اشکال کار وزارت میراث فرهنگی در تحقق و توسعه "سفر ارزان‌قیمت" کجاست؟!
در چند سال اخیر با توجه به شرایط نامناسب اقتصادی و افزایش خدمات مربوط به سفر، سفر از سبد بسیاری از خانوارها حذف شده است هرچند که تاکنون وعده‌هایی برای تحقق سفر ارزان در دولت و وزارت میراث داده شده است اما هر روز شاهد گرانتر شدن سفرهای داخلی هستیم!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ مطابق نظر تمامی کارشناسان و فعالان حوزه گردشگری، یکی از انواع شقوق مهم گردشگری که نقش و تأثیر بسزایی در توسعه و رشد صنعت گردشگری دارد "گردشگری داخلی" است تا جایی که آمارهای جهانی نشان می‌دهند که حجم گردشگری داخلی هر کشوری به‌شکل میانگین 6 تا 10 برابر گردشگری ورودی آن کشور است و این خود دال بر این موضوع است که این نوع از گردشگری چه پتانسیل بزرگی در ضریب تکاثری و ایجاد چرخش پول در کشور دارد.
با نگاهی گذرا به علل عدم توسعه صنعت گردشگری در ایران در خواهیم یافت که یقیناً یکی از مهمترین عوامل این امر عدم توجه شایسته و بایسته به گردشگری داخلی در طول سالیان گذشته بوده است.
در واقع می‌توان گفت گردشگری داخلی علی‌رغم وجود جاذبه‌های متعدد طبیعی و تاریخی فراوان در اقصی نقاط ایران همواره از توجه لازم، مغفول مانده است و عموماً هرگاه صحبت از رشد و توسعه صنعت گردشگری شده است، تمامی توجه مسئولان، سیاست‌گذاران و حتی بعضاً فعالان حوزه گردشگری صرفاً معطوف به گردشگری خارجی و جذب گردشگر از دیگر کشورها شده است؛ غافل از اینکه مسیر توسعه گردشگری از طریق رشد گردشگری داخلی علاوه بر آنکه بسیار آسان‌تر و به‌صرفه‌تر است، مزایای اقتصادی و اجتماعی منحصربه‌فردی را نیز نسبت به گردشگری خارجی برای کشور به ارمغان خواهد آورد.
وضعیت گردشگری در کشور خوب نیست
متأسفانه در دهه‌های اخیر جهت‌گیری مناسبی در مورد سیاست‌گذاری گردشگری داخلی رخ نداده و آنچه امروز به‌عنوان آمار در دسترس است، متأثر از برنامه‌ریزی لازم در این حوزه نبوده است؛ با اسناد به آمارهای اعلامی مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی و با بررسی داده‌های موجود بین سال‌های 1387 تا 1398 مشخص شد که هرچند کمّیت گردشگری داخلی بیشتر شده اما از کیفیت آن کاسته شده است.
توزیع سفر بین خانوارها به‌صورت عادلانه‌ای رخ نداده است و 3 برابر شدن سرانه سفر خانوارها به‌واسطه افزایش سفرها برای «خانوارهای سفرکرده» رخ داده است! این شکاف رفاهی موجب شده است خانوارهای بیشتری به فکر کاهش هزینه‌های سفر باشند بنابراین اقامت در خانه اقوام و دوستان، استفاده بیشتر از وسایل حمل‌ونقل شخصی، کاهش هزینه‌های مربوط به خرید سوغاتی و عدم استفاده از تورهای گردشگری نتیجه این وضعیت است که مانع از رخداد پیامدهای مطلوب و مورد انتظار در حوزه گردشگری داخلی شده است.
اما آنچه به وضعیت نامطلوب گردشگری داخلی بیش از بیش دامن زده این است که در طول ماه‌های اخیر با توجه به افزایش بیشتر هزینه‌ها و شرایط نامناسب اقتصادی و متعاقباً افزایش خدمات و هزینه‌های مربوط به سفر، مطابق اعلام آژانس‌داران تقاضا برای سفر در هر دو بعد داخلی و خارجی به‌صورت چشم‌گیری کاهش یافته است؛ به‌گونه‌ای که خانوارهایی که قبلاً در سال یک تا دو بار به مسافرت داخلی در قالب تور اقدام می‌کردند به‌صورت کلی سفر را از سبد خانوار خود حذف کرده‌اند و درصد زیادی از خانوارهایی که قبلاً به سفر خارجی می‌رفتند هم‌اکنون صرفاً به مسافرت داخلی بسنده می‌کنند! مسئله‌ای که شــاید تبعات آن از ابعــاد روانی و اجتماعــی جامعه را درگیــر کند و به مشکلات کشور بیش از پیش بیفزاید.
با وجود این، در طول ادوار گذشته دولت‌های مختلف همواره بر ضرورت توجه و توسعه گردشگری داخلی تأکید کرده‌اند اما این تأکید در حرف تا عمل، فاصله زیادی داشته است.
وعده‌های دولت برای سروسامان‌دادن گردشگری داخلی
با روی کارآمدن دولت جدید و سپرده شدن سکان وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان متولی اصلی حوزه گردشگری به عزت‌الله ضرغامی یکی از شعارها و وعده‌های اصلی وی، توسعه گردشگری داخلی از طریق تحقق "سفر ارزان‌قیمت" بود؛ به‌گونه‌ای که تقریباً در تمامی نشست‌ها و سخنرانی‌های خود "تحقق سفر ارزان" را یکی از راهبردهای اصلی این وزارتخانه عنوان کرده است و همواره عملیاتی شدن این مهم را جزو اولویت‌های اصلی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری کشور دانسته است.
وی در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرهای خود درباره تحقق سفر ارزان در بعد گردشگری داخلی از تغییر سیاست اعطای تسهیلات بانکی با هدف توسعه مراکز اقامتی ارزان‌قیمت‌تر برای توسعه سفرهای ارزان خبر داد و گفت: درباره سیاست‌گذاری اعطای وام و تبصره 18، تغییر شیفتی به‌سمت مراکز اقامتی ارزان‌تر داریم و اولویت ما و سهم بزرگ تسهیلات برای هتل‌های 4 و 5 ستاره نخواهد بود ضمن اینکه آن هتل‌ها هم استفاده لازم را از این تسهیلات خواهند داشت، اما به‌سمتی می‌رویم تا مراکز اقامتی ارزان‌تر، حتی مهمانپذیرها و بوم‌گردی‌ها که ظرفیت لازم را دارند با این تسهیلات بتوانند رونق پیدا کنند.
آنچه در عمل علی‌رغم وعده‌ها و اظهارنظرهای وزیر میراث فرهنگی مشاهده می‌شود عدم تحقق سفر ارزان‌قیمت و رکود روزافزون گردشگری داخلی در سایه افرایش روزافزون هزینه‌های سفر است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون بعضاً هزینه سفر هوایی چندروزه به کیش در ایام پیک سفر، از سفر به برخی از کشورهای منطقه نظیر ترکیه نیز بیشتر شده است!
علاوه بر وعده‌های وزیر فعلی میراث فرهنگی در اوایل آغاز به کار دولت جدید نیز سندی تحت عنوان سند تحول دولت سیزدهم در صنعت گردشگری مورد تصویب و ابلاغ قرار گرفت که بر اساس آن، نخستین محور مورد تأکید این است که باید از نگاه صرف و تک‌بعدی به گردشگری ورودی فاصله گرفت و کنار آن باید برای گردشگری داخلی هم برنامه داشت یعنی برنامه‌نویس تأکید دارد که همزمان باید بر دو بعد گردشگری ورودی و گردشگری داخلی متمرکز شد.
گردشگری تخصصی و گردشگری خانواده‌محور هم موضوعات دیگری هستند که سند تحول دولت بر آن تأکید دارد که با ارزش‌ها و فرهنگ عمومی کشور ما هم منطبق است.
در سند تحول دولت حجم پایین گردشگری داخلی و توزیع نامتوازن آن به‌عنوان چالش صنعت گردشگری کشور شناسایی شده است که در ادامه آن آمده است با توجه به تحریم‌ها، تورم و شرایط اقتصادی خانوار، معمولاً از اولین چیزهایی که از سبد خانوار حذف می‌شود، تفریح و سفر است که این تهدیدی جدی و آسیب‌زا برای صنعت گردشگری کشور است.
در سند تحول دولت برای عبور از این چالش مشوق‌های حمایتی مثلاً قیمت‌گذاری خدمات سفر بر مبنای بعد خانوار، تسهیل استفاده از ظرفیت‌های رفاهی دستگاه‌های دولتی و عمومی در نظر گرفته شده است همچنین تشویق سرمایه‌گذاری در مناطق کمتربرخوردار نیز مدنظر بوده است.
با توجه به الگوهای سفر ایرانیان، توجه به گردشگری خانواده‌محور یکی از نخهای تسبیح توسعه گردشگری داخلی است، سند تحول دولت به‌دنبال این است که هزینه اقامت و حمل‌ونقل را براساس خانواده تنظیم کند تا سرانه خرج‌کرد سفر به‌شکل خانوادگی از سفر انفرادی ارزان‌تر شود. تحقق این امر هم به‌نفع عرضه‌کنندگان و هم به‌نفع متقاضیان سفر است؛ زیرا سفر خانوادگی و با حجم بالا ترویج می‌یابد؛ بنابراین می‌توان گفت این سند در صدد تقویت اقتصاد خانوار برای حفظ گردشگری در سبد خانواده است.
هرچند که تحقق موارد موصوف در متن سند تحول دولت سیزدهم در بعد گردشگری می‌تواند زمینه‌ساز توسعه و رونق هرچه بیشتر گردشگری داخلی در کشور باشد اما به‌نظر می‌رسد این سند نیز باوجود گذشت نزدیک به یک سال از زمان آغاز به کار دولت تاکنون، فرم اجرایی و عملی محسوس و قابل لمس پیدا نکرده است.
تأثیر گردشگری داخلی بر اقتصاد
اما چرا در این شــرایط اقتصادی کشور، برنامه‌ریزی پایدار و درازمدت برای توسعه گردشگری داخلی الزامی است؟ مزایای گردشگری داخلی چیست؟
با توجه به وضع گسترده تحریم‌های ظالمانه طی سال‌های اخیر و به‌تبع آن ایجاد شرایط دشوار و نامناسب اقتصادی، قاعدتاً هم‌اکنون بسیاری از خانوارها به هیچ عنوان توان انجام سفرهای خارجی یا حتی سفرهای داخلی در قالب تورهای گران‌قیمت و چندین‌روزه را ندارند اما گزینه انجام سفرهای داخلی کوتاه از طریق وسیله نقلیه شخصی خانواده همچنان یک گزینه پرطرفدار بین قاطبه خانوارهای ایرانی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، فعالیت‌های گردشگران داخلی اهمیت اقتصادی بسیار بالایی برای کشورها دارد چراکه پول صرف‌شده توسط گردشگری داخلی مستقیماً به اقتصاد آن کشور بازمی‌گردد و این امر می‌تواند با به چرخش درآوردن چرخ‌های اقتصادی و بازکردن گره‌ها در رفاه جوامع بومی و بهبود اقتصاد کشورها بسیار مؤثر باشد.
یکی از مهمترین مزایا و اثرات مثبت گردشگری داخلی نسبت به گردشگری خارجی حساسیت کمتر این نوع از گردشگری نسبت به بحران‌های اقتصادی و سیاسی است، در واقع گردشگری داخلی به‌عنوان یک شوک‌گیر قوی در زمان‌های بحران عمل می‌کند.
این موضوع در شرایط کنونی کاملاً صادق است؛ چراکه هم‌اکنون به‌دلیل تبلیغات سوء گسترده رسانه‌های غربی علیه ایران بسیاری از گردشگران به‌دلایلی همچون تحریم ویزای آمریکا قید سفر به ایران را زده‌اند و قاعدتاً در این شرایط باید جای خالی گردشگران خارجی را با اتکا به گردشگران داخلی پر کرد.
یکی دیگر از مزایای مهم اقتصادی گردشگری داخلی تأثیر مهم آن بر توزیع درآمدهای گردشگری است، به این شکل که در گردشگری داخلی تقریباً تمام زنجیره گردشگری از درآمدهای آن منتفع می‌شود و همچنین بسیاری از مناطق کمتر‌توسعه‌یافته از منافع حضور گردشگران بهره می‌برند.
این امر نیز امروز با توجه به عدم پراکندگی و توزیع مناسب سفرها و عدم برخورداری و محرومیت برخی نقاط کشور نیاز اساسی و مهم ایران است؛ چراکه در گردشگری خارجی غالباً شهرهای توریستی و مهمی همچون اصفهان شیراز و... مورد توجه قرار می‌گیرند و مقصد سفر واقع می‌شوند، اما در گردشگری داخلی قاعدتاً تمامی پهنه جغرافیایی کشور می‌تواند به‌عنوان مقصد قرار گیرد.
از تمرکز بر توسعه گردشگری داخلی مناطق کمتربرخوردار کشورهای پیشرو در این صنعت نظیر شمال چین، شرق آلمان و جنوب لهستان و مناطق کوهستانی فرانسه از حضور گردشگران داخلی بهره زیادی برده‌اند.
بر همین اساس در ایران نیز باید مناطق کمتربرخوردار مانند سیستان و بلوچستان، ایلام، گلستان، خوزستان و امثال آن مورد حمایت‌های دولت و فعالان حوزه گردشگری برای توسعه گردشگری داخلی با هدف افزایش سطح رفاه و برخورداری اقتصادی قرار گیرند.
با توجه به این موارد و آنچه گذشت به‌نظر می‌رسد برنامه‌ریزی لازم برای توسعه گردشگری داخلی از طریق فراهم کردن سازوکارهای مقتضی همچون اعطای مشوق‌های اقتصادی برای سفر نظیر یارانه سفر یا تسهیلات بانکی کم‌بهره و با مدت زمان تنفس بالا باید الزاماً از جمله مهمترین برنامه‌های مسئولان و متولیان حوزه گردشگری کشور با هدف بهره‌مندی از مزایای متعدد اقتصادی و اجتماعی این نوع از گردشگری باشد.