۱۲ سال تحقیق برای روایت آذربایجان ایران؛ سرزمینی پر آب که "عاشیق" دارد و پایه‌گذار زندگی مدرن شهری است + عکس و فیلم
کارگردان مستند ۶ قسمتی «سرزمین آب‌ها» می‌گوید که این اثر ماحصل ۱۲ سال تحقیق درباره شمال‌غرب ایران است؛ از موسیقی عاشیق‌ها تا دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مجموعه مستند 6 قسمتی «سرزمین آب‌ها» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مرتضی نصرالهی تولید جدید شبکه مستند سیماست که از امشب هر هفته شنبه‌ها پخش می‌شود.
نصرالهی کارگردان این مجموعه ضمن معرفی این مستند گفت: «سرزمین آب‌ها» سیمای کاملی از آذربایجان ایران است که در 6 قسمت 40 دقیقه‌ای آماده شده است. پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه نقطه آغاز سفر من به سرزمین آب‌هاست؛ سرزمینی حاصلخیز و چهار فصل در شمال‌غرب ایران، با رودخانه‌های بی‌شمار، تالاب‌های شگفت‌انگیز، کوه‌های سر به فلک کشیده، دره‌های هولناک، آبشارها، دشت‌ها و جنگل‌هایی که زیستگاه صدها گونه گیاهی و جانوری است.
وی اضافه کرد: در این مجموعه مستند به تماشای بوم هزار رنگ زندگی و آداب و رسوم مردمان این پهنه جغرافیایی می‌نشینیم. سرزمینی که آیین‌های کهن آن، تپه‌ها، قلعه‌ها، آتشکده‌ها و معابد باستانی‌اش نشان می‌دهد زمانی مهد فرهنگ و تمدن بشری بوده است.
وی با تأکید بر اینکه ساخت این مستند 12 سال طول کشیده است، گفت: پژوهش اصلی این مستند از سال 1386 شروع شد و درحین همین تحقیقات در سال 1390، یک مستند گردشگری درباره آذربایجان تولید کردم که همان زمان از شبکه استانی پخش شد. همان سال ایده ساخت مجموعه «سرزمین آب‌ها» به ذهنم رسید. دلیل انتخاب این نام این بود که در شمال غرب ایران، 63 رودخانه به دریاچه ارومیه می‌ریزد و آب آن را تشکیل می‌دهند.
این مستندساز درباره قسمت اول این مجموعه که امشب پخش می‌شود توضیح داد: از سال 1385 که دریاچه ارومیه به سمت خشکسالی رفت به دنبال عوامل این اتفاق رفتم. اینکه چرا آب‌های آن کم شده است؟ آیا الگوی کشاورزی تغییر کرده است؟ آب‌های زیرزمینی پایین رفتند؟ و ... همه این عوامل در بخش نخست این مستند با نام «از چشمه تا دریاچه» مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش توضیح می‌دهیم که این آب‌ها از کجا می‌آمدند و چرا اکنون حضورشان کمرنگ شده است.
نصرالهی با اشاره به موضوع قسمت دوم این مجموعه مستند گفت: همانطور که می‌دانید منطقه شمال‌غرب ایران طبیعت زیبایی دارد؛ برهمین اساس، در قسمت دوم مستند، سراغ آفرینش طبیعت در سرزمین آب‌ها رفتیم، همین‌جا باید اشاره کنم که سرزمین آب‌ها شامل 20 تا 25 شهر می‌شود. بنابراین این مستند فقط متعلق به یک شهرستان خاص نیست، بلکه برای یک منطقه بزرگ است که به صورت مشترک از آذربایجان غربی و شرقی و حتی برخی شهرهای کردستان را در برمی‌گیرد.
وی اضافه کرد: در همین قسمت از مستند، به سؤالاتی نظیر سنگ‌ها کی آتشفشانی شدند، دریاها چطور تشکیل یافتند، جنگل‌ها چطور پدید آمدند، چرا جنگل‌های سرزمین آب‌ها پهن برگ هستند و جنگل‌های اروپا و آمریکا سوزنی برگ هستند و ... پاسخ دادیم. بنابراین می‌توان گفت این قسمت گردشگری توصیفی نیست، بلکه مستندی پژوهشی علمی است که نشان می‌دهد طبیعت زیبای منطقه چطور ساخته شده و چگونه می‌توان از آن نگهداری کرد. در حقیقت، سعی کردیم مستند متفاوتی تولید کنیم؛ برای مثال، همه می‌دانند سیب مراغه خوب است اما همه نمی‌دانند این سیب 12 برابر آب‌بر است و به همین دلیل باعث می‌شود آب‌های زیر زمینی از بین بروند و باید الگوی کشت را تغییر بدهیم.
کارگردان مستند «سرزمین آب‌ها» درباره قسمت سوم این مجموعه توضیح داد و گفت: در قسمت سوم این مستند به حیات وحش پهنه «سرزمین آب‌ها» پرداختیم. در دنیا 7 تالاب بین‌المللی برای مهاجرت پرندگان وجود دارد که یکی از آنها در جنوب دریاچه ارومیه است. در این قسمت از مستند، سرگذشت این تالاب، پرندگان، چارپایان، حیوانات آبزی، مارها و خزندگان و ... که در این منطقه وجود دارد را بررسی کردیم.
وی با اشاره به اینکه در قسمت چهارم «نگاهی به تاریخ و تمدن» در سرزمین آب‌ها داریم، بیان داشت: همانطور که می‌دانید هرجایی که آب وجود دارد، تاریخ و تمدن نیز وجود دارد، چرا که انسان‌های پیشین همواره در کنار آب‌ها شهرسازی کردند. برهمین اساس، از 12 هزار سال قبل که نخستین نشانه‌های تمدن در این منطقه ایجاد شده است، شروع کرده و تا امروز پیش آمدیم. البته این قسمت از مستند یک نکته منحصر به فرد دارد و آنهم این است که از تمدن‌های جدیدی در این منطقه سخن گفته‌ایم.
نصرالهی تأکید کرد: تاکنون در هیچ مستندی، از حکومت مانناها و اورارتوها صحبت نشده است و عمده توجهات به تمدن‌های بزرگ دیگری نظیر هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بوده است. این اتفاق در حالی است که یکی از تمدن‌های بزرگ در شمال‌غرب ایران مانناها و اورارتوها بودند که به نوعی اولین سازندگان زندگی مدرن شهری بوده‌اند. در این قسمت، از دوره غارنشینی شروع کرده و به دوران صفوی رسیدیم که اوج معماری این پهنه است.
او درباره قسمت پنجم این مجموعه گفت: در قسمت پنجم از این مجموعه مستند، به «آیین‌ها، آداب و رسوم و سنن» در سرزمین آب‌ها پرداخته و زندگی روستایی آنان را نشان دادیم. این قسمت با قصه «سارای و خان چوپان» آغاز می‌شود که قبلاً فیلمی سینمایی از آن ساخته شده بود. در قسمت پنجم، به زندگی سنتی مردم و آداب و رسوم آنان، بازی‌های محلی، موسیقی محلی و ... پرداختیم. برای مثال به تاریخچه و سرگذشت عاشیق‌ها پرداختیم که آنها چه کسانی بودند، چگونه لباس می‌پوشیدند و حرکتشان الهام گرفته از چه موضوعاتی بود؟
وی تأکید کرد: قسمت ششم، تلاشی برای روایت زندگی مردمان این منطقه در روزگار معاصر است. در این قسمت به یک سؤال اساسی پاسخ می‌دهیم و آن هم این است که مردم سرزمین آب‌ها که حدود 7-8 میلیون نفر هستند، چگونه گذران زندگی می‌کنند؟ از آنجا که بیشتر مردم این منطقه دامداری و کشاورزی می‌کنند، نام آن را «سیمای کشاورز و دامداری» انتخاب کردیم. در این قسمت، از زیبایی‌های ییلاقات منطقه آغاز کرده و همراه با عشایر کوچ می‌کنیم. شیوه کشاورزی، محصولات مهم منطقه، جنس چادرهای عشایر کوچ‌نشین و ... از جمله موضوعات مهمی است که در این قسمت بدان می‌پردازیم.
او از رویکرد جدیدی در ساخت این مستند خبر داد و گفت: البته نوع نگاه ما در این قسمت، متفاوت با مستندهای دیگری است که در این منطقه ساخته شده است. عمده مستندهایی که تاکنون از این منطقه ساخته شده این‌گونه بوده است که کشاورزی خوب است اما در اینجا به صورت علمی ثابت می‌کنیم که سیب 12 برابر انگور آب مصرف می‌کند و به همین دلیل کشت انگور بهتر است، چرا که آب کمی مصرف می‌کند. علاوه براین، در این قسمت هشدار می‌دهیم که باید الگوی کشت در منطقه را عوض کنیم. همچنین تأکید داریم که اگرچه زندگی ییلاقی خوب است، اما اسکان عشایر باعث شده حجم دام زیاد شده و مراتع از بین برود.
وی تأکید کرد: بنابراین، در عین نشان دادن زیبایی، به صورت علمی و پژوهشی به مردم یاد می‌دهیم که چطور از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی مکانیزه بروند و اگر این اقدام صورت نگیرد، چه عواقبی خواهد داشت.
نصرالهی درباره روند تولید مجموعه مستند «سرزمین آب‌ها» گفت: پژوهش این مستند 12 سال طول کشید و فرآیند تولید نیز همزمان با همان بود. به عبارت دیگر، همزمان که تحقیق می‌کردیم، تصویربرداری هم داشتیم. علاوه براین، اکنون نزدیک به یک سال است که تدوین می‌کنیم.
او درباره ساختار این مستند توضیح داد: ساختار مستند راوی‌یاری است و من به عنوان راوی یار جلوی دوربین رفته‌ام. البته نکته اساسی در مستند پژوهش محور بودن آن است. به عبارت دیگر، با یک مستند توصیفی روبه‌رو نیستم. گوینده این مستند، آقای فرید خطیبی‌نژاد گوینده شبکه اشراق (شبکه زنجان) است. همچنین مستند به زبان فارسی تولید شده اما مصاحبه با روستایی‌ها، به زبان ترکی است و به همین دلیل زیرنویس فارسی داریم.
کارگردان و تهیه‌کننده این مجموعه 6 قسمتی درباره موسیقی استفاده شده در این اثر گفت: باید اشاره کنم که برای تیتراژ فیلم، موسیقی محلی ساختم. همچنین موسیقی‌هایی که در قسمت پنجم و ششم استفاده شده است، دقیقاً همان‌هایی است که توسط برخی از روستاییان خوانده شده و من آنها را ضبط کردم و به عنوان موسیقی در طول اثر استفاده کردم. این موضوع باعث شد تا موسیقی تکراری که قبلا در آثار دیگر پخش شده است، نداشته باشیم. همچنین از کارهای گرافیکی زیادی استفاده کرده‌ایم.
عوامل تولید این مستند عبارتند از:
تهیه‌کننده و کارگردان: مرتضی نصرالهی، پژوهشگر اصلی و نویسنده: غلامرضا نیکنام و گوینده: فرید خطیبی‌نژاد
براساس این گزارش، مجموعه مستند «سرزمین آب‌ها» شنبه‌ها ساعت 22 از شبکه مستند پخش شده و بازپخش آن یکشنبه‌ها ساعت 15 و پنجشنبه‌ها ساعت 17 است.
انتهای پیام/