مرمت تخریب‌گونه در گنبد ۴۰۰ساله نقش‌جهان!
بعد از قریب به ۱۱ سال مرمت و احیای گنبد مسجد امام اصفهان که متعلق به دوره صفوی است و بیش از ۴۰۰سال قدمت دارد، مطابق اخبار واصله و تصاویر منتشرشده، این گنبد دچار اعوجاج و کجی و در برخی از قسمت‌ها برآمدگی شد و همین امر موجی از نگرانی و انتقادات شد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ طی چند روز گذشته نحوه نوسازی و بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی (مسجد امام) اصفهان پس از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در میدان ثبت جهانی شده نقش‌جهان در کانون توجه قرار گرفته و خبرساز شده است.
این موضوع بعد از انتشار تصاویری از اعوجاج در گنبد مسجد امام(ره) و تغییر رنگ گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به‌دنبال مرمت این بنای تاریخی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
تصاویر منتشرشده در فضای مجازی حاکی از آن است که به‌دنبال مرمت غیراصولی گنبد مسجد این سازه دچار اعوجاج و کجی و در برخی از قسمت‌ها برآمدگی شده است و همین امر موجی از نگرانی و انتقاد فعالان حوزه میراث فرهنگی را در پی داشته است.
مطابق اظهارات بسیاری از کارشناسان، گنبد مسجد امام اصفهان توازن معماری خود را از دست داده و ریخت گنبدی‌شکل آن از دست رفته است؛ به‌طوری که یک سوی گنبد در بازسازی توسط پیمانکار خم دارد و سوی دیگر آن مثلثی‌شکل شده است.
به‌گفته کاشی‌کاران اصفهانی که در بناهای تاریخی فعالیت کرده‌اند، نحوه چینش کاشی‌های جدید نیز به‌گونه‌ای است که گل‌های کاشی با یکدیگر همخوانی ندارند و نقوش کاشی‌کاری‌های روی گنبد تراز نیست.
فعالان میراث فرهنگی استان اصفهان همچنین بیان کرده‌اند که گنبد مسجد امام اصفهان که متعلق به دوره صفوی است و بیش از 400 سال قدمت دارد، به‌گونه‌ای بازسازی و نه مرمت شده است که دیگر هیچ نشانی از کاشی‌های قدیمی آن وجود ندارد و گنبد به‌طور کامل با کاشی‌های جدید پوشانده و نو شده است.
اکنون قریب به 11 سال است که داربست‌های مسجد امام اصفهان بر فراز گنبد این شاهکار معماری خودنمایی می‌کند. دلیل طولانی شدن این فرآیند به‌اعتقاد کارشناسان بازسازی و نه مرمت گنبد مسجد است؛ اقدامی که نتیجه آن برداشتن تمامی کاشی‌های قدیمی گنبد و جایگزینی کاشی‌های نو با آنهاست، رفتاری که به‌گفته برخی مرمتگران با اصول مرمت هیچ‌گونه همخوانی ندارد.
مسجد جامع عباسی که از آن با عنوان مسجد امام نیز یاد می‌کنند، شاهکار معماری، کاشی‌کاری و نجاری قرن یازدهم هجری است که بسیاری این اثر را چکیده یک‌هزار سال تلاش هنری برای مسجدسازی در ایران می‌دانند. مسجد امام اصفهان، 15 دی ماه 1310 به‌شماره 107 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و همراه با میدان نقش‌جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
به‌دنبال ایجاد موجی از نگرانی‌ها و انتقادات در رسانه‌های رسمی و غیررسمی از سمت و سوی کارشناسان و میراث‌دوستان این حوزه، علیرضا ایزدی رئیس میراث فرهنگی استان اصفهان در اظهاراتی از پیگیری مجدّانه در خصوص بازنگری مقطعی در خصوص مرمت بخش‌های مختلف گنبد عظیم مسجد امام(ره) اصفهان هم‌زمان با بازگشایی تدریجی داربست‌های پیرامون آن خبر داد.
وی گفت: با توجه به اینکه مرمت، کار مستمری است و هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد و با در نظر گرفتن این نکته که داربست‌های مرمتی گنبد مسجد امام(ره) اصفهان بیش از 11 سال روی گنبد نصب بودند، مرمتگران با باز کردن مرحله به مرحله داربست‌ها در حال بررسی ایرادها و یا نیازهای مرمتی جدید روی گنبد هستند، لذا در ضلع جنوب و جنوب شرقی نیازهای مرمتی از جمله اصلاح برخی بندکشی‌ها وجود داشت که به‌سرعت در حال انجام شدن است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ادامه داد: ناظران و مرمتگران طرح، با باز کردن داربست‌های ضلع شمالی گنبد نیز متوجه شدند که در بخش انتهای ترک‌های پانزدهم و شانزدهم بهویژه در بخش رأس گنبد، اعوجاجی (ناهمواری) وجود دارد، لذا پیمانکار طرح که از جمله مرمتگران پیشکسوت و بومی اصفهان است با پذیرفتن مسئولیت امر و قبول این نکته که این بخش از گنبد نیاز به بازنگری دارد، اعلام آمادگی کرده است در اسرع وقت نسبت به رفع نواقص و ایرادات این بخش اقدام‌های لازم را انجام دهد.
مطابق صحبت‌های این مقام مسئول، بی‌شک همگان می‌دانند که عمر مفید کاشی بهویژه در هوای آزاد و با توجه به تغییرات اقلیمی در اصفهان، بسیار محدود و در نهایت بین 25 تا 30 سال است، لذا با توجه به مرمت‌های اساسی متعدد به‌روی گنبد طی 400 سال گذشته، هیچ‌گونه کاشی اصیل صفوی به‌روی این گنبد باقی نمانده است، با این وصف مرمتگران طی این مدت 11 سال، نسبت به حفظ کاشی‌های سالم متعلق به مرمت‌های دهه‌های گذشته تلاش‌های خود را به‌کار برده‌اند و این در حالی است که حداقل طی یکصد سال گذشته شواهدی در دست است که گنبد طی سال‌های 1316، 1328 و بهویژه در دهه 80 خورشیدی به‌طور کامل مرمت شده است.
ایزدی همچنین تصریح کرد: طی این مدت مرمتگران بهویژه در مرمت طرح‌های گل‌های لاله‌عباسی گنبد متوجه شدند که در مرمت‌های دهه‌های گذشته در رنگ‌بندی برخی از این گل‌ها ایرادهایی وجود داشته است، لذا در مرمت اخیر با نظر کارشناسان خبره رنگ‌بندی این گل‌ها بر اساس گل‌های باقیمانده از مرمت‌های قبلی به گل‌های اصلی بازگردانده شده است.
وی در پایان صحبت‌های خود اظهار کرد: با توجه به عظمت طرح مرمت و گذشت بیش از 11 سال از آن، هیچ‌گاه خود را از نظرات ارزشمند صاحب‌نظران، پیشکسوتان و دوستداران میراث فرهنگی بی‌نیاز نمی‌دانیم، لذا از تمامی همکارانم خواسته‌ام بهویژه در طرح‌های مرمتی سال جدید، نظرات تمامی پیشکسوتان و صاحب‌نظران را در دستور کار خود قرار دهند. در دوران حضور اینجانب درهای اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به‌روی تمامی این دوستداران و دلسوزان مواریث ارزشمند این ملت بزرگ باز است و از تمامی دغدغه‌های آن‌ها صمیمانه استقبال می‌کنیم، همچنین با توجه به اینکه عملیات مرمت این گنبد عظیم هنوز به پایان نرسیده است و گنبد توسط مرمتگران رسماً به این اداره‌کل تحویل نشده است، لذا پیمانکار موظف است هرگونه ایرادی طی این مدت را اصلاح کند.
صحبت‌های مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در حالی است که هوشنگ رسام، از استادان شناخته‌شده کاشی‌کاری در اصفهان که سال‌ها بر نحوه مرمت و بازسازی بناهای تاریخی و ثبت جهانی شده اصفهان از جمله گنبد مسجد امام اصفهان به‌مدت 12 سال فعالیت و نظارت داشته است، در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم ضمن انتقاد شدید از چگونگی انجام فرآیند مرمت در طول 11 سال گذشته به‌روی سطح مسجد امام، نبود طرح مدون و جامع برای عملیات مرمت و همچنین حذف تمامی کاشی‌های گنبد را تأسف‌بار و دردناک دانست.
وی با بیان اینکه متأسفانه چندین سال است که مسئولین ذی‌صلاح در حوزه میراث فرهنگی و مرمت با انجام اعمال غیرکارشناسی و غیرتخصصی در فرآیند مرمت در بسیاری از آثار تاریخی کشور موجب از بین بردن اصالت و هویت این آثار شده‌اند، گفت: مرمت غیراصولی گنبد مسجد امام نیز قربانی تصمیمات و سوءمدیریت‌هایی از همین جنس است.
این استادکار مرمت تأکید کرد: اصولاً باید قبل از آغاز انجام عملیات مرمت و بازسازی گنبد، وزارت میراث فرهنگی ابتدا طرح جامع و مدونی را با همکاری اساتید فن و صاحب‌نظران این حوزه اعم از اساتید برجسته معماری، تزئینات و... به‌عنوان نقشه راه تدوین و تبیین می‌کرد و سپس مبتنی بر طرح ارائه‌شده با طیب خاطر و با تکیه بر تخصص و تجارب علمی بازیگران آن، اقدام به انجام آن می‌کرد.
رسام ادامه داد: این موضوع در حالی است که در این خصوص متأسفانه هیچ‌گونه طرح توجیهی و دستوری مبنی بر علم و تجربه اصول مرمت برای این امر از سوی وزارت میراث فرهنگی ارائه نشد.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی با اشاره به ایجاد فرورفتگی و برآمدگی‌های عمیق ناشی از مرمت غیراصولی که منجر به ایجاد اعوجاج بصری در سطح گنبد می‌شود، بیان کرد: یکی از اصول اولیه و کاربردی در عملیات مرمت و احیای گنبدهای تاریخی به‌منظور حفظ تقارن و توازن گنبد، ایجاد یک ریل آهنی به‌صورت مدون حول محور گنبد و جانمایی یک میله قائم در رأس گنبد است که کاربرد این روش شناخت و رفع سریع موج‌های ایجادشده بر سطح کار است، که متأسفانه طی مرمت گنبد مسجد امام این مهم اساساً رعایت نشده است.
وی با بیان اینکه طی انجام عملیات اجرایی مرمت در اقدامی عجیب و نابخردانه تمامی کاشی‌های قدیمی سطح گنبد را تعویض و با کاشی‌های جدید نیز جایگزین کرده‌اند، تصریح کرد: این اقدام مغایر با اصول و قواعد حاکم در عملیات مرمت است؛ چراکه مرمت به‌معنای احیای بافت تاریخی با تکیه بر حفظ اصالت و اثر مورد نظر است، اما با این کار اصالت و تمدن این اثر باارزش تاریخی را از بین برده‌اند.
این استادکار مرمت ضمن رد اظهارات رئیس میراث فرهنگی استان اصفهان مبنی بر اینکه هیچ‌گونه کاشی اصیل صفوی به‌روی این گنبد باقی نمانده بود، اظهار کرد: تشخیص هویت و قدمت کاشی‌های قدیمی موجود بر سطح گنبد تنها با انجام آزمایش و بررسی‌های مقتضی به‌روی خاک و لعاب کاشی‌ها و همچنین اصالت‌سنجی رنگ‌های موجود بر سطح آن در پژوهشگاه میراث فرهنگی امکان‌پذیر است و قابل استناد خواهد بود.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی همچنین تأکید کرد: مطابق قوانین و ضوابط موجود در حوزه میراث فرهنگی چنانچه اثری به ثبت ملی و جهانی برسد، ایجاد هرگونه اختلال و یا عملی که منجر به اضمحلال اثر شود جرم تلقی می‌شود و پیگرد قانونی دارد، گفت: بنابراین کاشی‌های موجود بر سطح گنبد حتی اگر متعلق به دوره قاجار نیز بود، حذف تمامی کاشی‌ها و جایگزین کردن آن با کاشی‌های جدید فعلی کاملاً غیرحرفه‌ای بوده و خلاف مقررات موجود در این حوزه است.
رسام با اشاره به انجام اعمال غیرحرفه‌ای مانند بتن‌ریزی و سنگین کردن سطح خارجی گنبد مسجد و همچنین استفاده از رنگ‌های شیمیایی و غیرمعدنی که در برابر تغییرات عوامل جوی عمر بسیار کوتاهی دارد، عنوان کرد: شواهد و قرائن حاکی از این است مرمت انجام‌گرفته به‌سرعت دوباره رو به زوال و اضمحلال می‌رود و نتیجه جز تحمیل هزینه و انجام دوباره عملیات مرمت ندارد.
وی با تأکید بر اینکه روی سخن و گفته‌های وی به هیچ عنوان با پیمانکار و فردی که با او برای نوسازی گنبد مسجد امام اصفهان قرارداد بسته شده نیست بلکه مخاطب و مسئول اصلی این ماجرا مدیران میراث فرهنگی استان اصفهان هستند، افزود: در یک دهه گذشته مسئول مستقیم اشتباهات مرمتی در بناهای تاریخی و ثبت جهانی شده اصفهان که آثار و توالی فاسد آن به‌صورت عینی و ملموس امروز در گنبد مسجد امام، شیخ لطف‌الله، عالی‌قاپو و... قابل مشاهده است، مسئولان و مدیران میراث فرهنگی این استان هستند.
این استادکار مرمت با گلایه از انتصاب‌های غیرتخصصی در مدیریت‌های میراث فرهنگی و به‌صورت مشخص در محل پایگاه‌های جهانی میراث فرهنگی، تأکید کرد: پایگاه میراث جهانی که محل اصلی بسترسازی و تصمیم‌گیری‌های حیاتی برای حفظ و نگه‌داری از آثاری است که با ثبت در فهرست جهانی یونسکو ارزش والایی را برای تمام بشریت رقم می‌زند، باید محل حضور کارشناسان متبحر و باتجربه در حوزه میراث فرهنگی باشد نه اینکه در انحصار دستورات مدیران بعضاً خالی از تخصص بماند.
رسام با اشاره به اینکه کل عملیات ساخت‌وساز مسجد امام که با دستور مستقیم شاه عباس بنا شد، به‌مدت 23 سال به‌طول انجامید، در حالی که اکنون قریب به 35 سال است که داربست‌ها به‌روی گنبد مسجد چهارباغ جا خوش کرده است، اذعان کرد: این موضوع علاوه بر تحمیل هزینه‌های گزاف جهت مرمت و بازسازی اثر، مصداق بارز کاهش تخصص‌گرایی و تشکیل فرآیند فسادزا، مغرضانه و غیرهدفمند مرمت در طول سالیان اخیر است.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی اصفهان مهد هنر کاشی‌کاری و کاشی‌سازی در جهان دانست و خاطرنشان کرد: حتی استادان بزرگ اصفهانی در دانمارک، هلند، مالزی، عربستان، کویت و اندونزی جهت انجام پروژه‌های بین‌المللی در حال انجام فعالیت و هنروری هستند، در حالی که در مرکز این شهر شاهد تحقق افتضاحاتی در رابطه با آثار تاریخی تحت عنوان مرمت بناهای تاریخی هستیم.
انتهای پیام/+
