مطالبات رهبر انقلاب در حوزه کتاب| شمارگان ۲۰۰ نسخه‌ای برای جمعیت ۸۰ میلیونی؛ راه خروج از بحران کاهش شمارگان کتاب چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، صنعت نشر ایران که عموماً با رویکرد سنتی به کار خود ادامه می‌دهد، طی سال‌های گذشته با موانع و مشکلات ریز و درشتی مواجه شده است؛ مشکلاتی که در یک سال و نیم گذشته پس از شیوع ویروس کرونا و تحت تأثیر قرار گرفتن کسب و کارهای متعدد، از جمله صنعت نشر، پررنگ‌تر شده و مجال بیشتری برای بروز یافته است. صنعت نشر در سال‌های اخیر عموماً با تکیه بر یارانه‌های دولتی سرپا بوده است و با توجه به مشکلات معیشتی و افزایش مستمر تورم، مخاطبان خود را کم‌کم از دست داده است. 

اقتصاد فرهنگ به‌دلیل اینکه معمولاً از حاشیه درآمد مردم ارتزاق می‌کند‌، در سال‌های اخیر که اقتصاد خانواده نیز با تهدید مواجه شده است،‌ همواره در معرض تهدید قرار گرفته است. رکود اقتصادی و افزایش مستمر تورم و در نتیجه رشد قیمت‌ها اقتصاد فرهنگ را به‌ویژه در حوزه کتاب با ریزش قابل‌توجهی روبه‌رو کرده است. اگرچه تأکید مسئولان دولت یازدهم در همان تابستان 92، یعنی نخستین روز‌های روی کار آمدن دولت متوجه اقتصاد فرهنگ بود اما بررسی کارنامه دولت آقای روحانی در هشت سال گذشته به‌باور منتقدان حکایت دیگری دارد. 

افزایش قیمت کتاب زیر سایه کمبود کاغذ و نوسانات بازار مواد اولیه، عدم مدیریت یارانه‌های اختصاص داده شده به حوزه کتاب، نابرابری میزان یارانه در نظر گرفته شده برای مخاطب با میزان افزایش قیمت کتاب، رکود فرهنگی و کمبود کتاب خوب و پرمخاطب و ... از جمله عواملی است که بازار کتاب را در چند سال گذشته با رکود فروش و کاهش شمارگان مواجه کرده است؛ به طوری که گاه برخی از ناشران به انتشار 20 جلد از یک کتاب بسنده کرده و پس از دریافت سیگنال‌های مثبت از بازار، اقدام به انتشار نسخه‌های دیگری از آن اثر می‌کنند. افت شمارگان کتاب در برخی از حوزه‌ها مانند کتاب کودک و نوجوان بیش از سایر حوزه‌ها به چشم می‌خورد، در حالی که در دهه‌های 60 و 70، کتاب گاه با شمارگان 20 هزار نسخه نیز منتشر می‌شد، امروزه برخی از ناشران به چاپ زیر 500 نسخه نیز بسنده می‌کنند. بنا بر نظر کارشناسان، با این حجم از کتاب‌های منتشر شده در حوزه کتاب کودک و نوجوان، به ازای هر دانش‌آموز نیز یک کتاب منتشر نمی‌شود. 

با توجه به اهمیت این امر و ضرورت بازنگری در نحوه فعالیت در حوزه نشر و عرضه محصولات فرهنگی، نگاهی انداخته‌ایم به بیانات رهبر معظم انقلاب در این خصوص. ایشان بارها در دیدارهای مختلف بر ایجاد انس بیشتر به کتابخوانی در میان مردم تأکید کرده و از مسئولان خواسته‌اند روش‌های مختلفی را برای رسیدن به این امر در نظر بگیرند. بخش‌هایی از بیانات ایشان در این خصوص را می‌توانید در ادامه بخوانید:

حداقل 10 برابر

به نظر من، ما بایستی حداقل 10 برابر آنچه که امروز کتاب پدید می‌آوریم و منتشر می‌کنیم و دست مردم می‌رسد، کتاب پدید بیاوریم و منتشر کنیم و به دست مردم برسد. ایشان(وزیر وقت ارشاد) به تیراژ اشاره کردند که پنج هزار را، 50 هزار بکنیم. البته تیراژ هم خیلی مهم است؛ لیکن کمیت مطلق کتاب مورد نظر است؛ ولو اینکه بعضی تیراژها هم کم و بعضی بیشتر باشد.(دیدار با دست‌اندرکاران برگزاری هفته کتاب؛ 76/8/19)

تیراژهای 300 هزارتایی

تکلیف بعدی این است که کتابخوانی به عنوان یک سنت رایج دربیاید و همه در کشور کتابخوان بشوند... و کتاب به یک عده از افراد جامعه اختصاص پیدا نکند... بعضی از ناشران به من می‌گفتند که ما تشکر می‌کنیم از اینکه می‌بینیم فرهنگ کتابخوانی توسعه پیدا کرده است و مردم به کتاب تمایل بیشتری نشان می‌دهند... البته اگر ما به آن حدی برسیم که مورد نظر من است، آن وقت بایستی تعداد کتاب‌هایی که هربار چاپ می‌شود، از دو هزار و پنج هزار و 10 هزار، به 200 هزار و 300 هزار برسد؛ یعنی اینگونه بایستی کتاب در جامعه پخش بشود... از 60 میلیون جمعیتی که امروز هستیم، تعداد کثیری هستند که این‌ها اهل کتاب‌اند، اهل سوادند و بیشتر هم خواهند شد؛ رو به تزاید است. اگر همه کتابخوان بشوند، ما بایستی کتاب زیادی در دسترس این‌ها داشته باشیم. (مصاحبه با خبرنگار صدا و سیما پس از بازدید از هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران؛ 73/2/20)

چاپ کتاب، صدقه جاریه است

یک وقتی در گذشته معمول بود که کسانی از تجار و بازاری‌های مؤمن، مثل آقای کوشان‌پور، پیدا می‌شدند و کتابی را چاپ می‌کردند و مجانی به طلاب می‌دادند، اما الان این کارها نمی‌شود، یا کم می‌شود. چنانچه معلوم شد که کتاب خیلی خوبی هست، این باید چاپ بشود. هر اندازه خرج چاپ آن باشد، باید جزء صدقات جاریه قرار بگیرد. شماها روشنفکرید و به اهمیت این کار آگاهید؛ این را ترویج کنید. اگر مسئله کتابخوانی جا افتاد، این هم انجام خواهد شد.(دیدار با اعضای هیئت تحریریه دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ 74/2/18)

هزینه فرهنگی، سود اقتصادی

در کار فرهنگی نباید مسئله پول و بودجه، یک مشکل عمده به حساب آید؛ به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگی را در ردیف نیازهای بودجه‌ای و در آخرهای لیست قرار ندهیم؛ بلکه در اول‌های لیست، اگر نگوییم در ردیف اول، قرار بدهیم. اگر درست فکر بکنیم، این به صرفه اقتصادی مملکت هم است. یعنی از اینکه بودجه و امکانات بیشتر را به کارهای فرهنگی، به خصوص فرهنگ آموزشی، متوجه کنیم، کشور زیان نخواهد کرد؛ زیرا که خود این برای آینده کشور تولید امکانات می‌کند.(دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ 68/9/21)

یارانه برای خرید کتاب

باید امور تسهیل بشود، تا افراد بتوانند کتاب بخرند. بالاخره به کسانی که اهل کتاب‌اند، باید یارانه داده بشود... تا بتوانند کتاب تهیه کنند.(دیدار با برگزیدگان انتخاب کتاب سال؛ 72/10/7)

یکی از نکاتی که رهبر معظم انقلاب در خصوص ایجاد انس بیشتر کتاب میان مردم تأکید دارند، تبلیغ و توزیع درست کتاب و دسترسی آسان آن میان مردم است. توزیع نامناسب و عدم عدالت در این زمینه، گاه دسترسی به یک کتاب را برای علاقه‌مندان سخت کرده است. هرچند در سال‌های اخیر با گسترش کتاب الکترونیک تا حدودی این موضوع برطرف شده است، اما توزیع همواره یکی از مشکلات اساسی ناشران و مخاطبان بوده است. از یک سو کمبود ویترین و از سوی دیگر، عدم تبلیغ مناسب برای معرفی یک کتاب، سبب شده تا گاه مخاطبان و علاقه‌مندان به کتاب، از انتشار آن بی‌خبر باشند. ایشان با توجه به این موضوع، چند پیشنهاد را در دیدارهای مختلف اشاره کرده‌اند که بخش‌هایی از آن را می‌توانید در ادامه بخوانید:  

راه‌های فروش

از فرصت‌ها می‌شود استفاده کرد. مثلاً فرض بفرمایید امروز پنج شش هزار نفر بسیجی با من ملاقات داشتند؛ ... از این قبیل ملاقات‌ها زیاد هست... در میان این‌ها اگر یادآوری بشود و من یک اشاره بکنم و (کتاب‌های مربوط به دفاع مقدس) آماده باشد و در اختیارشان قرار بگیرد، آنها را می‌خرند. ناگهان شما می‌بینید که یک تیراژ مثلاً پنج شش هزار نسخه‌ای توزیع می‌شود. یا در همین دیدارهایی که سران سپاه و ارتش می‌روند، ... شما می‌توانید آنجا آن کتاب را به زبان آن گوینده بیاورید... مثلاً فرض بفرمایید الان نزدیک سالگرد عملیات کربلای یک است... چند جلد از این کتاب‌های خیلی خوب درباره همین کربلای یک آماده شود ... و در آنجا اسم آورده شود... خواهید دید که چندین هزار نسخه کتاب فروش خواهد رفت. (دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری؛ 71/4/22)

کتاب‌های جیبی و وقت‌های مرده

یک پیشنهاد هم عرضه کتاب‌های جیبی و کوچک است. الآن خلاصه کردن کتاب‌های بزرگ و ساده کردن کتاب‌های دشوار، در دنیا معمول است. البته این کار را بیشتر به خاطر آموزش زبان می‌کنند، زبان را ساده می‌کنند، اما عملاً کتاب خلاصه می‌شود. داستان‌های بزرگ را خلاصه و کوتاه می‌کنند. مثلاً داستان «بینوایان» را در یک جزوه 100- 150 صفحه‌ای درمی‌آورند، که داستان شیرینی خواهد بود و همه کس هم می‌خواند. اگر این کار راه بیفتد، خوب است. در دنیا کتاب جیبی اساساً برای این به وجود آمد که مردم کتابخوان بشوند؛ یعنی کتاب را در جیبشان بگذارند و مثلاً هنگامی که به قطار زیرزمینی یا اتوبوس سوار می‌شوند، آن را باز کنند و بخوانند. این کاری است که اگر باب شود؛ بسیاری از وقت‌های مرده، زنده خواهد شد.(دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب؛ 76/8/19)

برای چند آدامس چقدر پول می‌دهید؟

وقتی(کتاب) جزء لوازم زندگی شد، دیگر گران نیست. روی المعجم الوسیط، کتاب به آن بزرگی، دو هزار تومان قیمت گذاشته‌اند. شما دو هزار تومان را به بازار ببرید، ببینید با آن چه می‌دهند... البته کسانی هستند که نمی‌توانند همه لوازم زندگی را بخرند، پول ندارند، یا کم دارند، برای آنها باید فکری کرد، آن جزء مسائل ماست... اگر کتاب واقعاً جزء ضروریات زندگی به حساب بیاید، گران نیست. شما یک جفت جوراب یا یک عدد دستمال را چند می‌خرید؟ آدم چند عدد آدامس که برای بچه می‌خرد، چند می‌خرد؟ کتاب را با این‌ها مقایسه کنید. الان کتاب جزء لوازم نیست، جزء کالاهای لوکس و تشریفاتی است؛ جزء چیزهای خوبی است که اگر باشد، بهتر است، اگر هم نبود، آسمان به زمین نمی‌آید! باید از این حالت خارج بشود و جزء لوازم زندگی به حساب آید. (دیدار با اعضای هیئت تحریریه دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ 74/2/18)

کتاب خریدن، باید یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب بشود. مردم باید بیش از خریدن بعضی از وسائل تزئیناتی و تجملاتی، مثل این لوسترها و میزهای گوناگون و مبل‌های مختلف و پرده‌ها و این قبیل چیزها، به کتاب اهمیت بدهند و اول کتاب را بخرند. مثل نان و خوراکی و وسایل معیشتی لازمی که در خانه هست، کتاب هم باید از این قبیل باشد... خلاصه باید با کتاب انس پیدا کنند. اگر انس پیدا نکنند، جامعه ایرانی به آن هدف و آرزویی که دارد، که حق او هم هست، نخواهد رسید.(مصاحبه با خبرنگار صدا و سیما پس از بازدید از نمایشگاه کتاب؛ 69/2/19)

انتهای پیام/