سیره نبوی و چالش‌های دنیای نوین/ عرفی‌سازی مفاهیم دینی، شرط ماندگاری دین است
ناسازگاری برخی از وجوه سیره نبوی با فرهنگ جامعه امروزی، ما را با چالش‌هایی روبرو می‌کند که حل آن‌ها نیازمند نگه داشتن سیره پیامبر (ص) در مسیر درست آن است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هشتمین نشست علمی-تخصصی پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی با عنوان "کاربست سیره پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و چالش‌های دنیای نوین"، با سخنرانی حجت‌الاسلام دکتر احمد غلامعلی به صورت مجازی برگزار شد.
حجت‌الاسلام عباسعلی رستمی‌ثانی، رئیس پژوهشکده قرآن و عترت در ابتدای این نشست با اشاره به آیه شریفه "و انّک لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ" بر ضرورت بازنگری و ترویج جنبه‌های رحمانی و صلح‌انگیز دین اسلام و اخلاق عالی و بی‌نظیر پیام‌آور رحمت صلی الله علیه و آله در برابر دیدگاه‌های خشن موجود همچون داعش تأکید کرد.
ضرورت بازشناسی سیره نبوی در مختصات جهان مدرن
در ادامه احمد غلامعلی، استادیار دانشگاه قرآن و حدیث با تأکید بر ضرورت بازشناسی و بازاندیشی سیره نبوی در مختصات جهان امروز، تصریح کرد: در این گردهمایی علمی می‌خواهیم پیرامون پاسخ به این پرسش‌ها صحبت کنیم: چگونه می‌شود از سیره پیامبر نهایت استفاده را ببریم؟ همه می‌دانیم که رفتار پیامبر در ابعاد شخصی، اجتماعی، سیاسی و اقصادی زیبا و جذاب بوده است پس چرا بر برخی انسان‌ها در همان زمان تأثیری نداشته است؟ امروزه سیره پیامبر جایگاهش کجاست؟ فردی را می‌توانید معرفی کنید که به آن عمل می‌کند؟
غلامعلی افزود: از طرفی ناسازگاری برخی از وجوه سیره پیامبر مانند نهی نمودن زنان از رفتن به حمام و امتناع ایشان از غذا خوردن روی میز، با فرهنگ جامعه امروزی، ما را با چالش روبرو می‌کند. این چالش‌ها سبب شده بسیاری از جوانان ما و حتی برخی جوانان عزیز جبهه‌ای ما دچار شبهه و تردید شوند. حفظ تعادل این سیره مشکل است و نیازمند یک تلاش سخت از سوی یکایک استادان برای پاسخگویی به شبهات و نگه داشتن سیره پیامبر در مسیر درست آن است.
معاون آموزشی پژوهشی دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه مباحث خودش را به صورت پرسش و پاسخ با استادان حاضر در نشست، در پنج قسمت مشتمل بر: 1. بررسی مفهوم "چالش" و "سیره" 2. انواع چالش‌های موجود در سیره 3. بایسته‌های فهم سیره 4. بایسته‌های ترویج سیره 5. زمینه‌های پذیرش الگو، ارائه داد.
وی مفهوم "چالش" را براساس دیدگاه "علی ذوعلم" مورد بررسی قرار داد و عنوان کرد: ذوعلم چالش را شرایط و وضعیت جدیدی می‌داند که مسیر آینده جامعه را از بیرون مورد هجوم قرار داده، حفظ تعادل آن را دچار مشکل و مستلزم تلاشی سخت و سرنوشت ساز می‌سازد؛ بنابراین چالش از داخل متن رخ نمی‌دهد و از بیرون می‌آید و این یا از فرهنگ داخلی خودمان است و یا شبهه‌ای است که مستشرقان ایجاد می‌کنند و یا ایده‌های جوانان است و یا بر اثر آشنایی با مکاتب مختلف و شبکه‌های اجتماعی مختلف و ماهواره‌ها و... ایجاد می‌شود.
کاربست سیره در استخراج رفتارشناسی و سبک زندگی پیامبر (ص)
غلامعلی همچنین مفهوم سیره را با توجه به جنبۀ لغوی آن، نوعی از رفتار دانست که "استمرار" در دل آن نهفته است و افزود: در "سیره" نوعی رفتارشناسی و سبک زندگی وجود دارد. مثلا وقتی حضرت علی علیه السلام در خطبه 160 نهج‌البلاغه پس از بیان ضرورت الگوبرداری از سیره نبوی می‌فرماید: ....و یَرکَبُ الحِمارَ العاری؛ پیامبر بر مرکب بدون پالان سوار می‌شدند، حکایت از بیان رفتاری مستمر در رسول خدا دارد اگرچه درک این عبارت برای انسان امروز خود یک چالش است.
نویسنده کتاب "آشنایی با صحیفه سجادیه، ادعیه و زیارات" در ادامه با ذکر نمونه‌هایی به شرح چالش‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و درمانی در سیره پیامبر(ص) پرداخت و گفت: مثلا در نوع اجتماعی آن زمان دخترانی از خانواده ثروتمند و با سطح اجتماعی بالاتر به واسطه میانجی‌گری پیامبر(ص) به عقد مردانی مانند جلیبیب، جویبر و مقداد که معمولا فقیر و از خانواده‌ای با منزلت اجتماعی پایین بودند، در می‌آمدند و یا پیامبر با مهر بسیار کم عقد را جاری می‌ساختند.
مثال دیگر از جا بلند نشدن اصحاب هنگام آمدن رسول خدا به سفارش ایشان و تعارض آن با ادب امروز است که در زمان صاحب بن عباد (قرن4) هم مثل امروزه برخلاف زمان پیامبر، برخاستن، رفتار مومنانه و لازم الاجرا تلقی می‌شده است. نمونه برای نوع اقتصادی اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله اندوختن مال را حتی برای یک روز مورد اعتراض قرار می دادند و مثال برای نوع سیاسی چالش عدم احتجاب حاکم و کارگزاران اسلامی و نبودن دربان و هیچ فاصله ای بین آنان و مراجعان در سیره نبوی و سیره علوی مطرح است و نمونه از نوع درمانی آن می توان حجامت برای بهبود سردرد و حنا گذاشتن برای بهبود پا درد را نام برد.
بایسته‌های فهم و ترویج سیره
غلامعلی در ادامه با اشاره به کتابی از مهدی مردانی در بحث مبانی استنباط از سیره، برای عبور از چالش‌های یاد شده به ضرورت بحث بایسته‌های فهم سیره و بایسته‌های ترویج سیره پرداخت و گفت: در بحث از بایسته‌های فهم سیره باید به نکات متعددی توجه کرد که شاید اهمّ آن‌ها به این شرح باشد:
1.توجه به مفهوم اسوه و الگو بودن پیامبر خاتم در همه دوران‌ها ( در اسوه دو معنای یکسان بودن و قابل تکثیر بودن وجود دارد).
2. اختصاصات پیامبر (ص) (مثل وجوب نماز شب که خدا مختص ایشان قرار داده و دو نوع غذا را با هم نخوردن که خود پیامبر آن را برای خویش لازم شمرده است).
3. توجه به فضا، بافت و گفتمان حاکم (مثلا دعا برای طلب باران در آب و هوای مکه ارزشمند است و امروز در اروپا اهمیتی ندارد، و اینکه در گفتمان حاکم در عصر پیامبر این گونه بوده که در ازدواج نظر بزرگتر مطرح بوده است و پیامبر نظر دختر را هم به آن اضافه می‌کند. در مورد نهی از غذاخوری روی میز هم برای این بوده که برای رئیس قبیله نوع میز خاصی قرار می‌دادند و نهی پیامبر برای ترویج فرهنگ تواضع در آن زمان بوده است و اینکه منع زنان از حمام به این دلیل بوده است که حمام آن موقع به گونه‌ای بوده که معمولا زنان پوشش خوبی نداشتند و ترویج بی‌حیایی بوده، وحتی وضعیت طوری بوده که در قرآن تصریح شده است که خصوصی‌ترین رفتارهایشان را در مسجد انجام می دادند)
4. تمایز سنت و حدیث (سنت نفس قول و نفس رفتار است ولی حدیث، حکایت از سنت است و احتمال دارد راوی آن فرد دقیقی نبوده باشد، مثلا در آموزه‌های طبی منسوب به دین با بررسی روشن می‌شود که بسیاری از آن حدیث است و بسیاری از آن هم اصلا حدیث نیست و مثلا از بقراط است)
5. تمایز قضیه حقیقیه از خارجیه (قضیه خارجیه همان وقایع اتفاقی شخصی است مثلا موز را فلان امام معصوم دوست دارد و این عمومی نیست و قضیه حقیقیه، عمومی و روال‌مند است ).
6. اعتبارسنجی سیره (ارزیابی منبع، طریق ، سند و محتوا).
7. سیره‌های محدود و فرازمانی (برخی موارد برای دوره‌ای خاص بوده‌اند شاید لباس خشن پوشیدن و بلند کردن مو از این دسته باشند)
عرفی‌سازی مفاهیم دینی، شرط ماندگاری دین است
نویسنده کتاب "شناخت نهج البلاغه" در پاسخ به پرسشی در مورد مذموم بودن تعدّد زوجات و ازدواج موقت در جامعه دینی ما توضیح داد: این موارد در فرهنگ آن زمان پذیرفته بوده است و عوض کردن فرهنگ کار زمانبری است. از طرف دیگر پیامبر خود اشاره دارد که اگر مطلبی از من به شما رسید که از آن بدتان آمد، من نگفته‌ام و می‌دانیم اکثر زنان از این دو مورد بدشان می‌آید، ما می‌دانیم این‌ها را پیامبر فرموده ولی در آن فرهنگ و بافت.
ما باید آن فرهنگ را تکرار کنیم تا قابل پذیرش شود. توجه به مناسبات اجتماعی و عرفی‌سازی مفاهیم دینی مهم است. دینی که ماندگار و فرازمانی است اگر خیلی خشک باشد و بگوید این است و جز این نیست نمی‌تواند ماندگار بماند، شاید "منطقه الفراغ" شهید صدر در همین راستا تحلیل شود.
غلامعلی در بخش چهارم از سخنان خویش به بیان بایسته‌های ترویج سیره پرداخت و با دسته‌بندی آن به 5 بخش متذکر شد:
1.شناخت مخاطب (مثلا حدیث داریم از سعادت انسان، داشتن خانه وسیع است ولی بیان آن برای تهرانی‌هایی که اکثرا در آپارتمان‌های کوچک زندگی می‌کنند، فایده ای ندارد)
2. به روزرسانی تبیین‌ها (مثلا استفاده از مثال کلید دوپل و یا چک دو امضایی برای جا انداختن لزوم وجود اراده انسان و اراده خدا در فعل ما)
3. اقتضائات دوران نوین (مثلا اینکه در غرب همجنس‌گرایی را آزادی می‌دانند دلیل بر آن نیست که ما هم از سنت دینی کوتاه بیاییم)
4. هویت‌بخشی سیره در دوران معاصر (مثلا سرمه کشیدن امروزه شاید نشانه بد بودن فرد حساب شود و اگر برای تقویت چشم بوده باشد آیا قطره چشم امروزه این کار را نمی‌کند؟)
5. استخراج اصول ثابت: هماهنگی با عقل و فطرت، حق‌مداری، دادگستری، نیکوکاری، ادب ورزی و هنجارگرایی (رعایت هنجار هر منطقه)، ساده‌زیستی، میانه‌روی ،آسانی، نظم، استواری، مداومت، پرهیز از تکلف که در جلد اول کتاب "سیره پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و سلم" تألیف آیت‌اله محمدی ری‌شهری مشروح آن آمده است.
زمینه‌های پذیرش الگو در قرآن
عضو موسس و هیئت مدیره انجمن حدیث حوزه علمیه، در بخش پنجم و پایانی سخنان خویش به بیان زمینه‌های پذیرش الگو بر مبنای آیه 21 سوره احزاب "لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیرا" و بر اساس سخن علامه طباطبائی (ره) پرداخت و تأکید کرد: پیامبر صلی الله علیه و آله برای کلّ مؤمنان اسوه نیست بلکه برای مؤمنانی اسوه است که سه ویژگی مهم داشته باشند: به خدا امیدوار باشند، به روز قیامت امیدوار باشند و خدا را بسیار یاد کنند.
انتهای پیام/