نامه‌هایی برای امام رضا(ع)؛ مرور داستان تاریخی عریضه‌نویسی در حرم مطهر رضوی
گروه استانها ــ هنوز هم برخی از زائران، دلشان می‌خواهد حرف دلشان را روی کاغذ بنویسند و آن را داخل ضریح حضرت رضا(ع) بیندازند؛ این باور و اعتقاد، سابقه‌ای دیرینه دارد و در دل تاریخ ثبت شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، به نقل از آستان نیوز، شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که در هنگام زیارت مضجع شریف حضرت رضا(ع) متوجه شده باشید که برخی از زائران علاوه بر پول و نذورات خود، کاغذهایی را هم داخل ضریح مطهر می‌اندازند.این‌ها همان نامه‌هایی است که نوشتنش از گذشته دور رسم بوده و حاوی درد دل‌ها و درخواست‌هایی است که روی کاغذ آمده و به امیدی در ضریح انداخته شده است.
اگرچه همه می‌دانیم امام رئوف و همه معصومان، حرف‌های ناگفته ما را از زبان دلمان می‌شنوند و از هر نقطه زیر آسمان خدا، می‌توان با آن‌ها گفتگو کرد، اما برخی آداب و باورهای قدیمی هم برای گروهی از مردم دلگرم کننده و امیدبخش است و دلشان می‌خواهد برای امامشان نامه‌ای بنویسند و آن را داخل ضریح حرم مطهر بیاندازند.
سنت رایج بین زائران
نوشتن عریضه و یا عریضه‌نویسی یکی از سنت‌های رایج در بین زائران بارگاه مطهر حضرات معصومین (ع) و به‌ویژه حرم مطهر رضوی بوده است. «زهرا فاطمی مقدم» کارشناس مسئول بخش ارزشیابی و پیش آرشیو اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفتگو با ما، تاریخچه این سنت قدیمی در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) را تشریح کرده است و ما هم طبق این اطلاعات، این قصه شیرین را برای شما روایت کرده‌ایم.
عریضه‌نگاری‌های مذهبی و مدد گرفتن از امام معصوم(ع)
فاطمی مقدم می‌گوید: عریضه نویسی یک رفتار اجتماعی است که از گذشته‌های دور و در تمامی جوامع رایج بوده است. برای عریضه، تعاریف متعددی ارائه شده اما درمجموع عَریضه به معنی دادخواهی، عرض‌حال یا نامه‌ای است که مردم برای شخصیتی بلندمرتبه می‌نویسند و مشکلشان را با او در میان می‌گذارند.
وی می‌افزاید:در حقیقت عریضه‌نویسی به معنی عرض حال کردن به کسی برای چاره‌جویی در گرفتاری‌ها است. عریضه‌ها دو دسته هستند، یک دسته عریضه‌هایی که مردم به حاکمان و یا مسئولان می‌نویسند که اصطلاحاً به آن «عرایض عرفی» گفته می‌شود و دسته دوم عریضه نگاری های مذهبی است.
کارشناس مسئول بخش ارزشیابی و پیش آرشیو اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی ادامه می‌دهد:گاهی افراد جامعه با نیازها و گرفتاری هایی مواجه می‌شوند که برای رسیدن به حاجات و رفع گرفتاری‌های خود، به دعا و کمک طلبیدن از پروردگان و بزرگان دینی متوسل می‌شوند. یکی از این شیوه‌ها، توسل به ائمه اطهار(ع) و واسطه قرار دادن آن‌ها برای رسیدن به آرزوها و خواسته‌هاست.
وی می‌گوید:یکی از جدی‌ترین شکل‌های توسل حضور در بارگاه و بر سر مزار معصومین (ع) و یاری خواستن از آن‌هاست. با نگاهی به آداب و رسوم مناطق مختلف، متوجه می‌شویم که نوشتن عریضه برای امامان معصوم(ع) و بزرگان دینی در بسیاری از مناطق ایران از سالیان دور وجود داشته است. این عریضه‌ها، نامه‌هایی است که حاجتمندان، آن را یا خطاب به پروردگار می‌نویسد و در آن خدا را به حق و منزلت معصومین(ع) برای برآورده شدن حاجتشان سوگند می‌دهند. یا اینکه نامه‌شان را مستقیماً خطاب به ائمه معصومین (ع) می‌نویسد و آن‌ها را واسطه برآورده شدن حاجتشان قرار می‌دهند. نکته جالب این که، عریضه‌نویسی مذهبی، مختص مسلمانان نبوده و پیروان برخی ادیان دیگر نیز به آن اعتقاد دارند.
عریضه‌نویسی در آستان قدس رضوی
فاطمی مقدم تصریح می‌کند:بر اساس اسناد موجود در آستان قدس رضوی، عریضه‌نویسی و توسل به امام رضا (ع) در قالب نوشتن نامه، از گذشته‌های دور رایج بوده است. این عریضه‌ها شامل دو دسته بوده است. دسته اول عریضه‌هایی که توسط مردم به داخل ضریح مطهر امام هشتم(ع) انداخته می‌شده و دسته دوم عرایضی که مردم و گاه خادمان و کارکنان حرم، برای حل مشکلاتشان، خطاب به تولیت آستان قدس رضوی می‌نوشتند، موضوعی که تا به امروز نیز ادامه دارد و زائران می‌توانند علاوه بر دیدارهای مردمی، با نوشتن نامه و تحویل آن، به‌صورت مستقیم با تولیت این آستان مبارک در ارتباط باشند و انتقادات و پیشنهادات خود را مطرح کنند.
اشاره به عریضه‌های داخل ضریح در سفرنامه گردشگران خارجی
وی خاطرنشان می‌کند: شواهدی تاریخی نشان می‌دهد این رسم از دوره صفوی (قرن یازدهم هجری قمری) شکل گرفته است. جالب اینکه، این موضوع مورد توجه مهمانان و زائران خارجی هم بوده و برای نمونه «خانیکوف» که یک گردشگر روسی بوده، در سفری که در قرن نوزدهم میلادی به ایران داشته، در کتاب سفرنامه خود، به انداختن عریضه در ضریح مطهر امام رضا(ع) اشاره کرده است.
کارشناس مسئول بخش ارزشیابی و پیش آرشیو اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی اظهارداشت: در سندی دیگر مربوط به سال 1302 هجری قمری و دوره قاجار، وقتی ماجرای یک اتفاق در حرم روایت شده، به وجود عریضه‌ها در ضریح مطهر هم اشاره شده و آمده است: «عمارات مبارکات، اسباب آستان مقدسه تحویلی کشیک خامس که تحویل کشیک اول گردید، درست و بی عیب بود. از دست زواری شمعی افتاده بود و کاغذهای بین ضریحین آتش گرفته که خدام مطلع شده و آتش را ساکت نمودند».
جمع‌آوری عریضه‌ها در هنگام غبارروبی ضریح
فاطمی‌مقدم خاطرنشان کرد:بررسی این اسناد تاریخی مشخص می‌کند که در دوره‌های مختلف، افرادی در حرم مطهر امام رضا(ع) حضور داشتند که شغلشان «عریضه نویس»، «کاغذ نویس» و یا «عریضه تمام کن» بوده و احتمالاً عریضه‌های توسل به امام رضا (ع) و عریضه‌های ارسالی به تولیت آستان را برای زائران می‌نوشتند که این عرایض در زمان غبارروبی ضریح مطهر جمع‌آوری و بررسی می‌شده است. در مجموع عریضه‌ها را می‌توان در گروه اسناد تاریخی جای داد زیرا که دارای مضامین اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی و بیانگر زندگی روزمره مردم و اجتماع انسانی هر دوره است.
انتهای پیام/281/س