جشنواره شعر فجر؛ چراغ کم‌رمقی که رو به خاموشی است؟
جشنواره شعر فجر پس از گذشت ۱۶ سال همچنان نیازمند بازبینی است؛ جشنواره‌ای که تجربیات متعددی را پشت سر گذاشته، اما به نظر می‌رسد هنوز به بلوغ کافی نرسیده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست «نقدی بر جشنواره‌های بین‌المللی شعر فجر» با حضور دبیران دوره‌های مختلف این جشنواره و جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب شب گذشته، 8 بهمن‌ماه، به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست نقاط قوت و ضعف‌های دوره‌های مختلف از دید شاعران حاضر در مراسم بررسی و عنوان شد، در این میان نداشتن سیاست و شیوه‌نامه برای برگزاری جشنواره از جمله نقاط ضعفی بود که دبیران دوره‌های مختلف از آن یاد کردند.
ورود طیف‌های مختلف، شوکت شعر انقلاب را بالاتر می‌برد
جشنواره شعر فجر که هر ساله با حضور شاعران فارسی‌زبان برگزار می‌شود، هرچند توانسته خلأهای موجود در این حوزه را برطرف کند و موجب همدلی فارسی‌زبانان و معرفی چهره‌های جدید به جامعه فارسی‌زبانان شود، اما نتوانسته همچون جشنواره فیلم فجر یا جشنواره موسیقی فجر جایگاه خود را در میان عامه مردم بیابد. این موضوع نکته‌ای بود که عبدالجبار کاکایی، دبیر هشتمین دوره از جشنواره شعر فجر به آن اشاره کرد. او در این نشست ضمن تأکید بر این نکته که جشنواره شعر فجر باید محل اعتماد همه طیف‌های ادبی، فارغ از دیدگاه‌های سیاسی باشد، گفت: نداشتن شیوه‌نامه یکی از مشکلات جشنواره فجر است. همین امر سبب می‌شود که سیاست‌گذاری‌ها تغییر کند؛ به طوری که ارزیابی‌ها از قطعه شعر به کتاب رسید.
او با بیان اینکه جشنواره شعر فجر باید همانند جشنواره‌های مشابه در حوزه فیلم و موسیقی، دایره جغرافیایی خود را گسترده‌تر کند، ادامه داد: جشنواره باید همه طیف‌های ادبی کشور را، جدای از اختلاف در بینش‌ها و نگاه‌های سیاسی، دربربگیرد. اگر جشنواره شعر فجر بتواند بستری برای هم‌گرایی همه جریان‌های ادبی باشد، می‌تواند پر سر و صدا و تأثیرگذار باشد؛ در غیر این صورت همانند جشنواره‌هایی می‌شود که توسط نهادهایی مانند حوزه هنری، سازمان تبلیغات و ... برگزار می‌شود.
کاکایی با بیان اینکه در هشتمین دوره از جشنواره شعر فجر سعی کردیم که حرکت‌هایی را در این زمینه آغاز کنیم، افزود: به همین منظور تلاش شد تا طیف‌های مختلف ادبی را وارد سیاستگذاری کنیم، اتاق فکر تشکیل دادیم، گفت‌وگوهایی صورت گرفت و ... اما بعد جنجال‌های رسانه‌ای که معمولاً حواشی برنامه‌های فرهنگی است، شکل گرفت و نگذاشت این جشنواره شکل بگیرد. امیدوارم به این بینش برسیم که همه طیف‌های ادبی این کشور، تمام کسانی که کتاب‌هایشان در قفسه‌های کتاب این کشور فروش دارند و اهل فکر می‌خرند و می‌خوانند، احساس کنند که این جشنواره، جشنواره آنها است و در آن شرکت کنند.
دبیر هشتمین دوره جشنواره شعر فجر با بیان اینکه ما از بچه‌های انقلاب سال 57 هستیم، اضافه کرد: نگاه من در حوزه شعر معاصر، توسعه دادن نظر و ایده است. فکر می‌کنم با این کار می‌توان اعتبار و شوکت شعر انقلاب را بالاتر برد.
حرکت زیگزاکی؛ نتیجه نداشتن شیوه‌نامه مشخص
نبود «شیوه‌نامه» مشخص و ثابت از جمله انتقاداتی بود که توسط فعالان جشنواره شعر فجر در سال‌های گذشته مطرح شد. محمود اکرامی‌فر، دبیر علمی پنجمین جشنواره شعر فجر، در همین رابطه گفت: جشنواره شعر فجر به دلیل اینکه اساسنامه وشیوه‌نامه ثابتی نداشت و شورای سیاستگذاری آن هم متغیر بود و هر سال عوض می‌شد، حرکت زیگزاکی داشت و مسیر مستقیمی را طی نکرده است؛ به طوری که تقریباً هرسال شیوه انتخاب افراد فرق داشت.
او با بیان اینکه شاید نداشتن نظرسنجی و اثرسنجی یکی دیگر از آسیب‌های جشنواره شعر فجر بود، یادآور شد: در حال حاضر سهم شعر از جوایز خیلی کم شده است. پیش از این، ما در حوزه شعر، جوایزی مانند کتاب سال، کتاب فصل، جشنواره کتاب اولی‌های شعر و ... را داشتیم که برگزار می‌شد و برگزیدگان آن نیز توسط ارشاد مورد تجلیل قرار می‌گرفتند. اما در حال حاضر همه این جشنواره‌ها در جشنواره شعر فجر خلاصه شده و این جشنواره را می‌توان در واقع انتخاب کتاب سال شعر در نظر گرفت.
اجرای منویات رهبر انقلاب در جشنواره شعر فجر
محمدمهدی عبدالهی، از شاعران کشور، نیز در ادامه این نشست با اشاره به برخی حواشی ایجاد شده طی دوره‌هایی از برگزاری جشنواره شعر فجر گفت: متأسفانه سطح جشنواره شعر فجر به عنوان یک رویداد بزرگ فرهنگى و ملى در سال‌هاى اخیر به شدت سیر نزولى را طى کرده است. جشنواره‌اى که مى‌بایست ویترین شعر انقلاب و از همه جهات نسبت به جشنواره‌هاى دیگر متمایز باشد، مى‌بینیم که در دوره‌ای فردى را برگزیده مى‌کند که نه شاعر بوده و نه شعرى براى انقلاب داشته است. امیدواریم به زودى شاهد پیاده‌سازى منویات امین شعر انقلاب در مورد شعر انقلاب در این جشنواره باشیم.
او ادامه داد: چه بخواهیم چه نخواهیم، باید از طریق جشنواره شعر فجر، شاعرانى(از هر طیف سیاسى) را به جامعه معرفى کنیم که براى انقلاب، براى شهدا، امام، دفاع مقدس و ... شعر گفته‌اند. امیدواریم با درایت برگزارکنندگان پای ضد انقلاب به جمع این جشنواره باز نشود.
عبدالهی همچنین در ادامه بر شفاف‌سازی در چرایی انتخاب دبیران جشنواره تأکید و تصریح کرد: یکى دیگر از نقدهاى بنده به جشنواره شعر فجر، غیر شفاف بودن انتخاب دبیر و اعضاى هیئت داوران است. این ایراد جدى است که روند انتخاب دبیر و اعضای هیئت علمی جشنواره شعر «فجر» بهتر است که این‌قدر پشت صحنه و براساس تشخیص شخص وزیر نباشد؛ باید در این زمینه از شاعران، استادان دلسوز،اهالی قلم، منتقدان و تشکل‌های ادبی و شعری نظرسنجی شود.
ما به عنوان شاعران کشور یک‌دفعه متوجه مى‌شویم که تصمیم آقای وزیر در این مورد بر این بوده و معمولاً هم در این‌جور انتخاب‌ها هیئت علمی و هیئت داوران تکراری انتخاب و هر سال هم تکرار می‌شوند.
پیشنهاداتی برای برگزارکنندگان جشنواره شعر فجر
عبدالرحیم سعیدی‌راد، از شاعران کشور، نیز در ادامه صحبت‌های اکرامی‌فر بر کم‌رونق شدن جشنواره شعر فجر طی سال‌های اخیر اشاره و اضافه کرد: من در چند دوره اول عضو شورای سیاستگذاری شعر فجر بودم و چند دوره داور و دو بار نیز به عنوان برگزیده این جشنواره تجلیل شدم. از زمانی که کتاب‌های شعر بررسی می‌شود، هیچ‌گاه نه برای سیاستگذاری و نه داوری حضور نداشته‌ام. تا قبل از آنکه کتاب‌های شعر بررسی شود، با برگزاری شعر فجر در کشور شور و شوق برپا می‌شد اما در سال‌های اخیر بی‌رونق و شاید خنثی برگزار می‌شود. ای کاش بررسی کتاب‌های شعر یکی از بخش‌های این جشنواره بود.
او با بیان اینکه جشنواره فجر به عنوان یک رویداد عظیم فرهنگی باید در همه شهرها برگزار شود، تصریح کرد: باید برندگان شهرستانی انتخاب و معرفی شوند و برندگان هر شهر در استان داوری شوند و در نهایت برندگان استان‌ها به تهران معرفی شوند و برندگان استانی در تهران داوری شوند و در نهایت برگزیدگان کشوری معرفی شوند. ضمن اینکه در هر شهر و هر استان از پیشکسوتان آن شهر و استان تقدیر شوند.
سعیدی‌راد به تجلیل از دیگر دست‌اندرکاران چاپ کتاب‌های شعر اشاره و اضافه کرد: بجاست که از میان ناشران کتاب‌های شعر هم داوری و ارزیابی صورت گیرد و ناشران استانی و کشوری معرفی و انتخاب شوند. حتی می‌توان انجمن‌های شعری شهرها و استان‌های مختلف را نیز از این منظر بررسی کرد و مورد تقدیر قرار داد.
چرا جشنواره شعر فجر خنثی است؟
به نظر می‌رسد جشنواره شعر فجر که امسال شانزدهمین دوره خود را برگزار می‌کند، پس از گذشت 16 سال همچنان نیازمند بازبینی در نحوه برگزاری است. جشنواره شعر فجر طی دوره‌های مختلف، تجربیات متعددی را پشت سر گذاشته، اما هنوز به بلوغ کافی نرسیده است؛ جشنواره‌ای که می‌توانست به عنوان یک جشنواره تعیین‌کننده در حوزه شعر در کشور مطرح شود، حتی نتوانسته مخاطبان اصلی خود، یعنی شاعران، را اقناع کند. غلامرضا کافی، استاد دانشگاه شیراز و شاعر، در این نشست یکی از دلایل عدم معرفی این جشنوراه را برگزاری جشنواره‌های هم‌سو، هم‌عرض و هم‌ارج با جشنواره شعر فجر در کشور می‌داند. او ضمن اشاره به این نکته گفت: سطح نه چندان متعالی جایزه آن، حتی از نظر مادی، آن را به برند تبدیل نکرده است؛ که اگر این جشنواره برند می‌شد، جبران میزان جایزه هم می‌شد.
او ادامه داد: به جای گام‌بندی و افزایش سطح سالانه و تنوع گونه‌های آن، سالانه ذوقی متفاوت به کار گرفته می‌شود و سامان یکسان و رویه‌ای واحد تاکنون در کار نبوده است. مرز زمان در جایزه مشخص نیست و به نظر می‌آید باید در آفرینشِ روز و روزآمد و در مفهوم معاصر مطرح باشد که نیست. دست کم در قسمت «درباره شعر» این‌گونه نیست.
این استاد دانشگاه شیراز یادآور شد: بهتر است مثل سینما و جشنواره فیلم فجر، به زیر تقسیم‌های متعدد بخش شود، تا هم ابهت کار بهتر باشد و هم جزء‌نگرانه‌تر بتوان انتخاب کرد و هم کار انتخاب‌ها دقیق‌تر صورت گیرد. داوری هم به تعارفِ توزیع گرفتار است؛ بدین معنی که به برخی اشخاص و بعضی شهرها حتماً باید بهره و حصه‌ای برسد. از تجربه‌های گذشته، به دلیل تغییر دبیر، نیز گاه فاصله افتادن بین سنوات، به خوبی استفاده نمی‌شود.
جشنواره شعر فجر و باز شدن دریچه‌های جدید به روی شعر فارسی
با این حال، جشنواره شعر فجر توانسته طی 16 سال گذشته دریچه‌های جدیدی به روی ادبیات فارسی بگشاید. از جمله این موارد، می‌توان به معرفی چهره‌های نو و موفق از جامعه فارسی‌زبانان اشاره کرد. این امر موضوعی بود که محمدکاظم کاظمی، دبیر یازدهمین دوره جشنواره شعر فجر به آن اشاره کرد. او در این رابطه گفت: جشنواره بین‌المللی شعر فجر را می‌توان جشنواره شعر زبان فارسی دانست؛ زیرا ما در هیچ‌جایی خارج از ایران و جز این جشنواره، جشنواره دیگری که تمام قلمرو زبان فارسی را در خود دربر بگیرد، نداریم. از دیرباز در جشنواره فجر این موضوع مد نظر بوده که فقط به شعر فارسی ایران توجه نکند و به تمام شاعران از قلمروهای گوناگون در آن حضور داشته باشند.
او ادامه داد: البته در برخی از دوره‌ها این موضوع پررنگ‌تر بوده است که از این میان می‌توان به اولین دوره جشنواره با دبیری علیرضا قزوه اشاره کرد. در این دوره بسیاری از شاعران از داخل افغانستان دعوت و تجلیل شده بودند. دوره دیگر، جشنواره یازدهم بود که در آن بخش ویژه‌ای برای ارزیابی شعر 10 سال اخیر افغانستان در نظر گرفته شده بود. در این دوره یک دبیر غیر ایرانی برای جشنواره در نظر گرفته شده و اختتامیه نیز در مشهد که یکی از مراکز مهم مهاجران افغانستانی است، برگزار شد.
نغمه مستشار نظامی، شاعر، نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه کشوری که شعر هنر اول آن است، جای جشنواره‌ای مانند جشنواره شعر فجر خالی بود، گفت: به همین دلیل از تمام کسانی که بانی برگزاری این جشنواره بودند، تشکر می‌کنم. مسیر طی شده فراز و فرودهایی داشته است؛ اما در این میان محاسن بیشتر از انتقاداتی است که می‌توان به آن وارد کرد. از جمله ویژگی‌های جشنواره این است که محدود به طیف خاصی نبوده و برگزیدگان از طیف‌های متنوع حضور داشته‌اند.
میلاد عرفان‌پور، شاعر، نیز در ادامه این نشست گفت: جشنواره شعر فجر که سال‌ها جایش بین دیگر جشنواره‌های معتبر فجر در سایر رشته‌ها خالی بود، به ابتکار دکتر قزوه در دهه 80 مسیر نویی برای بازطراحی جایگاه اصیل شعر در حوزه خط‌مشی‌گذاری شد. این جشنواره در این سال‌ها فراز و نشیب‌های زیادی را از سر گذراند و پس از حذف نامهربانانه و بی‌انصافانه شعر از کتاب سال، به نوعی بار آن رویداد را نیز بر دوش کشید.
او ادامه داد: در بسیاری از این سال‌ها به خصوص در سال‌های اخیر، یکی از نقاط ضعف این جشنواره کم‌توجهی به هویت گفتمانی جشنواره و اعتبار محتوایی آن بوده است و همچنین کم‌عنایتی به لزوم تفکیک قوالب نو و سنتی. در جشنواره سال جاری به نوعی در رفع این کاستی‌ها اقداماتی در حال انجام است که امیدوارم به نتیجه بهتری منتج شود.
امیدی برای خوبان پارسی‌گو
مهدی باقرخان، از شاعران فارسی‌گوی کشور هندوستان، نیز در ادامه این نشست ارزیابی خود از جشنواره بین‌المللی شعر فجر را این‌گونه گفت: اینجانب طی بیش از یک دهه اخیر، دو الی سه نوبت این فرصت طلایی را داشتم که از نزدیک شاهد جلوه‌های شعر و ادبیات ارزشی و سازندگی‌های انقلاب و دفاع مقدس ایران و پارسی‌سرایان جهان در جشنواره شعر فجر باشم. برای امثال ما جشنواره شعر فجر معرفی‌کننده استعدادهای خوبان پارسی‌گو در سراسر جهان به‌ویژه ایران بوده است.
او ادامه داد: این جشنواره نقطه عطفی در راستای یادگیری شعر فارسی و موجب افزایش انگیزه نسبت به این هنر برای بنده بوده است و از آنجایی که شعر پرطرفدارترین هنر دنیاست، جشنواره شعر فجر شایسته‌ترین بستری برای نشر ارزش‌های انقلابی و آموزه های امام خمینی (ره) به جامعه جهانی است. موجب خرسندی است از سال‌های متمادی شاهد برگزاری جشنواره شعر فجر هستیم و امیدواریم با مجاهدت مخلصانه «مربیان فرهنگی» چون استاد قزوه، شاعران شاعرپرور و دستگاه‌های ذی‌ربط، زمینه‌های بیشتر و گسترده‌تری برای درخشش و پویایی شعر فارسی به صورت فرا ملی فارغ از محدودیت‌های جغرافیایی فراهم شود.
انتهای پیام/