گزارش// ۴ تذکر راهبردی رهبری برای جهش و رونق حوزه دانش‌بنیان
مقام معظم رهبری در سخنرانی اخیر نکات بسیار مهم و راهبردی در حوزه دانش‌بنیان‌ها مطرح کردند؛ دانش‌بنیان نبودن مونتاژکار، اولویت نوآوری نسبت به تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، شناخت مسائل و اولویت‌ها، اشتغال و جلوگیری از خام‌فروشی موضوعات محوری است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی اخیراً در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام، باز هم قسمت عمده‌ای از بیانات خود را به موضوع تولید دانش‌بنیان اختصاص دادند.
در این گزارش، به نکات مهم و راهبردی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و تولیدات و شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرده‌ایم.
رابطه تولید دانش‌بنیان و اشتغال جوانان فارغ‌التحصیل و تحصیل‌کرده
ایشان در بخشی از بیاناتشان با اشاره به بیکاری جوانان فارغ‌التحصیل و رابطه اشتغال با شرکت‌های دانش‌بنیان فرمودند: یک نکته دیگری که در مورد تولید دانش‌بنیان و در پاسخ به این اشکال به ذهن انسان می‌رسد، این است که ما اگر چنانچه تولیدمان را دانش‌بنیان کردیم، در واقع نوعِ نیروی انسانی شاغل را ارتقاء می‌دهیم یعنی چه کسی می‌آید در مجموعه دانش‌بنیان کار میکند؟ جوان تحصیل‌کرده ما. امروز بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده دانشگاهی ما که [جمعیّتشان] یک درصد خیلی بالایی است ــ حالا یک آماری داده‌اند، بنده چون خودم دنبال نکرده‌ام نمی‌توانم آمار بدهم، امّا آمار بالایی است ــ در رشته‌هایی کار می‌کنند که با رشته تحصیلی آنها هیچ ارتباطی ندارد؛ این [جور] است دیگر؛ این یک اشکال بزرگی است؛ این در واقع یک نوع بیکاری است. زحمت کشیده، درس خوانده، دولت خرج کرده، عمری مصرف شده امّا از او استفاده نمی‌شود؛ این یک نوع بیکاری است. وقتی که ما توانستیم شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه بدهیم، همه این جوان‌ها به کار جذب می‌شوند و کیفیّت نیروی انسانیِ دستگاههای کاری ما بالا خواهد رفت، ارتقاء پیدا خواهد کرد؛ نخبگان می‌آیند [کار] می‌کنند و دیگر نخبگان ما مجبور نیستند که به مشاغل خدماتیِ کم‌ارزش رو بیاورند و توجّه کنند.
در همین زمینه "رضا تازیکی" مدیر طرح ملی توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار وزارت کار در سال 1398 گفته بود: مطابق با تحقیق مفصلی که در قالب طرح تکاپو در 5 استان کشور انجام شده است، میزان تطابق رشته‌های تحصیلی آموزش عالی و فنی حرفه‌ای با شغل افراد نشان می‌دهد در رسته‌های مرتبط با صنعت، فعالیت 66 درصد از شاغلان با رشته تحصیلی آنها هیچ تطابقی ندارد همچنین در رسته‌های مرتبط با خدمات فعالیت شغلی 58 درصد از شاغلان با رشته تحصیلی آنها ارتباطی ندارد.
تازیکی با بیان اینکه در مشاغل مرتبط با کشاورزی 86درصد از شاغلان در رشته‌ای غیرمرتبط با کشاورزی تحصیل کرده‌اند، گفت: در کسب و کارهای فنی نیز موضوع فعالیت 70 درصد شاغلان با رشته تحصیلی آنها تطابق ندارد.
وی با تاکید بر اینکه در 5 استان مورد مطالعه، با تخفیف و نگاه خوشبینانه 30درصد از شاغلین که عمدتا در حِرَف پزشکی و بهداشتی و امنیتی و نظامی بوده اند در شغل مرتبط با تحصیلات خود فعالیت دارند ادامه داد: به عبارتی به طور میانگین در پنج استان مورد مطالعه بیش از 70 درصد از شاغلان در این مناطق در مشاغل غیر مرتبط با تحصیل خود مشغول به کار هستند
"مونتاژکار" دانش‌بنیان نیست!
مقام معظم رهبری در بخشی از سخنرانی خود با اشاره به اینکه "مونتاژ" همان واردات بی‌رویه است، فرمودند: "یک نکته در مورد این شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید دانش‌بنیان که بنده لازم است تذکّر بدهم، این است که ــ البتّه تذکّراتی قبلاً عرض شده لکن اینها را هم اضافه بر آن عرض می‌کنم ــ برای شرکت‌های دانش‌بنیان باید ضوابط کیفی تعیین بشود؛ این جور نباشد که فلان شرکتی که با فنّاوری 40 سال پیش دارد کار میکند، بیاید به عنوان شرکت دانش‌بنیان ثبت‌نام کند، مثلاً از بهره‌مندی‌ها و امکانات و تسهیلاتی که هست استفاده کند؛ این درست نیست. به معنای واقعی کلمه در [یک شرکت] دانش‌بنیان یک نوآوری‌ای باید وجود داشته باشد که حالا بعضی از خصوصیّات دیگر را هم عرض خواهم کرد. یا فلان شرکت مونتاژی، مونتاژگران که در واقع مونتاژ هم همان واردات بی‌رویّه است با یک شکل دیگری؛ این تولید نیست، این به اصطلاح آفرینندگی محصول نیست؛ این یک نوع واردات است؛ این بیاید به عنوان شرکت دانش‌بنیان مثلاً شناخته بشود! این جوری نیست. بنابراین احتیاج است به اینکه شاخص‌های دقیقی، شاخص‌های کیفی‌ای ــ که فکر می‌کنم [این] کار مربوط به معاونت علمی است یا هر جایی که بالاخره متصدّی تأیید این شرکت‌ها است ــ معیّن کنند و آنها را جدّی بگیرند."
رهبری البته در دیدار چند سال پیش با نخبگان علمی کشور نیز به موضوع مونتاژکاری اشاره کرده بودند: "صنعت کشور دچار آفت مونتاژکاری است که یک آفت قدیمی است؛ وقتی که مسئله، مسئله‌ی مونتاژکاری است، نوآوری دیگر خیلی معنی ندارد؛ وقتی نوآوری وجود نداشت، پس تحرّک علمی و کار علمی دیگر وجود ندارد؛ وقتی کار علمی مطرح نبود، ارتباط صنعت و دانشگاه که ما این‌همه داریم داد می‌زنیم، تحقّق پیدا نمی‌کند."
این تذکر مقام معظم رهبری نیز اشاره به یکی از موضوعات دقیق در حوزه تولیدات دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ شرکت‌های دانش‌بنیان بعد از موفق شدن به ثبت دانش‌بنیانی خود در معاونت علمی از مزایا و تسهیلات دولتی از جمله در حوزه بیمه، مالیات، تسهیلات و تسهیلگری‌های دیگر برخوردار خواهند بود.
110 امتیاز مختلف برای تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان، آن‌قدر وسوسه‌انگیز هست که ممکن است عده‌ای تلاش کنند از این سفره رنگین برای خود سهمی بردارند یا با دور زدن روند ارزیابی‌ها، یک فناوری تاریخ مصرف گذشته را به اسم فناوری نوظهور و جدید ارائه کنند و از این طریق، دانش‌بنیانی خود را ثبت کرده و بدون اینکه کمکی به تولید دانش‌بنیان در کشور کرده باشند از مزایای دانش‌بنیانی استفاده کنند! که در این میان ضعف ارزیابی‌ها در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بیشتر آشکار می‌شود.
"رضا اسدی‌فرد" سرپرست مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان معاونت علمی در گفت‌و‌گو با تسنیم می‌گوید: تلاش ما این است که فرایند ارزیابی، سریع‌تر و چابک‌تر شود چراکه یکی از ایرادات درست در روند ارزیابی، زمان نسبتاً طولانی ارزیابی به خاطر ساز و کارهای خاص است و تلاش ما این است که در دوره جدید این زمان را کوتاه‌تر کرده و سامانه را چابک‌تر کنیم.
اسدی‌فرد گفت: در معاونت علمی و فناوری، ماهانه نزدیک به 500 شرکت درخواست ارزیابی به معاونت علمی می‌دهند که بین 250 تا 300 درخواست جدید است و بین 200 تا 250 درخواست نیز مربوط به شرکت‌های موجود هستند چرا که این شرکت‌ها هر چند سال یک‌بار باید ارزیابی آنها به صورت مجدد انجام شود که این حجم بسیار زیاد کار است که توسط یک شبکه کارگزاری بزرگ در حال انجام است و طبیعتاً نیز نظارت باید بر روی آنها صورت گیرد ولی از آنطرف نیز به خاطر اینکه موضوعات بسیار فنی و با جزئیات است، امکان اشتباه نیز وجود دارد و به همین خاطر ما سیستم اعتراض و بررسی مجدد را برای شرکت‌ها به شکل مجدد داریم که این شرکت‌ها می‌توانند به شکل نامه‌نگاری یا اقدام از طریق کارتابل شرکت، درخواست بررسی مجدد دهند.
افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان کافی نیست! نوآوری لازم است
مقام معظم رهبری در بخش دیگری از بیایات اخیر خود متذکر شدند: "یک نکته‌ی دیگر این است که ما برای اینکه ارزیابی کنیم تولید کشور دانش‌بنیان شد یا نشد، صرفاً تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان کافی نیست. حالا بنده در صحبت اوّل سال روی تعداد تکیه کردم، مثلاً گفتند فلان مقدار، ما گفتیم نه، بیش از این؛ گفتند 30 درصد ممکن است افزایش پیدا کند؛ ما گفتیم نه، اقلّاً پنجاه درصد یا صد درصد افزایش پیدا کند. این، تعداد است؛ خب این یک شاخص است امّا این کافی نیست. بایستی شرکت‌هایی که به وجود می‌آیند یک خصوصیّاتی داشته باشند که این خصوصیّات حیاتی است، اساسی است، مهم است.
یکی از این خصوصیّات این است که در آن نوآوری باشد؛ یکی اینکه کاهش ارزبری وجود داشته باشد. ما الان در یک مواردی برای واردات یک محصول ارز زیادی مصرف می‌کنیم؛ اگر این شرکت دانش‌بنیان این را تولید کند یا به تولید نزدیک بکند، این یا کاهش ارزبری دارد یا بکلّی ارزبری را از بین می‌برد؛ این یکی از معیارها است."
اما این بخش از سخنان مقام معظم رهبری مسبوق به سابقه است و ایشان در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی در سال 1398/07/17 فرمودند: "به ما آمار می‌دهند حدود 4 هزار و خرده‌ای شرکت دانش‌بنیان [وجود دارد]؛ کم است. این چهار هزار [شرکت] در کشور در طول یک مدّت محدود و مشخّص حدّاقل باید برسد به 400 هزار [شرکت] یا بیشتر. البتّه شرایطی دارد، خصوصیّاتی دارد که من به بعضی‌اش اشاره خواهم کرد."
رهبری در ادامه شرط تحقق ایجاد 400 هزار شرکت دانش‌بنیان را فراهم کردن زیرساخت‌های قانونی این شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کردند و متولی این کار را نیز، دولت، مجلس و مسئولین ذی‌ربط دانسته است. شرط دوم را نیز برطرف کردن موانع از جمله کوتاه کردن زمان اخذ مجوزها، جلوگیری از موازی‌کاری‌های غلط و مقابله با انحصار دانستند.
اشتغال‌آفرینی یک از شاخصه‌های مهم شرکت‌دانش‌بنیان
ایشان با اشاره به موضوع مهم اشتغال‌آفرینی فرمودند: "اشتغال‌آفرینی؛ یکی از شاخصها این است که شرکت‌ها به معنای واقعی کلمه اشتغال‌آفرین باشند. قابلیّت صادرات داشته باشند؛ یعنی در مواجهه‌ی با محصولات جهانی و بین‌المللی رقابت‌پذیر باشند. این قبیل شاخصها باید معیّن بشود و ان‌شاءالله دنبال بشود."
مهم‌ترین اولویت شرکت‌های دانش‌بنیان؛ حرکت در جهت حل مسئله و شناخت اولویت‌ها
مقام معظم رهبری با اشاره به اولویت‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان در حل مسائل فرمودند: "یک نکته مهمّ دیگر این است که در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، اولویّت‌هایی در نظر گرفته بشود. یکی از اولویّت‌ها که خیلی مهم است، این است که این شرکت‌ها در جهت حلّ مسئله باشند؛ ما مسائل اقتصادی مشخّصی در کشور داریم؛ این شرکت‌ها متوجّه به حل مسئله باشند، گره‌گشایی داشته باشند، بر طبق نیاز به وجود بیایند یعنی نیازسنجی بشود در مورد این شرکت‌ها. یک بخش‌هایی هست که امنیّت اقتصادی متوقّف بر آنها است؛ مثلاً فرض کنید بخش کشاورزی که اتفاقاً بنده آن روز در صحبت اوّل سال گفتم که یکی از وابسته‌ترین بخش‌های ما به واردات و به خارج، بخش کشاورزی ما است. در حالی که بخش کشاورزی به امنیّت غذائی ما ارتباط پیدا میکند؛ [این] مسئله‌ی مهمّی است."
یکی دیگر از مسائل مهم در جهت رفع مشکلات کشور، نیازسنجی و توجه به اولویت‌های مهم، توسط شرکت‌های دانش‌بنیان است که لازم است این خطی‌دهی توسط دولت به ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شکل گیرد که البته در این حوزه شاهد فراخوان‌های بسیار زیادی از سمت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در جهت رفع مشکلات کلیدی و گلوگاه‌های اساسی بودیم که در این فراخوان‌ها، معاونت علمی از شرکت‌های دانش‌بنیان برای رفع این مشکلات دعوت به عمل آورده است.
خام‌فروشی ممنوع! لزوم توجه دانش‌بنیان‌ها به موضوع خام‌فروشی (به ویژه نفت، گاز و فلزات و سنگ‌های ارزشمند در کشور)
ایشان با تاکید بر دغدغه همیشگی‌اشان یعنی موضوع خام‌فروشی فرمودند: "در شرکت‌های دانش‌بنیان این جهت رعایت بشود که یا امنیّت اقتصادی کشور در گرو آنها است، یا ظرفیّت بالایی از نیروهای متخصّص و غیر شاغل را دارند که نیروهای متخصّص را جذب کنند، یا در بخش‌هایی که شرکت‌ها موادّ خام صادر می‌کنند مثل بخش معدن؛ متأسّفانه در کشور ما در بخش معادن، ما مشکلات زیادی داریم؛ یکی از مشکلات همین خام‌فروشی است. حالا نفت که به جای خود؛ در مورد نفت که ما واقعاً هیچ ارزش افزودهای نداریم، در مورد گاز تا حدودی [وجود دارد]؛ در حالی که آن طوری که متخصّصین می‌گویند در بخش نفت می‌شود ارزش افزوده‌ی زیادی تولید کرد و به وجود آورد، اگر چنانچه به بخش‌های پایین‌دستی نفت توجّه بشود. گاز هم همین جور، در بخش معادن دیگر هم همین جور است؛ فلزات ما، سنگ، سنگ‌های ارزشمند در کشور، چقدر معدن گران‌قیمت سنگ وجود دارد در کشور؛ اینها بدون اینکه یک ارزش افزودهای داشته باشد، بدون کار کردن روی آنها، اینها صادر می‌شود. این بخش‌ها مهم است که ما شرکت‌های دانش‌بنیان را به این بخش‌ها متوجّه کنیم."
در واقع سیاست خام‌فروشی در کشور باعث بی‌توجهی به شرکت‌های دانش‌بنیان شده است و شاید یکی از راه‌های توجه ویژه به این شرکت‌ها، تصویب طرح جهش تولید دانش‌بنیان در مجلس شورای اسلامی است.
در این زمینه "سید محسن دهنوی" رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی با اشاره به تصویب این طرح در مجلس می‌گوید: سالهاست با تاکیدات رهبری به دنبال آن هستیم تا از خام فروشی محصولات مانند نفت، پتروشیمی، سنگ معدن و گاز عبور کنیم و در این قانون، دولت را تشویق کرده‌ایم تا از خام فروشی به صنایع تبدیلی روی آورد.
وی گفت: پس در اجرایی شدن آن هم باید نظارت کافی وجود داشته باشد و دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ یعنی این که صنعت خودرو به دانش جوانان این کشور متکی شود و در زمینه معادن و صنایع نفت و گاز کشور هم این گونه است.
لزوم حمایت دولت از تولیدات دانش‌بنیان
یکی دیگر از نکات راهبردی سخنرانی مقام معظم رهبری، حمایت دولت از شرکت‌های دانش‌بنیان است اما یک سؤال مطرح می‌شود که مگر می‌شود دولت، که خود متولی حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است، از این شرکت‌ها حمایت نکند! جواب این است که بله می‌شود و گاهی اوقات نیز بخش‌هایی از دولت کمر به نابودی این شرکت‌ها می‌بندند که نمونه آن را در دولت گذشته شاهد بودیم، آنجایی که شرکت های دانش‌بنیان داخلی دستگاههای سونوگرافی تولید داخل را می‌سازند اما بخش‌هایی از دولت در کمال ناباوری، این دستگاههای سونوگرافی را از خارج وارد می‌کردند!
رهبری با اشاره به لزوم حمایت دولت از شرکت‌های دانش‌بنیان فرمودند: "یک نکته‌ی دیگر در مورد این تولید دانش‌بنیان این است که ما واقعاً از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کنیم؛ بخش‌های دولتی حمایت کنند. مهم‌ترین مصرف‌کننده تولیدات در کشور دولت است. خب دولت می‌تواند از تولیدات دانش‌بنیان استفاده کند؛ یعنی این [مسئله‌ی] جلوگیری از واردات بی‌رویّه که ما مکرّر عرض کرده‌ایم، یک مورد و مصداق تامّش اینجا است که از اینها، از این شرکت‌ها، از تولیداتشان حمایت بشود.
و یک مسئله‌ی مهمّ اقتصادی هم همین بحث خام‌فروشی است که عرض کردیم. ما به‌اصطلاح موادّ خام را صادر می‌کنیم با قیمت ارزان، و تولیدات محصولات نهایی را از بیرون وارد می‌کنم با قیمت گران؛ نسبت این دو قیمت را هم برای من نوشته‌اند و دوستان اهل تخصّص این کارها [هم] ذکر کرده‌اند؛ نسبت خیلی فاحشی است. ما موادّ خام را با قیمت ارزان صادر می‌کنیم، محصول نهایی را با قیمت گران وارد می‌کنیم، در حالی که باید محصول نهایی را [صادر کنیم.] صادرات کشور [بایستی] برود به این سمت، تولیدات برود به این سمت، تولید دانش‌بنیان برود به این سمت که ما بتوانیم محصول نهایی را در همه‌ی موادّ گوناگون صادر کنیم."
انتهای پیام/
