سبک زندگی و رفتار اجتماعی پیامبر(ص) در بیان قرآن

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را با صفت‌های زیبایی می‌شناسیم، مانند: صبر، بردباری، گذشت، فداکاری، شجاعت، غیرت، جوانمردی و ... اما سرمنشاء همه این صفت‌ها، ایمان حقیقی آن حضرت به خدای یکتاست. به همین دلیل است که خداوند در قرآن کریم بارها به صفات و ویژگی‌های خوب آن حضرت اشاره کرده و وجودش را عامل برکت و رحمت برای جهانیان دانسته است.

در قرآن کریم حدود پانصد آیه درباره پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وجود دارد. اما چون مجال پرداختن به تمام این آیات وجود ندارد، به چند آیه ویژه درباره آن حضرت اکتفا شده است.

سبک زندگی پیامبر(ص)؛ الگوی زندگی ما

خداوند رحمان رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را به عنوان الگو و سرمشق شایسته و نیکویی برای زندگی ما معرفی فرموده است؛ چنانکه در آیه 21 سوره مبارکه احزاب در این باره می‌فرماید: «لَقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کانَ یرْجُو اللَّهَ وَ الْیوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکرَ اللَّهَ کثِیرًا؛ مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.»

مسلمانانی که در زمان زندگی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله حاضر بودند، به چشم خود می‌دیدند که آن حضرت چگونه در جنگ‌ها حاضر می‌شده و برای دفاع از دین خدا چه رنج‌ها و سختی‌هایی را تحمل می‌کرد.

مسلمانان دوران دیگر هم همین ماجراها را به نقل از راویان و حدیث‌شناسان شنیده‌اند. این آیه با اشاره به سبک زندگی دینی آن حضرت، تصریح می‌کند که همه باید طبق رفتار آن حضرت رفتار کنند. چون اصولاً یکی از حکمت‌های رسالت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ایمان آوردن مسلمانان به آن حضرت، این است که هم در گفتار و هم در رفتار به آن حضرت تأسی کنند.

اگر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در زندگی ما اسوه باشد، در ایمان و توکلش، اخلاص و شجاعتش، نظم و نظافتش، زهد و تقوایش و به کلی برنامه‌های زندگی ما دگرگون خواهد شد و نور و روشنایی سراسر زندگی ما را فرا خواهد گرفت.

پیغمبری با خلق عظیم

یکی از ویژگی‌های مهم شخصیتی پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله، اخلاق کریمانه آن حضرت است. به طوری که خداوند صاحب عظمت، خلق ایشان را عظیم دانسته و در آیه چهارم از سوره قلم می‌فرماید: «وَ إِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ؛ و یقیناً تو بر بلندای سجایای اخلاق عظیمی قرار داری.»

چراکه برخی مردم، رسول خدا صلی الله علیه و آله را آزار می‌دادند، آن حضرت نصیحت‌شان می‌کرد. ناسزا می‌گفتند، برایشان دعا می‌کرد. بر بدن مبارکش سنگ می‌زدند و خاکستر داغ را بر سر و صورتش می‌ریختند، آن حضرت برای هدایت آنها دست به درگاه خدا برمی‌داشت. چون این‌ها خُلق پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بود؛ خلقت آن حضرت بود که هیچ وقت از او جدا نمی‌شد. اخلاقی که هر عقلی در صبر و شعور آن حیران می‌ماند. این طور بود که خود حضرت حق در توصیف و تحسین رسولش، فرمود: «وَ إِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ».

البته این آیه شریفه هرچند به خودی خود، حُسن خُلق پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را می‌ستاید و آن را بزرگ می‌شمارد، اما به طور ویژه به اخلاق پسندیده اجتماعی آن حضرت توجه دارد؛ یعنی اخلاقی که مربوط به معاشرت است، مانند استواری بر حق، صبر در مقابل آزار مردم و خطاکاری‌های اراذل، عفو و اغماض از آنها، سخاوت، مدارا و تواضع.

سلام و صلوات

عظمت شأن و منزلت رسول گرامی اسلام به قدری است که خدای متعال بر آن حضرت سلام و صلوات می‌فرستد و در آیه 56 سوره مبارکه احزاب ما را به این کار فرمان داده است: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَی النَّبِی یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستد؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.»

مردی به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و پرسید: «ما متوجه شدیم که چگونه باید به تو سلام کنیم. اما خداوند در آیه 56 سوره احزاب تأکید فرموده که بر تو صلوات بفرستیم. بفرمایید بدانیم صلوات را چگونه بفرستیم؟»

آن حضرت در جواب فرمود: «بگو اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم انک حمید مجید».

اهمیت صلوات فرستادن بر پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و خاندان آن حضرت تا اندازه‌ای است که در روایتی که به نقل از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در کتاب خصال نوشته شده، آن حضرت فرموده است: «صلوات را بر محمد و آل او بفرستید، که خداوند متعال دعای شما را هنگامی که نام محمد را ببرید و حق او را رعایت کنید، مستجاب می‌کند. پس وقتی می‌خوانید ان الله و ملائکته یصلون علی النبی، چه در نماز آن را بخوانید و چه در غیر نماز، صلوات را بفرستید.»

برکت خدا بر اهل دنیا و آخرت

خداوند در آیه 159 سوره آل عمران در معرفی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِک فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکلِینَ؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم ] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.»

در جریان جنگ احد، تعدادی از مسلمانان که در سپاه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بودند، از جنگ فرار کردند. آنها بعد از اینکه جنگ تمام شد اطراف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جمع شدند و ضمن اظهار پشیمانی، تقاضای عفو و بخشش کردند.

خداوند در این آیه، به جای اینکه مؤمنین را مخاطب قرار بدهد، به طور ویژه رسول اکرم صلی الله علیه و آله را مورد خطاب قرار داده تا به این شیوه خطای افرادی که از جنگ احد فرار کردند را سرزنش کند و در عین حال به نرم‌خویی و مهربانی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله اشاره کرده و به آن حضرت دستور می‌دهد که همه آنها را ببخشد.

با این بیان می‌خواهد بفرماید که: «رسول ما به رحمتی از ناحیه ما، نسبت به شما مهربان شده است و به همین جهت به او امر کردیم که از شما عفو کند و برایتان استغفار کند و با شما در امور مشورت کند و وقتی تصمیمی گرفت بر ما توکل کند.»

پیامبر صلی الله علیه و آله هم با دریافت این دستور از طرف خداوند متعال، بر اساس مهربانی و لطف ذاتی خود، خطاکارانی را که توبه کرده بودند، بخشید.

از طرف دیگر این آیه به این دلیل نازل شده که سیره و سبک برخورد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را تأیید کرده باشد. چون آن حضرت قبلاً هم همین طور رفتار می‌کرده و بدی‌های مردم را با نرمخویی و عفو و مغفرت جواب می‌داد و در کارها با آنها مشورت می‌کرد، مانند جنگ احد که کمی قبل از شروع جنگ با آنها مشورت کرد.

این تأیید اشاره‌ای است به این نکته که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به آنچه مأمور شده عمل می‌کند و خداوند هم از عمل او راضی است.

مراقب جانت باش

پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله تا اندازه‌ای نسبت به مردم مهربان و دلسوز بود و برای هدایت آنها تلاش می‌کرد که نمی‌توانست هلاکت و نادانی آنها را تحمل کند.

آن حضرت به قدری مردم امت خود را دوست داشت که نه‌تنها آنها را به خاطر گمراهی و کفرشان سرزنش نکرد، بلکه برای نادانی آنها غصه می‌خورد و آنقدر دلتنگ می‌شد که جان عزیزش در معرض خطر بود. تا اندازه‌ای که خدا به او فرمود: «لَعَلَّک بَاخِعٌ نَّفْسَک أَلَّا یکونُوا مُؤْمِنِینَ؛ ای رسول ما! تو چنان در اندیشه هدایت خلقی که خواهی جان عزیزت را از اینکه ایمان نمی‌آورند هلاک کنی.» (سوره شعراء ؛ آیه 3)

این تعبیر نشان می‌دهد که تا چه اندازه پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله نسبت به مردم دلسوز و در انجام رسالت خود اصرار و پافشاری داشت و از اینکه می‌دید مردم تشنه در کنار چشمه آب زلال قرآن و اسلام نشسته‌اند و باز از تشنگی فریاد می‌کشند، ناراحت بود.

ناراحت بود که چرا انسان عاقل با داشتن این همه چراغ روشن باز از بیراهه می‌رود و در پرتگاه می‌افتد و نابود می‌شود. البته همه پیامبران خدا برای مردم دلسوزی می‌کردند، اما این تعبیر درباره پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بارها در قرآن آمده است.

برکت وجود و ذکر پیامبر(ص) برای زندگی ما

کافرانی که به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و دین یکتاپرستی ایمان نمی‌آوردند، وقتی آیه‌های عذاب را در قرآن کریم می‌شنیدند، می‌گفتند: «اگر این قرآن حق است و ما نسبت به حق کفر می‌ورزیم، چرا خدا به وعده‌اش عمل نمی‌کند و ما را عذاب نمی‌کند؟»

خداوند در آیه 33 سوره مبارکه انفال فرمود: «وَ مَا کانَ اللّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنتَ فِیهِمْ وَ مَا کانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ؛ ولی (ای پیامبر!) تا تو در میان آنها هستی، خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد؛ و (نیز) تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند.»

در این آیه، دلیل نازل نشدن عذاب بر این کافران، این طور بیان شده که: «هیچگاه خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد، در حالی که تو در میان آنها هستی.»

در حقیقت وجود پربرکت رسول اکرم صلی الله علیه و آله که منشاء رحمت برای جهانیان است، مانع از این می‌شود که بلا و عذاب بر گناهکاران نازل شود و مثل اقوام گذشته که به طور دسته جمعی و یا انفرادی به شیوه‌های گوناگون از میان رفتند، نابود شوند.

رحمت خدا بر عالم

وجود پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله رحمتی برای عالمیان است که به واسطه آن حضرت از فیض الهی بهره‌مند می‌شوند. چنانکه خدای رحمان در آیه 107 سوره مبارکه انبیاء در این باره می‌فرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَاک إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ؛ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم.»

وجود آن حضرت تا اندازه‌ای پاک و زلال بود که هر کسی که در چشمه وجود او نگاه می‌کرد، شیفته‌اش می‌شد و این موضوع فقط مخصوص اهل ایمان نبود. بلکه تعداد زیادی از کافران و کسانی که خیر آن حضرت را نادیده می‌گرفتند، وقتی با آن حضرت برخورد می‌کردند و خوش‌رفتاری و توضعش را می‌دیدند، شیفته‌اش می‌شدند و به خدای یکتا ایمان می‌آوردند.

چراکه رفتار آن حضرت همراه با فروتنی و تواضع بود و هم در زمان حیاتش و هم بعد از رحلتش، خیر و رحمت او به مسلمانان و بلکه تمام عالم می‌رسد و همه از طریق او از فیض الهی بهره‌مند می‌شوند.

بیهقی هم در کتاب دلائل، روایتی به نقل از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله نوشته، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده است: «من رحمتی هستم که خداوند به انسان‌ها هدیه داده است.»

منابع:

• تفسیر المیزان؛ علامه طباطبایی(ره)
• تفسیر تسنیم، آیت‌الله جوادی آملی
• تفسیر نمونه؛ آیت‌الله مکارم

نویسنده: مریم مرتضوی

انتهای پیام/