"سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" با نقشه فعلی اجرایی نخواهد شد!/ پیشنهاد ۷ گام برای اجرای سند

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ حدود یک دهه پس از ابلاغ "سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" اجرای این سند همچنان محل مناقشه میان مسئولان است و در شرایطی که مقرر بود سند تحول بنیادین هر 5 سال یک بار بازنگری شود اما هنوز این سند به طور کامل وارد فاز اجرا نشده است.

اگرچه تمام وزرای آموزش‌وپرورش از اهمیت سند تحول و اجرای آن به عنوان اولویت نخست آموزش‌وپرورش سخن می‌گویند اما تا به امروز هیچ فردی به این سؤال پاسخ نداده‌ است که علت عدم اجرای سند تحول چیست؟ آیا سند قابلیت اجرا نداشته و نیاز به اصلاح دارد یا اینکه قابلیت اجرا دارد اما مسئولان توان اجرای آن را ندارند؟

هم‌اکنون نیز سند تحول بنیادین توسط شورای عالی آموزش و پرورش در حال بازنگری است؛ در میزگرد "سند تحول بنیادین" یک دهه پس از ابلاغ در تسنیم به بررسی مواردی پرداختیم که در بازنگری سند تحول باید مورد توجه قرار بگیرد.

«کوروش حمیدزاده» کارشناس تعلیم و تربیت، «محمد جواهری» استاد دانشگاه فرهنگیان و «بابک هاشمی‌نکو» کارشناس تعلیم و تربیت در این میزگرد حضور داشتند.

بخش نخست این میزگرد با عنوان بررسی نقاط ضعف سند تحول بنیادین؛ فاخر در محتوا و ناتوان در اجرا منتشر شد.

بخشی از محورهای اصلی بخش دوم میزگرد بدین شرح است:

* برخی از راهکارهای سند تحول را نمی‌شود به‌عنوان راهکار مطرح کرد بلکه آنها هم سیاست و راهبرد هستند.

* نمی‌توانیم بگوییم آموزش و پرورش، سند تحول را کنار گذاشته و کاری انجام نشده است.

* شورای عالی آموزش و پرورش در تدوین سند تحول و زیرنظام‌ها، صحیح اقدام نکرده است.

* بخش بزرگی از عدم اجرای سند تحول بنیادین به این دلیل است که یک نقشه غیردقیق و غیرعملیاتی برای اجرا به آموزش و پرورش داده‌اند.

* رویکرد برنامه‌ریزان در وزارت آموزش و پرورش نگاه به معلم و دانش‌آموز نیست بلکه برای خودشان اشتغال‌زایی درست می‌کنند یعنی تعدادی معاونت داریم که برای خودشان اشتغال‌زایی ایجاد کرده‌اند.

در ادامه بخش دوم این میزگرد تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود.

تسنیم: آیا قوانینی در آموزش و پرورش وجود دارد که مانع اجرای سند تحول باشد یا متناسب با رویکرد‌های تحولی به‌روزرسانی نشده باشد؟

حمیدزاده: بله! قطعاً همینطور است؛ قانون اهداف و وظایف آموزش و پرورش مصوب مجلس شورای اسلامی برای دهه 60 است البته نمی‌توان گفت مغایر سند تحول بنیادین است اما برای تحقق رویکرد تحولی نیازمند بازنگری است.

بسیاری از قوانین شورای عالی آموزش و پرورش از جمله قانون ارزشیابی تحصیلی مانع تحقق سند تحول است که در حال بازنگری هستند؛ نمی‌توان تربیت چند ساحتی را با این شیوه ارزشیابی تحصیلی که فقط ساحت علمی را با حافظه‌محوری ارزشیابی می‌کند، محقق کرد؛ آیین‌نامه اجرایی مدرسه نیز بازنگری و ابلاغ شده است اما بازهم به گونه‌ای تدوین نشده  که تمام ظرفیت‌های تحولی را محقق کند.

ساختارهایی که مانع تحول است

از سوی دیگر ساز و کارها و ساختارهایی در آموزش و پرورش وجود دارد که مانع اجرای رویکردهای تحولی هستند، اساس تحول بنیادین، رویکرد مدرسه‌محوری و کلاس‌محوری است؛ یکی از مشکلات عدم اجرای سند تحول بنیادین ساختار آموزش و پرورش است و افراد در ستاد نشسته‌اند تا ستاد و ادارات را اداره کنند نه آنکه برای مدرسه و معلم در کلاس درس تنظیم‌گری کنند.

نباید دائم دنبال این باشیم که باید سند تحول بنیادین را عملیاتی کنیم؛ سند که در حال بازنگری است چرا نمی‌گوییم تحول باید محقق شود و باید اولویت و تمرکز ما بروی حقیقت تحول باشد و نه رفع تکلیف با یک متن سندی!

هاشمی نکو: برخی قوانین حوزه آموزش و پرورش بسیار قدیمی و حتی برخی قوانین مصوب 100 سال قبل است؛ برخی راهکارها، اهداف عملیاتی و راهبردهای سند تحول نیز برای اجرا نیازمند قانونگذاری جدید است؛ طی 10 سال گذشته در حوزه آموزش و پرورش 17 قانون مصوب شده است که 11 قانون برای استخدام‌های فله‌ای بوده که به کیفیت آموزش و پرورش صدمه زده است  و هیچ قانونی  متناسب با سند تحول بنیادین در مجلس یا شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب نشده است به عنوان مثال در راهکار 10-3 اصلاح قوانین موجود استخدامی، اداری و مالی مطرح شده است اما قانونی برای اجرای آن مصوب نشده است؛ بنابراین نقش مجلس در کمک به  اجرای سند تحول مهم است.

کم‌کاری‌ها در نظارت بر اجرای سند تحول

شورایعالی انقلاب فرهنگی مسئولیت اصلی نظارت راهبردی بر سند را بر عهده دارد اما در این زمینه، سازوکاری تدارک و اجرا نکرده است و شورای عالی آموزش و پرورش نیز مسئولیت تدوین سیاست‌های اجرایی سند و سازوکار تحقق اهداف آن را بر عهده داشته و به نظر میرسد هر دو شورا در این زمینه کم‌کاری داشته‌اند.

جواهری: شورای عالی آموزش و پرورش تا به امروز، سه سند ارائه کرده است؛ نخستین سند در دهه 60 که جنبه دستوری داشت، سند دوم در سال 77 به عنوان یک ابلاغیه ابلاغ شد و شامل اهداف کلی برای دوره‌های تحصیلی مختلف بود و سومین مورد سند تحول بنیادین است.

ما یک قانون اجتماعی داریم که مردم در زندگی روزمره خود از آن استفاده می‌کنند و یک قانون حقوقی که در مراجع قانونی سعی می‌کنند با استفاده از قوانین اجتماعی مبتنی بر بنیادهای جامعه آن را تبیین و رسمی کنند و جامعه  طبق قانون اجتماعی مردم معطل نوشتن سند نمی‌شود و مردم با توجه به آخرین یافته‌های خود از قوانین اجتماعی و فرهنگ در حال زندگی کردن هستند و ما با اسناد رسمی در حوزه تعلیم و تربیت در کنار آنها قرار می‌گیریم متاسفانه مسئولان نظام رسمی تعلیم و تربیت خیلی عقب‌تر از مردم و انتظارات آنان در طول 8 سال گذشته بودند.

تسنیم: سند تحول بنیادین هم‌اکنون در حال بازنگری است؛ چه مواردی باید در این بازنگری مدنظر باشد؟

جواهری: ابتدا باید بدانیم چه افرادی می‌خواهند سند تحول را بازنگری کنند؛ نمی‌توانیم قبل از اجرا مدعی بازنگری شویم معتقدم چون سند اجرا نشده است پس اکنون مانند این است که در سال 1392 هستیم! بنابراین وقتی سند تحول اجرا نشده است، نقادی به این شیوه که بگوییم کدام بخش‌ها ایراد دارد یا اجرای آن مشکل است در شرایطی که سند اجرا نشده، ممکن نیست.

سند تحول نیاز به بازنگری ندارد

هم‌اکنون نیازی به بازنگری سند تحول نیست چون کاری که نکرده‌اند بخواهند بازنگری کنند؛ اسناد تحولی شامل دو بخش ظرف و مظروف است، بخش محتوایی را به سادگی نمی‌توان تغییر داد برای مبانی نظری سند تحول 150 پروژه تحقیقاتی انجام شده و 131 راهکار از دل آن استخراج شده است.

حمیدزاده: یکی از مشکلات سندنویسی این است که مبانی سند تحول مستقل کار شده است و بعد از آن راهکارها با الگوی دیگری تدوین شده است.

جواهری: من هم با این صحبت موافقم، تغییرات باید در راهکارها و زیرنظام‌ها انجام شود مبانی نظری سند تحول به سادگی تغییر نمی‌کند.

صحبت من این است که 15 میلیون دانش‌آموز و حدود یک میلیون معلم داریم و نمی‌توان به این بهانه که می‌خواهیم سند تحول را تغییر دهیم، آنها را معطل کنیم یعنی 8 سال تعطیل کردند و چند سال هم به بهانه‌ای معطل کنیم بحث اصلی این است که مبانی نظری سند تحول باید اجرا شود و در طول مسیر بررسی کنیم که چقدر اجرا نشده است.

هاشمی نکو: سند تحول یک سند بالادستی بوده و دارای دو بخش مبانی نظری و خود سند است؛ در بخش مبانی نظری که شناسنامه فلسفی نظام تعلیم و تربیت است، کار بخوبی انجام شده اما در بخش دوم سند باید طوری تدوین میشد که نظام تعلیم و تربیت را به اهداف مورد‌نظر سند برساند اما برخی  راهکارها عملیاتی و اجرایی نیستند.

راهکارها و اهداف سند تحول نیازمند بازنگری

همچنین برخی اشکالات سند در زمینه اهداف عملیاتی و راهکارها است و مبانی نظری سند که شناسنامه نظام آموزش و پرورش است، اشکالی ندارد اما راهکارها و راهبردها را به گونه‌ای نوشته‌اند که ممکن است محصول آموزش و پرورش را به اهداف غائی سند مانند "حیات طیبه" نرساند و اگر قرار است بازنگری انجام شود نیاز است در بحث راهکارها و هدف‌های عملیاتی باشد؛ به نظر من برخی از راهکارها را نمی‌شود به‌عنوان راهکار مطرح کرد بلکه خود آنها هم سیاست و راهبرد هستند.

حمیدزاده: بنده در جلسات شرکت می‌کردم و باید بگویم راهکارها و اهداف عملیاتی سند تحول چندان مبنای پژوهشی و مستند ندارد؛ الگوی عملیاتی صرفاً هدف عملیاتی و راهکار نیست در ادبیات علمی به شاخص‌ها، فرایند، نقش‌ها و بسیاری از موارد دیگر نیاز است تا به مدل عملیاتی و اجرایی روشن برسیم.

سند تحول باز هم اجرا نخواهد شد اگر...

بنده به شورای عالی آموزش و پرورش نقد دارم که اگر در بازنگری سند تحول بنیادین بخواهند دوباره بازنویسی اهداف و راهکارها را داشته باشند یا اینکه اهداف عملیاتی جدید بنویسند باز هم سند تحول اجرا نمی‌شود تا زمانی که الگوی عملیاتی شفاف و روشن و نقشه راه دقیقی برای پیاده‌سازی سند ترسیم نشود همچنان اجرا نخواهد شد!

هاشمی نکو: عملیاتی نبودن زیرنظام‌ها یکی دیگر از مشکلات عدم اجرای سند تحول است در برخی موارد زیرنظام‌ها از متن سند کلی‌تر است در صورتی که باید به شیوه اجرایی و عملیاتی تدوین می‌شد.

اهداف کلان و عملیاتی سند تحول باید با توجه به چشم‌انداز تدوین می‌شد اما وقتی آنها را مطالعه می‌کنیم احساس می‌شود از یکدیگر جدا هستند و به نظر می‌رسد گروه‌های متفاوتی بدون ارتباط با یکدیگر آنها را تدوین کرده‌اند در حقیقت راهکارها باید ما را به چشم‌انداز برساند اما اینگونه نیست.

جواهری: سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و در آنجا باید اصلاح شود، وزارت آموزش و پرورش در طول سال‌های گذشته باید پاسخگوی این باشد چرا سند را اجرا نکرده است و اگر هم مشکلی داشت چرا مکاتبات لازم را انجام نداده است؟!

نمی‌توانیم بگوییم سند تحول را کنار گذاشته‌اند

حمیدزاده: درست است کوتاهی شده اما کاملاً در جریان هستم از سال 94 هر سال برنامه سالانه وزارت آموزش و پرورش مبتنی بر سند تحول تنظیم و ارجاعات برنامه‌ها به سند رعایت می‌شد همچنین تمام حوزه‌ها موظفند برنامه خود را منطبق با سند تحول عملیاتی کنند اینگونه نیست که بگوییم آموزش و پرورش، سند تحول را کنار گذاشته و کاری انجام نشده است.

هاشمی نکو: کار انجام شده است اما چقدر انرژی گذاشته‌اند؟

حمیدزاده: تلاش‌های بسیار زیادی برای اجرایی شدن سند انجام شده است اما در برخی مواقع به دلیل اینکه بلد نیستید کاری را انجام دهند به در ودیوار زده و خروجی نمی‌گیرند اما نمی‌توانیم بگوییم کاری انجام نشده است؛ می‌خواهم بگویم هر وزیری که آمده اجرای سند تحول دغدغه‌اش بود اما چون توان کارشناسی لازم وجود ندارد، موفق نشده‌اند.

هاشمی نکو: چند درصد از سند تحول را توانسته‌اند اجرا کنند؟

حمیدزاده: برای ارزیابی نیاز است شاخص‌های تحقق را داشته باشیم اما هم‌اکنون اینگونه نیست و هر فردی درصدد اعلام می‌کند که براساس نظر شخصی است! در رابطه با سند تحول شاخص‌هایی ارائه نشده که براساس آن شاخص‌ها بتوان گفت چند درصد سند اجرا شده است.

هاشمی نکو: آیا فردی که می‌خواهد کار کند نباید این شاخص‌ها را داشته باشند.

حمیدزاده: یکی از قسمت‌هایی که بلد نیستند تدوین همین شاخص‌ها است.

تسنیم: منظور از نداشتن توان کارشناسی برای اجرای سند تحول بنیادین چیست؟

اصل مشکل شورای عالی آموزش و پرورش و نحوه تدوین سند است وضعیت شبیه این است که در تولید یک ماشین فقط اتاق را درست کرده باشند اما چرخ، سیستم ترمز و سایر موارد را تولید نکرده باشند و فردی را داخل ماشین نشانده و بگویند با آن حرکت کن؛ هم‌اکنون مشکل اصلی شورای عالی آموزش و پرورش است که در تدوین سند تحول و زیر نظام‌ها صحیح اقدام نکرده است حتی مفهوم زیرنظام را صحیح درک نکرده‌اند، برای زیرنظام‌ها مجدد سند راهبردی یعنی اهداف و سیاست نوشته‌اند در صورتی که زیرنظام مجموعه‌ای از سازوکارهای عملیاتی یک حوزه است که باید بتوان آنها را نهادسازی کرد.

نقشه غیردقیق و غیرعملیاتی سند تحول بنیادین

بنابراین بخش بزرگی از عدم اجرای سند تحول بنیادین به این دلیل است که یک نقشه غیردقیق و غیرعملیاتی برای اجرا به آموزش و پرورش داده‌اند.

مشکل دوم این است که دانش مدیریتی و کارشناسی برای عملیاتی کردن سند راهبردی وجود ندارد یعنی همیشه در طراحی نقشه کار کرده‌ایم اما کارشناس متخصص برای اجرا را نداریم؛ همه طراح هستند و در چند سال اخیر هر وزیری که آمده، دوباره سندنویسی انجام داده است در حالیکه تجربه عملیاتی کردن اسناد راهبردی و سازوکار آن را نمی‌دانند.

معاونت‌ یا بنگاه اشتغال؟!

جواهری: در نظام تعلیم و تربیت مدل عملیاتی وجود دارد و سند تحول به دنبال این نیست که وزیر بنشیند و صرفاً مشکلات ستاد را حل کند، رویکرد برنامه‌ریزان در وزارت آموزش و پرورش نگاه به معلم و دانش‌آموز نیست بلکه برای خودشان اشتغال‌زایی درست می‌کنند یعنی تعدادی معاونت داریم که برای خودشان اشتغال زایی ایجاد کرده‌اند و در این میان دانش‌آموزان و معلمان نادیده گرفته می‌شوند.

تسنیم: در چشم‌انداز پیش‌رو برای اجرای سند تحول بنیادین چه اقداماتی را باید انجام داد؟

هاشمی نکو: در افق پیش‌رو باید 7 گام اجرایی برداشت:

1. بروزآوری و اصلاح سند تحول بنیادین و باید کارگروهی متخصص برای اینکار در شورای عالی آموزش و پرورش شکل بگیرد و بروزآوری به شیوه صحیح انجام شود.

2. کارگروه اجرایی سند تحول تشکیل و برنامه‌های جامع اجرایی با زمان‌بندی دقیق برای اجرا تهیه شود، مسئول هر بخش مشخص و شرح وظایف تمام مسئولان از وزیر و معاونان تا مسئولان مناطق و مدیران مدارس و معلمان مشخص شود همچنین تعیین شود کدام راهبردها و راهکارها در اولویت اجرا قرار دارند.

3. مدرسه تراز سند تحول بعنوان الگوی پیش‌رو معرفی شود، شاخص‌ها و مشخصات مدرسه تراز باید به صورت دقیق به مدیران مدارس معرفی شود  و برای دستیابی به آن مدلی ترسیم شود.

4. تهیه نقشه اقدام ملی برای تعیین وظایف دستگاه‌ها و نهادهای دیگر در اجرای سند تحول بنیادین البته این نقشه باید در هیئت دولت و مجلس تصویب شود تا برای وزارتخانه‌ها و نهادهای دیگر خصوصاً صدا و سیما  الزام‌آور باشد.

5. افزایش بودجه غیرپرسنلی برای کیفیت‌بخشی و اجرای سند تحول بنیادین.

6. طراحی و استقرار نظام پایش و ارزیابی سند تحول و رصد دقیق اجرای سند البته نه فقط در ستاد بلکه سند برای اجرا باید وارد مدارس شود.

7. راه‌اندازی سامانه برخط برای طراحی و پایش اجرای سند از کف مدرسه تا ستاد.

حمید زاده: علت اجرا نشدن سند تحول بخشی از آن به ماهیت و ساختار سند، باز می‌گردد و بخشی دیگر به توانایی مدیریت و کارشناسی آموزش و پرورش مربوط است که نمی‌دانند چگونه باید سند تحول را اجرا کنند.

هم‌اکنون سیاست‌های ابلاغی کلان آموزش و پرورش و سند تحول بنیادین در حال بازنگری است و در آستانه تدوین برنامه هفتم هستیم اگر عزمی باشد که بتوان به شکل صحیح این موارد را بازنگری و تدوین کرد نتایج موثری می‌گیریم؛ در بازنگری باید به این نکته اصلی توجه کنیم مفهوم اصلی تحول بنیادین مورد توجه درست قرار بگیرد و سندنویسی از اشکال خارج شود، یکی از مولفه‌های اصلی بازنگری سند تحول باید تغییر ساختاری سند باشد.

اشکالات جدی سندنویسی در کشور

اگر بخواهند مجدد با همان مدل اقدام کرده و چند راهکار را حذف و راهکار جدید اضافه کنند هیچ تأثیری در عملیاتی شدن سند ندارد برای رسیدن به تحول باید ساختار سندنویسی کاملاً متحول شود این سبک از سندنویسی مشکلات جدی دارد.

از سوی دیگر تا عزم و فرهنگ سازمانی برای تحول شکل نگیرد و مدیریت ارشد و بدنه آموزش و پرورش به این موضوع که تحول واقعی باید در مدرسه و کلاس درس اتفاق بیفتد، نرسد نمی‌توان انتظار تحول را داشت.

هاشمی نکو: چند سال دیگر باید بگذرد تا این فهم ایجاد شود؟

حمیدزاده:تا این فهم ایجاد نشود اگر 20 سال دیگر هم بگذرد باز هم سند تحول اجرا نمی‌شود تمام صحبت‌هایی که شما بیان می‌کنید در برنامه تمام وزرا بود.

هاشمی نکو: مهمترین مسئله انگیزه و باوری است که به سند تحول بنیادین نداشتند.

حمیدزاده: بنده هم همین موضوع را بیان می‌کنم تا عزم و باور در بین وزرا و معلمان رخ ندهد تحولی شکل نمی‌گیرد و این عزم باید به بدنه تزریق شود.

انتهای پیام/