برخی کشورها با ثبت جهانی آثار فرهنگی ایرانی دنبال هویت‌سازی برای خود هستند
یک پژوهشگر حوزه نسخه‌شناسی گفت: برخی از کشورهای منطقه و در واقع جداشده از قلمروی سابق ایران به‌دنبال آن هستند که عناصر و اجزای فرهنگی ایرانی را با افزودن واژه‌ها و کلماتی یا از طریقی دیگر اثر را به‌نحوی دچار دگرگونی کنند و به نام فرهنگ خود ثبت کنند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ طی چند روز گذشته خوشنویسی ایران با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید؛ این در حالی است که همزمان با عناوینی مشابه، دو پرونده دیگر از سوی ترکیه و کشورهای عربی نیز به ثبت جهانی رسیده است، بعد از این اتفاق اما عده‌ای از نحوه و فهرستی که این میراث ارزشمند ایرانی در آن ثبت شد انتقاد کردند.
بر همین اساس علی مشهدی‌رفیع در یک گفت‌وگوی رادیویی ضمن اشاره به برخی مطالب مطرح‌شده در چند روز گذشته در باب چرایی ثبت هنر خوشنویسی در یکی از فهرست‌های سازمان جهانی یونسکو به نام "فهرست پاسداری خوب" گفت: وزن‌دهی به هریک از فهرست‌های سه‌گانه این سازمان و این تصور که هریک از فهرست‌ها دارای ارجحیت نسبت به دیگری است از اساس امری غلط و اشتباه است.
وی اعتقاد دارد: حقیقت امر این است که هریک از این سه فهرست بدون اینکه دارای برتری نسبت به دیگری باشد، یک فهرست متفاوت است که هریک دارای کارکرد مشخص و البته متفاوتی از سایر دیگر لیست‌ها است.
به‌موجب کنوانسیون 2003، عناصر فرهنگی ناملموس در سه فهرست و بر اساس مراتب پاسداری ثبت می‌شوند که عبارتند از: "فهرست میراث در خطر"، "فهرست معرف" و "فهرست پاسداری خوب".
برای مثال ثبت یک عنصر در "فهرست آثار ناملموس معرف" باعث می‌شود پرونده اثر مربوطه، مستندنگاری و اصطلاح‌سازی شود و درمورد اصطلاح مربوطه کار لازم صورت پذیرد و در نهایت اثر مربوطه از این طریق ضمن معرفی به همگان، ثبت شود.
ثبت یک اثر در "فهرست میراث در خطر" نیز همان‌گونه که از نام آن هویداست شامل آثاری می‌شود که پایداری آن اثر تحت خطر نابودی بوده است.
همچنین اگر اثری در "فهرست برنامه خوب پاسداری" به ثبت برسد نیز به این معنا است که کشور مربوطه برنامه مناسب‌تر و مطلوب‌تری برای پاسداری از آن اثر اجرایی کرده است هرچند که ممکن است اثر توسط اقوام یا کشورهای دیگر نیز به ثبت رسیده باشد.
این پژوهشگر حوزه نسخه‌شناسی، ادامه داد: ثبت جهانی هنر خوشنویسی توسط ایران در "فهرست برنامه‌های خوب پاسداری" مؤید این است که اگرچه شاید کشورهای دیگر نظیر ترکیه نیز دارای ثبت جهانی و تعلق این اثر فرهنگی به خود باشند اما از نظر جهانی ایران در این زمینه اقدامات مطلوب‌تر و ملموس‌تری داشته است.
بنا به گفته عضو گروه حفاظت کمیته ملی موزه‌های ایران، به همین دلیل اصل وزن‌دهی و رتبه‌بندی هریک از لیست‌های سه‌گانه همان‌گونه که توضیح داده شد غلط است؛ چراکه هرکدام کارکرد متفاوتی دارند و در واقع استراتژی ثبت یک اثر باید کاملاً منطبق بر کارکرد فهرست مربوطه باشد و نه بر اساس اینکه کدام فهرست دارای اهمیت بیشتر است.
مشهدی‌رفیع عقیده دارد: در برنامه خوب پاسداری، در واقع ما به‌دنبال این هستیم که نشان دهیم کشور ایران برنامه مناسبی برای نکوداشت این اثر فرهنگی در طول تاریخ داشته است، اما اگر هدف ثبت هنر خوشنویسی با توجه به ویژگی‌های زیبایی‌شناسی، قدمت و سابقه آن در کشور بوده باشد، باید کوشید این اثر را در یک فهرست دیگر ثبت کرد.
وی همچنین تصریح کرد: هرچند این موضوع با توجه به قواعد و ضوابط حاکم بر ثبت آثار در فهرست‌های مختلف یونسکو کاملاً غیرقابل انکار است که این کنوانسیون به‌دنبال اثبات مالکیت با تعلق یک اثر به یک دولت یا ملت خاص نیست، اما قطعاً این ثبت باعث یک هویت‌سازی فرهنگی و تاریخی برای ملت یا دولت ثبت‌کننده می‌شود که نباید از آن غفلت کرد.
این پژوهشگر حوزه نسخه‌شناسی اظهار کرد: گرچه به‌دلیل تفکیک قلمروی تاریخی گسترده ایران به چندین کشور، آثار فرهنگی دارای ریشه ایرانی در زمان حاضر در چندین کشور منطقه به‌صورت جداگانه موجود است، اما قطعاً هیچ کشوری جز جمهوری اسلامی ایران با مرزهای سیاسی فعلی خود، صلاحیت و شایستگی لازم برای نمایندگی این آثار را ندارد.
این عضو گروه حفاظت کمیته ملی موزه‌های ایران، با بیان این موضوع که ثبت یک اثر توسط یک دولت یا ملت با مرزهای جغرافیایی و سیاسی مشخص فعلی، موجب هویت‌سازی برای آن کشور می‌شود، باید توجه کافی کرد و به هیچ عنوان در برنامه‌ریزی‌ها و هدف‌گذاری‌ها از آن غفلت نکرد، توضیح داد: به همین خاطر اگر مثلاً مشاهده می‌کنیم کشوری مثل آذربایجان که اخیراً دارای چالش‌هایی با ایران بوده است، به‌شدت به‌دنبال ثبت آثاری فرهنگی که ریشه ایرانی دارد به نام خود است، قطعاً به‌دنبال هویت‌سازی است.
مشهدی‌رفیع اذعان کرد: امروز باید بپذیریم که ما با خیل عظیمی از مدعیان در کشورهای منطقه روبه‌رو هستیم که به‌دنبال آن هستند که عناصر و اجزای فرهنگی ایرانی را با افزودن واژه‌ها و کلماتی یا از طریقی دیگر اثر را به‌نحوی دچار دگرگونی کنند و به نام فرهنگ خود ثبت کنند.
وی اضافه کرد: اگر صرفاً به‌استناد ماده سه کنوانسیون ثبت جهانی آثار یونسکو ـ که دلالت بر عدم اثبات مالکیت برای کشوری در فرآیند ثبت جهانی آثار نزد این سازمان بین‌المللی دارد ـ فقط بر وجود صلح و دوستی تأکید کنیم، در حقیقت دارای نگاهی سهل‌انگارانه به موضوع مهم هویت‌سازی از طریق ثبت جهانی آثار فرهنگی شده‌ایم و باید لزوماً در این خصوص با هوشیاری کامل دقت لازم را به‌عمل آوریم.
این پژوهشگر حوزه نسخه‌شناسی در پایان بر لزوم توجه به ترویج فرهنگی یک اثر پس از ثبت جهانی آن در یونسکو تأکید و خاطرنشان کرد: در حقیقت ترویج موضوع ثبت جهانی یک اثر باعث می‌شود اهدافی که از ثبت جهانی مدنظر داشتیم محقق شود و این موضوع به‌نوعی در اذهان ثبت و ضبط شود.
انتهای پیام/+