تلألو نقاشی‌های بی‌همتای جهان در غارهای کوهدشت/ در جان‌پناه انسان‌های پارینه‌سنگی چه می‌گذشت؟ + تصاویر
گروه استانها ـ نقاشی‌های صخره‌ای کوهدشت که در دنیا همتا ندارد برآمده از خیال رازآفرین انسان‌های نخستین است که جان‌پناه‌شان غارها و نقش‌ونگار آمیخته به رزم و بزم بود.
به گزارش خبرگزاری از کوهدشت، در بلندای بلوط‌زارهای کوه «سَرسویِرن» صخره‌هایی با 500 متر ارتفاع از زمین وجود دارد که اتفاق‌های جهان را در شمایلی هندسی و حیوانی روایت‌گری کرده‌است.
آنچه از ریختار این سنگ‌نگاره‌ها پیداست ثبت نگاره‌هایی با نقش اسب، گوزن، بز و میدان رزم است که از خیال رازآفرین انسان‌های کهن برآمده‌است تا حرف‌ها‌ی‌شان را در خلق نقاشی‌ها عیان کنند.
انسان عهد قدیم در سرزمین کوهدشت برای بازنمود مفاهیم خود روایتی متکی بر نشانه‌ها داشته‌است و خالقان آن نشانه‌ها انگار قهرمانان روایت‌هایی سربه‌مُهر در قالب نقش و رنگ بوده‌اند که آن تکه از تاریخ را به ثبت در ستبرِ صخره‌ها سپرده‌اند.
تعبیر روایی و رمزآمیز از نخستین نقاشی‌های ایران وجهی تاریخ‌گونه به صخره‌های میرملاس در 16 کیلومتری کوهدشت داده‌است که در اثر تلفیق با هنر آرام‌آرام به پژوهش‌ها راه یافت و باستان‌شناسانی از ایران و جهان به مطالعه تاریخ این سرزمین نقب زدند.
انس انسان‌های نخستین با رنگ
سنگ‌نگاره که از آن به‌عنوان هنر صخره‌ای نیز یاد می‌شود، خلق اثر با ماده‌ای رنگی بر روی سنگ است که انسان‌های کهن برای آوانویسی مفاهیم و عیان‌کردن رازورمزهای خود به آن پناه برده‌اند.
سنگ‌نگاره‌های کوهدشت که بر دیواره‌های جنوبی و شمالی صخره‌های میرملاس و صخره‌های دیگری در دشت هومیان خلق شدهاست پرده از زمانی برمی‌دارد که انسان برای درامان ماندن از گزندهای طبیعت به غارها پناه برده و در خلوتِ دوری‌گزین خود با نقاشی‌ها مأنوس شدهاست.
کشف رنگین‌نگاره‌ها
ماجرای بررسی سنگ‌سنگاره‌های کوهدشت به سال 1348 بازمی‌گردد. در آن سال حمید ایزدپناه رئیس وقت فرهنگ و هنر با راهنمایی حمید خسروی آزادبخت و غلام‌حسین عباسی گراوند از نقاشی‌های صخره‌ای میرملاس و هومیان تصویربرداری می‌کند و این تصاویر را به انجمن آثار ملی ایران اطلاع می‌دهد.
هیئتی مرکب از پروفسور مک بورنی از دانشگاه کمبریج انگلستان و نمایندگان اداره‌کل باستان‌شناسی ایران در پی گزارش انجمن آثار ملی ایران به وزارت فرهنگ و هنر یازدهم تیرماه 1348 برای تحقیق و بررسی به خرم‌آباد سفر می‌کند و پس‌از آن عازم رنگین‌نگاره‌های کوهدشت می‌شود.
سنگ‌نگاره‌های کوهدشت شامل نقوش انسانی از انسان سوارکار در حال شکار و نبرد با حیوانات وحشی و نقوش حیوانی از گوزن، کَل، بز کوهی و حیواناتی چون سگ شکاری، پلنگ و اسب است و از آنجا بود که رنگ برای نخستین‌بار روی غارها و سنگ‌ها جاودانه شد و انسان پا به وادی نقش‌ونگار گذاشت.
نمایش بازشناختی از اشیاء
امیر منصوری کونانی دانش‌آموخته رشته باستان‌شناسی و پژوهشگر که 16 سال را در کندوکاو آثار باستانی کوهدشت سپری کرده‌است در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که تحولات هنر تصویری ایران از روزگار پیش‌از تاریخ آغاز شد که از این رهگذر آثار تصویری پراکنده‌ای بر جای مانده‌است که گرچه اهمیت تاریخی دارد، اما برای تکمیل نهایی مطالعات باستان‌شناختی نقاشی‌ها نیاز به تفحص و کنکاش بیشتری از سوی پژوهشگران دارد.
او به تشابه روش هنرمندان در عصرهای گوناگون برای بیان مقاصد اشاره و اعلام کرد که تصویرگر پیش‌از تاریخ طبیعت‌نگار نبود و گرایش به تقلید از ظواهر عینی اشیاء و موجودات نداشت.
این باستان‌شناس تأکید کرد که تصویرگر پیش‌از تاریخ برای رساندن مفهومی خاص به نمایش چند ویژگی اساسی و بازشناختی از چیزها بسنده می‌کرده‌است، مثلاً قدرت جسمانی(معنوی) شیر را با تأکید بر ویژگی‌هایی چون بدن کشیده، پنجه‌های نیرومند و دهان گشوده نمایش می‌داد.
زایش هنر از غارهای کوهدشت
منصوری روش بازنمودهای انسان را در سنگ‌نگاره‌های کوهدشت از نوع استیلیزاسیون یا چکیده‌نگاری دانست که شکل‌ها در این روش ساده‌سازی شده و همراه با تحریف صوری و اغراق است تا نقش‌های مختلف انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و سمبلیک قدیمی‌ترین آثار تصویری یافته‌شده ایران به‌شمار آید.
او نقوش صخره‌ای کوهدشت را که بر دیواره کوه‌ها و در محوطه‌های هومیان، چالگه شَله، میرملاس، بَرداِسپی، مادیان‌کوه کونانی و سنگ مهرداد نقش بسته شدهاست را به‌عنوان نخستین نقاشی‌های ایران تلقی کرد و بر اهمیت و جایگاه ویژه این نقوش در دنیای تاریخ هنر صحه گذاشت.
نقاشی‌های بی‌همتا در جهان
به گفته منصوری معیاری که سازمان جهانی حفاظت از آثار تاریخی برای نقاشی‌های صخره‌ای کوهدشت معرفی کرده‌است مباحث و مؤلفه‌های فرهنگی، تاریخی و گردشگری این آثار گرانبهاست تا این نقوش را در دنیا بی‌همتا کند.
این باستان‌شناس گفت که کشف نقوش صخره‌ای کوهدشت هیچ‌گونه شباهتی با نقوش صخره‌ای اروپا ندارد و شامل نقوش انسانی، نقوش حیوانی و گاهی نقوش سمبلیک است که بر روی بلندی‌های متراکم شمالی این شهرستان در یک ردیف تقریباَ دایره‌ای‌شکل ایجاد شدهاست.
منصوری صخره‌نگاره‌های کوهدشت را شامل صحنه‌های رزم و شکار با تیر و کمان و حیواناتی چون اسب، گوزن و بزکوهی دانست و تأکید کرد که بیشتر این نقاشی‌ها به شیوه‌ای ساده و ابتدایی و با رنگ‌های قرمز اخرایی، سیاه و یا زرد به‌روی دیواره‌ی غارها و اِشکفت‌ها کشیده شدهاست.
آغاز ادبیات و نگارش الفبا از کوهدشت
منصوری تأکید کرد که سنگ‌نگاره‌ها با توجه به موقعیت‌های اجتماعی گروه‌های انسانی در برخورد با اتفاقات محیط زندگی‌شان به وجود آمده‌است و بازگوی ذهنیت آن انسان‌ها و اجتماعات برای تبادل نظر و اذهان‌شان به دیگر گروه‌های انسانی در دوره آغاز ادبیات و نگارش بوده‌است تا هنر نقاشی کوهدشت سرآمد و پیشینه آغاز ادبیات و نگارش الفبا در دوران باستان به‌شمار رود.
به گفته این باستان‌شناس نمایش پیکره‌ها در نقاشی‌های صخره‌ای کوهدشت برآمده از یک صراحت است و همین صراحت به‌رغم عدم انسجام طرح‌ها باعث شدهاست که موضوع جنگ و گریز به‌روشنی بیان شود.
سکونت انسان‌های عصر پارینه‌سنگی
منصوری گفت که حمید ایزدپناه پژوهشگر به‌همراه پروفسور چارلز مک بورنی باستان‌شناس از دانشگاه کمبریج در سال 1352 با تکیه بر نقاشی‌های کوهدشت به بررسی غارهای هومیان و اشکفت‌های دوشه و میرملاس پرداخته‌اند و طبق مطالعات آنان قدمت نقوش تاریخی در این صخره‌ها به 4 هزار و 500 سال می‌رسد و چون هنر اسب‌سواری اولین بار به‌وسیله ایرانیان در این منطقه معرفی شدهاست نمی‌توان تاریخ نقوش کشف‌شده را مربوط به دوره قدیمی‌تری دانست.
این باستان‌شناس البته تاریخ سکونت انسان در صخره‌های میرملاس را به 10 هزار سال پیش نسبت داد و عنوان کرد که با مطالعه ابزارهای سنگی چخماق مربوط به کاوش‌های داخل غار میرملاس تاریخ سکونت انسان در آنجا به دوره نوسنگی می‌رسد.
او رنگ رنگین‌نگاره‌های کوهدشت را قرمز اخرایی و قرمز متمایل به سیاه‌رنگ دانست که به‌وسیله انسان‌های ساکن در منطقه ترهان با استفاده از مواد طبیعی همچون پودرسنگ‌های رنگی و پودر گیاهان مختلف فصل بهار خلق و گاهی نیز آبدانه گیاهی و چربی حیوانات با هم ترکیب شدهاست تا این رنگ‌دانه‌ها برای ترسیم نقاشی‌ها بر روی صخره آهکی دیواره‌های کوهستانی مهیا شود.
یافتن ابزارهای انسان‌های پارینه‌سنگی
منصوری گفت که تولید رنگ اخرایی متمایل به زرد در رنگین‌نگاره‌های کوهدشت حاصل اکسیدآهن هم می‌تواند باشد و در میان این رنگین‌نگاره‌ها نقش حیوانات شکاری شبیه به سگ و روباه مشاهده می‌شود.
این باستان‌شناس با اشاره به یافتن ابزارهای سنگی دوره پارینه‌سنگی میانی در غار هومیان(چالگه شله و برداسپید) اعلام کرد که پیداشدن ابزارهای سنگی مربوط به دوره موسترین یا پارینه‌سنگی میانی که با دوره انسان نئاندرتال در کوهستان کوهدشت هم‌خوانی دارد، باعث شدهاست که باستان‌شناسان آثار فرهنگی یعنی ابزارهای سنگی این غار را به‌دست افزارهای این انسان پیوند دهند، اما هیچ‌گونه استخوانی مربوط به این انسان در هیچ یک از غارهای این شهرستان مشاهده نشده‌است.
گونه‌های حیوانی خلق‌شده در صخره‌های میرملاس که در کمرکش کوه سرسویرن پس‌از هزاران سال در امان ماندند، حالا نه نگهبانی دارد و نه حفاظی تا یادگاری‌نویسی و گزند باد و باران این میراث به‌جامانده از قعر تاریخ را گم کند و اسب نخستین غارنشین‌های ایران در حال افتادن از زین هنر باشد.
گزارش از فاطمه نیازی
انتهای پیام/ 644/ش
