گزارش تاریخ| آیا ارتش و سپاه در ابتدای جنگ غافلگیر شدند؟
صدام با توجه به وضعیتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران پدید آمده بود و ارتش دچار نابسامانی و به هم‌ریختگی شده بود، تصمیم گرفت به ایران حمله کند. در نتیجه ایران در آغاز جنگ تحمیلی غافلگیر شد، اما آیا ارتش و سپاه نیز غافلگیر شدند؟
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم – 31 شهریور 59 در حالی جنگ آغاز شد که ایران در شرایطی به سر می‌برد که آمادگی مقابله با یک تهاجم همه‌جانبه را نداشت. رژیم بعث عراق نیز با مشاهده همین شرایط تصمیم حمله به ایران گرفت. صدام تصور می‌کرد در وضعیتی که مردم به تازگی انقلاب کرده، مسئولان، سیاسیون و گروه‌های سیاسی به شدت درگیر مسائل داخلی هستند، ارتش نیز از هم پاشیده و هیچ قدرت خارجی از ایران حمایت نمی‌کند، به سرعت می‌تواند به اهداف خود دست پیدا کند که البته اینگونه نشد.
ایران در آغاز جنگ تحمیلی غافلگیر شد. البته بسیاری معتقدند که این غافلگیری در سطح راهبردی بود و نیروهای عملیاتی در سطح تاکتیکی غافلگیر نشدند. مسئولان ارشد کشور که در راس آن رئیس‌جمهور وقت (بنی‌صدر) قرار داشت به لحاظ محاسبات غلط راهبردی، امکان حمله عراق به ایران را منتفی می‌دانستند. از این رو به گزارش‌های دریافتی از ارتش و سپاه توجه نمی‌کردند و همین امر موجب شد تا برخی اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تهاجم دشمن همچون انتقال یگان‌ها به مرزهای غربی انجام نگیرد.
برخی همچون حسین علایی (پژوهشگر تاریخ دفاع مقدس و از فرماندهان جنگ) معتقدند که اگر ایران با آمادگی قبلی وارد جنگ شده بود و با تسلط بیشتری برنامه‌ریزی می‌کرد، با نیروهای خود می‌توانست در همان روزهای اول حمله ارتش عراق را دفع کند و اجازه اشغال را به آنان ندهد. مثلاً اگر تعدادی از تانک‌های ارتش عراق در عین‌خوش مورد هدف قرار می‌گرفت، ادامه پیشروی نیروهای مهاجم با ابهام مواجه می‌شد.
البته اگر مقاومت‌ها و اقدامات ارتش در روزها و یک سال نخست جنگ نبود که به برخی از آن‌ها در ادامه اشاره می‌شود، ممکن بود ارتش عراق به اهداف خود دست پیدا کند. بنابراین اگرچه ارتش و نیروهای مسلح با آمادگی کامل و با برنامه‌ریزی وارد جنگ نشدند، اما انجام برخی اقدامات نشان می‌دهد که غافلگیر هم نشدند.
** بی‌توجهی به گزارش‌های فرماندهان ارتش و سپاه
درگیری‌های مرزی عراق با ایران که از یک سال پیش آغاز شده بود و آرایش جنگی که ارتش عراق در آن سوی مرزهای غربی کشورمان گرفته بود، بسیاری از فرماندهان ارتش و سپاه را به این نتیجه رسانده بود که عراق در آستانه آغاز جنگ تحمیلی است.
«محسن رضایی» مسئول وقت اطلاعات سپاه و فرمانده سپاه در دوران جنگ می‌گوید: «یکی از مجاهدین عراقی اطلاعات بسیار خوبی از ارتش عراق برای ما آورد که ما او را به همراه گزارش به ستاد مشترک ارتش فرستادیم. مجاهد عراقی در آنجا توضیح داد و گفت ارتش عراق قصد حمله به ایران را دارد.
محسن رضایی می‌گوید: دو ماه قبل از حمله صدام به ایران من و آقای شمخانی با آقای بنی‌صدر جلسه گذاشتیم و به ایشان گفتیم که جنگی در حال شروع است. ما این اطلاعات را مرتب به مسئولین مربوطه منتقل و تاکید می‌کردیم که ارتش عراق آماده است، منتهی فضای ذهنی و سیاسی کشور طوری بود که این مطالب را باور نمی‌کردند و این اخبار و اطلاعات را به جنگ روانی تفسیر می‌کردند.
یک ماه و نیم، دو ماه قبل از حمله صدام به ایران نیز من و آقای شمخانی با آقای بنی‌صدر جلسه گذاشتیم و به ایشان گفتیم که جنگی در حال شروع است. نیروهایی که در عراق آموزش خرابکاری و انجام انفجار دیده و تجهیز شده بودند، در جریان دستگیری و بازجویی می‌گفتند ارتش عراق به‌گونه‌ای با ما صحبت می‌کند که قصد حمله دارد. ما این اطلاعات را مرتب به مسئولین مربوطه منتقل و تاکید می‌کردیم که ارتش عراق آماده است، منتهی فضای ذهنی و سیاسی کشور طوری بود که این مطالب را باور نمی‌کردند و این اخبار و اطلاعات را به جنگ روانی تفسیر می‌کردند. حتی در سپاه با اینکه روز اول جنگ شروع شده بود و من از آقای احمدی خواسته بودم تا اطلاعیه‌ای تهیه کرده و در ناهارخوری نصب کند تا بچه‌های سپاه متوجه شوند جنگ شروع شده است، باز عده‌ای از دوستان پاسدار و روشنفکر ما بعد از ظهر همان روز اعضای ستاد مشترک را جمع کرده، سخنرانی کردند که هرکسی گفته جنگ می‌شود، بیخود گفته است؛ این حرف‌ها نیست، عراق جرات ندارد به ایران حمله کند.
... من در بازدیدی که یک هفته تا 10 روز قبل از شروع جنگ از راس‌البیشه تا دهلران و... داشتم، متوجه این مطلب شدم. حتی عراقی‌ها درگیری‌های مرزی را شروع کرده و مرتب خمپاره می‌زدند و چاه‌های نفت را منفجر نموده و به پاسگاه‌های مرزی حمله می‌کردند. ما همه این‌ها را به چشم دیدیم و فهمیدیم که اخبار مجاهدین عراقی درست است، ولی دوستان سیاسی ما در مرکز می‌گفتند این جنگ روانی و تبلیغات است. برهمین اساس ارتش که در فروردین 59 در حالت آماده‌باش بود و سر مرز مستقر شده بود، دوباره نیروهایش را عقب کشید.»
جاویدالاثر «احمد متوسلیان» نیز گفته است: «یک ماه قبل از شروع جنگ جلسه‌ای در اتاق جنگ لشکر 81 زرهی کرمانشاه به ریاست بنی‌صدر تشکیل شد، در این جلسه تیمسار ظهیرنژاد و سرهنگ علی صیاد‌شیرازی به همراه فرماندهان ارتشی 30 منطقه‌ی نظامی از استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و نیز محسن رضایی و محمد بروجردی به اتفاق مسئولان سپاه در کل منطقه‌ی غرب حضور داشتند. در این جلسه[...] از بنی‌صدر سؤال شد که اگر به احتمال یک درصد عراق به ایران حمله کند شما چه تدبیری برای دفاع دارید؟ بنی‌صدر گفت: عراق هرگز جرئت چنین کاری را ندارد. سردار بروجردی گفت: اگر به احتمال یک در هزار بخواهد در غرب از طریق قصرشیرین حمله کند و شهر را بگیرد شما برای مقابله با چنین مسئله‌ای چه تدبیری دارید؟ بنی‌صدر مجدداً گفت: عراق هیچ وقت چنین غلطی نمی‌کند، برای این که هم در سطح بین‌المللی و سیاست جهان محکوم می‌شود و هم امنیت داخلی خودش به خطر می‌افتد، مطمئن باشید که صدام کشورش را به خطر نمی‌اندازد.»
بنی‌صدر در پاسخ به سوال فرماندهان که از او می‌پرسیدند چه برنامه‌ای برای مقابله با حمله احتمالی عراق داری، می‌گفت: عراق هیچ وقت چنین غلطی نمی‌کند، برای این که هم در سطح بین‌المللی و سیاست جهان محکوم می‌شود و هم امنیت داخلی خودش به خطر می‌افتد، مطمئن باشید که صدام کشورش را به خطر نمی‌اندازد.
حتی «کیانوری» دبیر کل حزب توده نیز در این‌باره گفته است: «حمله‌ی عراق به ایران را ما یک بار مدت‌ها قبل در فروردین ماه سال 1359 و یک‌بار بلافاصله در نزدیکی حمله، از دوستان خود اطلاع پیدا کردیم و به رییس‌جمهور، بنی‌صدر اطلاع دادیم.»
** ارتش غافلگیر نشد
همچنین ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته اسناد متعددی در خصوص عدم غافلگیری ارتش منتشر کرد که در ادامه به مرور برخی از آن اسناد می‌پردازیم.
حدود 9 ماه پیش از آغاز جنگ تحمیلی، اداره عملیات ارتش به نیروی هوایی ابلاغ کرد که در صورت حمله رژیم بعث عراق «عملیات انتقام علیه این کشور» در کمترین زمان و گسترده‌ترین حد به اجرا درآید. از این رو عملیات «کمان 99» که در روز یکم مهر ماه سال 59 و در دومین روز جنگ با پرواز 140 فروند هواپیمای جنگنده و شکاری اجرا شد، طرح آن از مدت‌ها پیش آماده شده بود.
دستور اداره عملیات ارتش به نیروی هوایی برای مقابله با حمله احتمالی عراق
سیزدهم شهریور ماه سال 59، امیر سرتیپ فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش در نامه‌ای به معاونت‌های عملیات سه نیرو دستور آماده‌باش ارتش در برابر حمله احتمالی ارتش عراق صادر کرد. در این نامه آمده است: «برابر اطلاعات رسیده از تاریخ 15 شهریور 59 به بعد حمله ارتش عراق به ایران محتمل است. لذا دستور فرمایند از هم‌اکنون پیش‌بینی‌های لازم از نظر آماده بودن پرسنل و وسائل برای جلوگیری از غافلگیری و پدافند از مرزهای خاکی، آبی و هوایی کشور به عمل آورده و نتیجه اقدامات معموله را اعلام دارند. ضمناٌ آماده‌باش مورد لزوم برای یگان‌های مختلف آن نیرو باتوجه به گسترش فعلی و برای اجرای طرح‌های پدافندی را تعیین و اعلام دارند.»
دستور آماده‌باش ستاد مشترک ارتش به تمامی نیروها در 15 شهریور 59
فرمانده سابق نیروی دریایی ارتش نیز چهار سال پیش در آستانه روز نیروی دریایی ارتش در نشست با اصحاب رسانه با نشان دادن اسنادی گفت: نیروی دریایی در جنگ تحمیلی غافلگیر نشد و همین عدم غافلگیری بسترساز پیروزی در برابر دشمن متجاوز شد. این اسناد نشان می‌دهد که نیروی دریایی در آن تاریخ در آمادگی کامل بوده و دچار غافلگیری نشده است.
گفتنی است، نیروی دریایی ارتش چند روز پیش از آغاز جنگ تحمیلی اقدام به راه‌اندازی قرارگاه مقدم جنگ با عنوان «نیروی رزمی 421» در پایگاه دریایی بوشهر کرد و تمامی امکانات رزمی نیروی دریایی ایران در پایگاه‌های چهارگانه خرمشهر، بندرعباس، بوشهر و انزلی زیر نظر نیروی رزمی 421 قرار گرفت و منطقه دوم دریایی بوشهر به ستاد جنگ و فرماندهی نیروی دریایی ایران تبدیل شد.
امیر خاندوزی فرمانده سابق نیروی دریایی ارتش در یکی از نشست‌ها با خبرنگاران برخی از اسناد عدم غافلگیری ارتش در آغاز جنگ تحمیلی را منتشر کرد.
اسناد فوق نشان می‌دهد که ارتش یک سال و 9 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در آستانه جنگ تحمیلی توانست سازمان رزم خود را بازیابد و ضمن مقابله با تحرکات گروهک‌های ضدانقلاب در کردستان و شمال‌غرب کشور، آماده نبرد با دشمن بعثی شود.
انتهای پیام/
