«معجزه آبخیزداری»|تغییر کاربری زمین های کشاورزی؛ عامل ایجاد بحران های زیست محیطی

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ کشور ایران در معرض انواع مخاطرات زیست محیطی مثل سیل، گردوغبار، خشکسالی، بیابانزایی، فرسایش خاک و غیره قرار دارد و بررسی های تحقیقاتی نشان می دهد یکی از مهمترین عوامل این مخاطرات و تهدیدات، تغییر کاربری زمین های کشاورزی است که می تواند امنیت غذایی کشور را با تهدید جدی مواجه نماید. یافته های تحقیقاتی نشان می دهد گسترش ناموزون مراکز شهری به همراه ناکارآمدی نظام اداری مالی، بورس بازی، حاشیه نشینی، تفکیک های غیرقانونی زمین، امتیازهای بساز و بفروشی عامل اصلی تخریب زمین های کشاورزی با ارزش پیرامون شهرها و روستاها هستند.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

تغییر کاربری زمین های کشاورزی و فرسایش خاک

 از نتایج ناگوار تغییر کاربری زمین های کشاورزی، افزایش نرخ فرسایش خاک، تخریب و نابودی آن در کشور است؛ طبق بررسی های انجام شده تغییر کاربری اراضی کشاورزی در شرایط خشکسالی و کاهش رطوبت خاک به شکل بحرانی فراگیرتر شده و تشدید فرسایش بادی، شوری خاک و حمل رسوب به پشت سدهای بزرگ را در بردارد.  طبق تحقیقات انجام شده متوسط فرسایش سالانه کشور 16 تن در هکتار است که در مجموع فرسایش خاک سالانه ایران حدود 2 میلیارد تن برآورد می شود و خسارت سالانه فرسایش خاک در کشور 56 میلیارد دلار است. همچنین براساس اعلام مجله نیچر در سال 2020، متوسط فرسایش جهانی حدود 2/4 است اما میزان فرسایش ایران 7 تا 8 برابر بیشتر از میانگین دنیاست؛ فرسایش خاک ایران نسبت به اروپا 18 برابر، نسبت به آمریکا 7 برابر و نسبت به آسیا 4/6 است.

اینکه پوشش گیاهی و جلوگیری از تغییر کاربری زمین های کشاورزی چگونه می تواند موجب حفاظت خاک و مانع فرسایش تخریب این ماده حیاتی شود می توان گفت حفاظت خاک به دلیل نقش آن در ذخیره منابع آب و کربن آلی و حفظ تنوع زیستی اهمیت بیشتری دارد و مهمترین عامل حفاظت خاک نیز پوشش گیاهی است. پوشش گیاهی طبیعی در ارتباط با حفاظت خاک چندین نقش کلیدی دارد: تاج پوشش آن به صورت لایه محافظ بین قدرت تخریبی قطرات باران و سطح خاک است؛ ساقه گیاهان، سرعت جریانات سطحی را کاهش داده؛ شبکه ریشه ای با جذب ذرات خاک و ایجاد منافذ در آن موجب پایداری و تخلخل خاک شده؛ منبع اصلی ماده آلی و حاصلخیزی خاک می باشد.

نقش تغییر زمین های کشاورزی در بروز سیل های مخرب و گردوغبار

یکی دیگر از آثار ناگوار زیست محیطی تغییر کاربری زمین های کشاورزی، وقوع سیل های مخرب در کشور است؛ به طوری که یافته های تحقیقاتی نشان می دهد تغییر کاربری اراضی منجر به افزایش سطح خاک لخت، تشدید تبخیر و تعرق، ازدیاد ضریب رواناب و در پی آن کاهش تنوع زیستی می شود که حاصل آن بروز سیل و هدررفت منابع آب است. در این باره باید افزود طبق آمار مسئولان دولتی، طی 20 سال اخیر شاهد بیش از سه هزار و 500 سیل در کشور بوده ایم که خسارت های زیادی در برداشته است و همچنین 27 میلیون هکتار از عرصه کشور در پهنه سیل خیزی  قرار گرفته که در این محدوده   450 شهر و هشت هزار و 260 روستا  قرار دارند و از آنجا که بیشتر زمین های مرغوب کشاورزی نیز در حاشیه شهرها و روستاها قرار دارد و تغییر کاربری زمین های کشاورزی می تواند نقش موثری در وقوع سیل ها داشته باشد.

یکی دیگر از مصائب تغییر کاربری زمین های کشاورزی، افزایش کانون های گردوغبار در کشور است؛ در این باره مطالعاتی که توسط ستاد ملی در 6 استان غبار خیز کشور به‌منظور تعیین خسارت‌های گردوغبار انجام‌شده است، نشان می‌دهد که کل خسارت‌های سالانه ناشی از این پدیده به منابع زیستی و اقتصادی معادل 1/02 درصد از کل GDP (تولید ناخالص داخلی) این استان‌ها بوده و میزان خسارت ناشی از پدیده گردوغبار در یک دوره 10 ساله ( 1406-1397) معادل 590 هزار میلیارد ریال برآورد شده است که می‌توان گفت، چنانچه با انجام اقدام‌های مؤثر به خصوص حفظ زمین های کشاورزی و جلوگیری از تغییر کاربری آن بتوان گردوغبار را مدیریت و مهار کرد، رفاه اقتصادی جامعه به همین میزان در یک دوره 10 ساله در این 6 استان بهبود خواهد یافت. همچنین طبق اعلام ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی ‌مدیریت‌ مقابله با‌ پدیده گرد و غبار وسعتی در حدود 35 میلیون هکتار مناطق غبارخیز در کشور وجود دارد که پراکندگی آن‌ها در 23 استان است و تغییر کاربری زمین های کشاورزی یقینا بر دامنه این وسعت خواهد افزود.

ضرورت اصلاح و نظارت کامل بر قوانین

در پایان باید گفت در واقع تغییر کاربری اراضی چالش اصلی کشاورزی و محیط زیست پایدار است و در صورت ادامه روند فعلی، بدون شک این چالش به شکل بحران های زیست محیطی گسترده تری فراتر از سیل و ریزگرد و به اشکال ملموس تری از قبیل کمبود شدید منابع آب، گسترش دامنه بیابان زایی، مهاجرت  خسارات هنگفت اقتصادی پدیدار خواهد شد؛ بنابراین تداوم زندگی منوط به تحولی بنیادین در ساختار اداری، قانونی، مدیریتی، تحقیقاتی و آموزشی برای حفاظت میراث ملی و همگانی یعنی جنگل ها، مراتع، حریم رودخانه ها، سواحل ها و حفظ زمین های کشاورزی است؛و در این راستا، وضع قوانین الزام آور، شفاف، جامع و با حداقل مستثنیات جهت حفظ زمین های کشاورزی و جلوگیری از تغییر کاربری آن، از مهمترین نیازهای تحول  آفرین در عرصه قوانین و مقررات کشاورزی و منابع طبیعی خواهد بود؛ چرا که متاسفانه این قوانین و مقررات در طول زمان به نفع سایر اهداف و برنامه ها تغییر یافته اند و زمینه های تغییر کاربری زمین های کشاورزی را فراهم کرده اند.

انتهای پیام/