید که ناظر بر چابک‌سازی و نشاط بخشی مضاعف به فرهنگ انقلابی ما باشد از این رو به اعتقاد من فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر بازسازی انقلابی بخش فرهنگ را باید در یک چنین بستری بررسی و فهم کرد.

اصلاح ‌ساختارهای فرهنگی در جهت شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی

این را هم به یاد داشته باشیم که این تغییرات ساختاری در بخش فرهنگ، کم یا زیاد، از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز جاری و ساری بوده است اما تأکید مقام معظم رهبری در این برهه خاص زمانی، نشان از اهمیت دوچندان آن دارد که زمینه‌های آن در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ترسیم شده است؛ به این معنا که بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی باید هدفمند، پرشتاب و مدّبرانه باشد تا زمینه شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی مورد نظر رهبری مهیا شود.

وقتی به شعارهایی که مردم ما در روزهای پیش از پیروزی انقلاب فریاد می‌زدند دقت کنیم می‌بینیم که استقلال و  آزادی در رأس آن‌ها بود. این‌ها شعارهایی بود که باید در فرهنگ ما کاملاً نهادینه می‌شدند تا بتوانند ثمرات خودشان را به ظهور برسانند که خوشبختانه همین‌طور هم شد و اکنون که وارد دهه پنجم انقلاب یا به تعبیر مقام معظم رهبری چلّه دوم انقلاب می‌شویم نتیجه این شعارها را با پوست و گوشت و استخوان خودمان لمس می‌کنیم. بخشی از این دستاوردهای درخشان مربوط به همان شعار استقلال می‌شود و بخش بزرگ دیگرش هم به آزادی ما از استعمار و استکبار و نظایر آن برمی‌گردد اگرچه این به معنای رسیدن به پایان مسیر نیست و ما برای تحقق کامل آرمان‌های انقلاب هنوز باید فعالیت‌های بسیار دیگر و با شتاب بیشتری بکنیم تا شاهد ظهور و بروز آن ثمرات باشیم.

ضرورت بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور که مقام معظم رهبری به آن اشاره فرمودند در همین جاها خودش را نشان می‌دهد. اما این روزآمدسازی و بازسازی همان‌طور که حضرت آقا هم فرمودند باید به‌ صورت انقلابی صورت بگیرد. صفت انقلابی هم برای مردم ما معنای خاصّ خودش را دارد. از این جهت این حرکت باید بسیار دقیق، دلسوزانه و سریع صورت بگیرد و همه افراد پای آن بایستند و تمام تلاششان را به کار ببندند. کسانی که می‌خواهند در این مسیر حرکت کنند نباید به‌ ایفای مسئولیت خودشان صرفاً به عنوان اسقاط تکلیف نگاه کنند. این‌ها مشخصات یک حرکت انقلابی است اما این حرکت انقلابی وقتی وارد حوزه فرهنگ می‌شود پیچیدگی و ظرافت آن نیز دوچندان می‌شود.

من این تعبیر را سال‌ها پیش از مقام معظم رهبری به خاطر دارم که فرمودند فرهنگ آن چیزی است که حتی ارزش آن را دارد که انسان جان خودش را فدای آن کند یعنی این قدر فرهنگ در جامعه مهم و اثرگذار است. بنابراین آن حرکت انقلابی که در عرصه فرهنگ باید صورت بگیرد باید مبتنی بر عقلانیتی برآمده از تجربیات 40 ساله انقلاب باشد و با در نظر داشتن آن جامعه و تمدنی که از قدیم داریم آن را محقق کنیم و بعد ببینیم که کدام یک از زیربناها کاملاً در فرهنگ ما نهادینه شده است و در کدام زمینه‌ها هنوز مشکل داریم که باید آنها را نهادینه کنیم آن وقت است که می‌توانیم این حرکت را به روش انقلابی یعنی بدون اتلاف وقت، همراه با دلسوزی و دقت و درایت کامل به سرانجام برسانیم.

"بازسازی فرهنگی" پیش‌شرط بیانیه گام دوم انقلاب

فهم من از فرمایش مقام معظم رهبری در زمینه بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ این است که باید آن را به مثابه پیش شرط تحقق اهداف بیانیه گام دوم تلقی کرد چون به نظر می‌رسد که "فردسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی" که در متن بیانیه به آن اشاره شده مستلزم چنین تغییر و تحولاتی در ساختارها باشد اگر چه عین این عبارت در مفاد آن بیانیه ذکر نشده اما برای رسیدن به آن تمدن نهایی چاره‌ای جز بازسازی و تقویت بنیان‌های فرهنگی خودمان نداریم. بنابراین اهتمام در جهت بازسازی انقلابی فرهنگ و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را باید لازم و ملزوم و مکمل یکدیگر به شمار آورد.

 بیانیه گام دوم آن نقشه راهی است که مربوط به آینده ما می‌شود. در واقع حضرت آقا مسیر رسیدن به جامعه آرمانی را در این بیانیه مورد تأکید قرار داده‌اند و حالا دارند مؤلفه‌های فکری و فرهنگی آن را ترسیم می‌کنند. همین‌جا بد نیست این را هم اشاره کنم که برای پیاده‌سازی و اجرای منویات رهبری چه در این زمینه و چه در هر زمینه دیگری باید به هندسه کلّی فکری و عملی ایشان رجوع کرد چون فهم جزیره‌ای و منقطع در این زمینه، نه تنها ما را به جایی نمی‌رساند چه بسا ممکن است ما را از اهداف مورد نظر ایشان دورتر هم بکند.

"بازسازی فرهنگی"، "بیانیه گام دوم" و "آتش به اختیار" 3 ضلع یک مثلث

حالا اینکه چرا حضرت آقا در این مهم دولت را مورد خطاب قرار داده‌اند آن هم در حالی که سویه مردمی فرهنگ اقتضاء می‌کند که آحاد جامعه در این زمینه ایفای نقش کنند، مسئله‌ای است که باید به آن توجه کرد و به اعتقاد من سرّ آن را باید در بیانات گذشته حضرت آقا جستجو کرد. ایشان پیش‌تر هم راجع به فرهنگ صحبت‌های زیادی داشته‌اند که یکی از مهم‌ترین بیانات ایشان در این زمینه همان مسئله "آتش به اختیار فرهنگی" بود که ذاتاً متوجه نیروهای مردمی خارج از دولت می‌شود. ایشان این فرمان مهم را خطاب به همه دلسوزان انقلاب و دغدغه‌مندان فرهنگی دادند و فرمودند در جایی که اختلالی جدی در عرصه‌های حاکمیتی می‌بینید، منفعل نباشید بلکه خودتان راساً و به صورت آتش به اختیار وارد میدان شوید و کارتان را انجام دهید.

از این رو "بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی" و "بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی" و "آتش به اختیار فرهنگی" اضلاع مثلثی هستند که در ارتباط مستقیم با یکدیگر قرار دارند و تحقق آن نیز وابسته به کنشگری فعال نیروهای مردمی و مسئولان دولتی است و منظور از دولت در اینجا فراتر از هیئت دولت است و دامنه آن همه ساختارهای حکومتی اعم از شورای عالی انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و... را در بر می‌گیرد.

 تحولات فرهنگی، یک شبه حاصل نمی‌شود  

اگرچه دولت سیزدهم به تازگی آغاز به کار کرده و هنوز برای قضاوت درباره نحوه عملکرد و سیاست‌گذاری‌های  آن زود است اما با توجه به سابقه‌ای که از دولتمردان کنونی در مسئولیت‌های گذشته‌شان داریم این خوش‌بینی و امیدواری تا حدود زیادی وجود دارد که در پایان دوره چهار ساله دولت سیزدهم بتوانیم شاهد ثمرات فرهنگی نیکویی در زمینه اصلاح ساختارهای فرهنگی کشور باشیم اما نباید فراموش کنیم که اساساً تحولات فرهنگی، امری بطئی و تدریجی‌الحصول است که یک شبه حاصل نمی‌شود و برای آن باید برنامه‌ریزی‌های درازمدت‌تری درنظر گرفت.

انتهای پیام/