پرواز دلار و هشدار اقتصاددانان ترکیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، بازار ترکیه در چند روز گذشته، به طور مداوم شاهد صعود ارزش دلار آمریکا در برابر لیره بوده و شب گذشته، با یک رکوردشکنی تاریخی جدید، دلار برای اولین بار از مرز 9 لیره و 22 قوروش نیز گذشت.

بنا به اعتقاد بسیاری از تحلیل گران، آن چه اقتصاد ترکیه را به این حال و روز انداخته، صرفاً به خاطر تب و تاب بازارهای جهانی و تصمیمات بانک مرکزی آمریکا و تبعات کرونا نیست و ندانم کاری های مسئولین اقتصادی دولت اردوغان و همچنین نادیده گرفتن استقلال بانک مرکزی، نقش مهمی در این ماجرا دارد.

عملیات شبانه برکناری

بانک مرکزی ترکیه در چند سال گذشته، بیشترین آمار عزل و نصب های چند دهه گذشته را تجربه کرده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تنها در مدت 5 سال، چندین بار اقدام به عزل و نصب روسای بانک مرکزی کرده است.

از سال 2016 تا 2019 میلادی، مراد چتین کایا رئیس بود. اما برات آلبایراک وزیر امور مالی و دارایی ترکیه و داماد ارشد رئیس جمهور، از پدر زن خود خواست او را بر کنار کند. چنین شد که چتین کایا رفت و مراد اویسال آمد. اما مراد اویسال نیز تنها چند ماه دوام آورد و رئیس جمهور، او را عزل کرد. چون معتقد بود که اویسال در مورد ضرورت کاهش نرخ سود سپرده های بانکی، از رئیس جمهور حرف شنوی ندارد و ادای اقتصاددانان کاربلد و مستقل را در می آورد.

پس از مراد اویسال، این بار ناجی آغبال رئیس بانک مرکزی شد که اتفاقاً یکی از یاران قدیمی و معتمدین اردوغان بود. اما او هم پس از چند ماه برکنار شد و این بار، شهاب کاواجی اوغلو رئیس بانک مرکزی شد. به این ترتیب از سال 1931 میلادی به ای سو، بانک مرکزی ترکیه، پر تب و تاب ترین شرایط ممکن را تجربه کرد.

در چند روز گذشته، بلومبرگ، رویترز و چند رسانه خارجی دیگر، مدعی شدند که کاواجی اوغلو نیز در شرف برکناری است. به همین خاطر، همراهان اردوغان سریعاً دست به کار شدند. آنان رئیس بانک مرکزی را به کاخ چانکایا بردند تا عکسی با اردوغان بگیرد و انتشار این عکس، متضمن چنین پیامی باشد که پروفسور کاواجی اوغلو، دست کم فعلاً، مغضوب رئیس نیست و برکنار نمی شود.

اگر چه رئیس فعلی بانک مرکزی ترکیه، موقعیت لرزان خود را حفظ کرده اما برکناری شبانه 3 مقام مهم دیگر در بانک مرکزی، باز هم موجی از گران شدن دلار را به راه انداخت.

این مقامات شامل این افراد بودند:

1.پروفسور سمیح تومن معاون اول رئیس کل بانک مرکزی.

2.دکتر اوغور نامق کوچوک معاون دوم رئیس کل بانک مرکزی

3.پرفسور عبدالله یواش عضو شورای پول و اعتبار.

جالب اینجاست که نمودارهای گرافیکی بازار ارز ترکیه نشان داده که تا قبل از اعلام حکم برکناری شبانه 3 مقام مزبور، دلار در حد 9 لیره و 11 قوروش بوده و پس از اعلام این حکم، به یک باره به 9 لیره و 22 قوروش رسیده است.

بسیاری از مقامات سیاسی و تحلیلگران اقتصادی ترکیه واکنش های تندی به این اتفاقات نشان داده اند.

علی باباجان رهبر حزب جهش و دموکراسی که روزگاری مغز اقتصادی حزب عدالت و توسعه و وزیر امور مالی و دارایی بود، در این مورد گفته است: «شاهد وضعیت اقتصادی نا به سامانی هستیم که روز به روز مردم ما را فقیرتر و ندارتر می کند. این یک خیانت آشکار است و رئیس بانک مرکزی نیز باید بداند که در این خیانت بزرگ، سهمی دارد.»

پروفسور ویسل اولوسوی معتقد است که به شکلی آشکار، سرمایه های بازار ترکیه را از بین می برند.

در همین حال، آتیلای یشیل آدای تحلیل گر اقتصادی نیز گفته است: «شاهد وضعیت عجیبی هستیم. انگار اردوغان به شکلی عامدانه به دنبال ایجاد یک بحران ارزی عظیم است. این رفتارها دور از عقل و منطق است.»

دورموش ییلماز از روسای سابق بانک مرکزی ترکیه نیز گفته است: «ظاهراً از این به بعد، بهترین سیاست پولی و مالی برای کشور این است: همه چیز را رها کنید! دست روی دست بگذارید، این بازار آشفته به شکل اتوماتیک به همین شکل پیش برود و از این آشفته تر شود.»

گران شدن بنزین و گازوئیل

از آنجایی که ترکیه یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت در منطقه است، هرگونه افزایش نرخ دلار در برابر لیره، به طور مستقیم بر نرخ بنزین و گازوئیل تاثیر می گذارد.

در حال حاضر، بنزین در ترکیه با قیمتی در مرز 8 لیره یعنی در سطح 7 لیره و 98 قوروش به فروش می رسد و قیمت گازوئیل نیز تنها چند قوروش پایین تر است.

قرار است با احتساب نرخ جدید دلار آمریکا در ترکیه، در روزهای آتی، هر دو سوخت مزبور، در سطح 40 قوروش گران تر شده و به 8 لیره و 40 تا 45 قوروش برسند.

مقایسه این نرخ دهشتناک با میزان کف حقوق و دستمزد، نشان می دهد که حمل و نقل در ترکیه تا چه اندازه گران است. برای درک واقعیت تلخ این ماجرا، کافی ست به یاد بیاوریم که در حال حاضر، میلیون ها کارگر و کارمند ترکیه، ماهانه تنها 3 هزار لیره حقوق دریافت می کنند و اگر به فرض، کل این درآمد، صرف خریدن بنزین شود، این دسته از شهروندان ترکیه می توانند با این پول، تنها 340 لیتر بنزین بخرند و دیگر هیچ.

گران بودن نرخ بنزین و گازوئیل در ترکیه، به این معنی است که نه تنها کرایه تاکسی و استفاده از انواع خودرو سواری بالاست، بلکه حتی استفاده از مینی بوس و اتوبوس هم برای شهروندان ترکیه، مستلزم پرداخت یک هزینه جدی است و نرخ سرویس های دانش آموزی مدارس نیز بین 550 تا 900 لیره در ماه است.

در همین حال، تامین سوخت تراکتورها و دیگر ادوات کشاورزی و تامین سوخت کامیون و تریلی برای انتقال محصول و جابه جایی بار، بالاتر رفته و تمام این هزینه ها، به موازات چندین نوع مالیات و هزینه دیگر، منجر به افزایش گرانی و تورم می شوند.

چالش کف حقوق و دستمزد

میلیونها کارگر و کارمند قراردادی و روزمزد در ترکیه، حقوق ماهانه ناچیزی دریافت می ­کنند که در ترکیه به آن «اصغری اجرت» یا کف حقوق و دستمزد گفته می شود.

شمار این افراد نزدیک به 8 میلیون نفر است که همگی نه تنها زیر خط فقر، بلکه زیر خط گرسنگی هستند. در میان همه کشورهای اروپا، ترکیه از بالاترین آمار کارکنانی برخوردار است که کف حقوق و دستمزد می گیرند.

به عنوان مثال در کشور بلژیک، تنها 2 درصد از کارکنان، کف حقوق می گیرند اما در ترکیه، این رقم در حد 44 درصد از کل کارکنان است. هر سال در آخرین ماه های سال میلادی، چانه زنی و مذاکره برای افزایش کف حقوق و دستمزد، آغاز می شود.

امسال هم در ترکیه، میلیونها کارگر می ­پرسند: حداقل دستمزد در سال جدید چقدر خواهد بود؟

محمود ارسلان رئیس سندیکای کارگران گفته است:«آثار و تبعات کرونا رفته رفته از میان برخاسته و اقتصاد ترکیه در حال رشد است. بنابراین، کارفرمایان نباید بهانه­ بگیرند و لازم است هر چه زودتر حداقل دستمزد را بالا ببرند. این رقم در سال 2021 میلادی نزدیک به 3 هزار لیره بود و این در حالی است که حتی درآمد 6 هزار لیره ­ای هم، زیر خط گرسنگی است و خط فقر هم در حد 11 هزار لیره تعریف شده است.»

تعیین میزان دقیق کف حقوق و دستمزد، یک چالش سیاسی – اقتصادی بزرگ است. از سویی میلیون ها خانوار نمی توانند با این حقوق زندگی کنند و از دیگر سو، دولت برای افزایش جدی حقوق، اعتبارات خاصی در اختیار ندارد و نباید کاری کند که صدای کارفرمایان بخش خصوصی هم دربیاید. در نتیجه هیچگاه نتوانسته به افزایشی بالاتر از 8 درصد اجازه دهد که البته همین حالا، این مقدار از افزایش، چنان ناچیز است که تغییری مشهود در زندگی کارگران، ایجاد نخواهد کرد.

اگر روند کنونی کاهش ارزش لیره در ترکیه ادامه پیدا کند، بعید نیست که در پایان سال جاری میلادی، هر 1 دلار آمریکا از 10 لیره ترک بگذرد و چنین چیزی به معنی بروز سنگین ترین بحران اقتصادی در تاریخ معاصر ترکیه خواهد بود.

انتهای پیام/