نگرش نخبگان سیاسی ترکیه به سازمان شانگهای؛ اتلاف وقت یا ضرورت؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، نشست شانگهای، برای ترکیه هم اهمیت زیادی پیدا کرده و تحلیل گران سیاسی این کشور درباره اهمیت روابط اعضای سازمان همکاری شانگهای اظهار نظر می کنند.

دعوت از رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای حضور در نشست سازمان همکاری شانگهای در سمرقند ازبکستان، بازتاب رسانه ای فراوانی داشته و حالا از گوشه و کنار محافل سیاسی ترکیه، باز هم سخنان سال 2016 میلادی اردوغان به گوش می رسد که گفته بود:«حالا که اتحادیه اروپا ما را تا این اندازه معطل کرده، عضویت در شانگهای، برایمان بهتر است.»

برخی از تحلیل گران و فعالان سیاسی ترکیه می گویند که این کشور باید به اعضای اصلی شانگهای نزدیک و نزدیک تر شود و به این واقعیت پی ببرد که نفعی در نزدیکی روابط با غرب وجود ندارد. اما گروه دیگری مخالف این ایده هستند و معتقدند که شانگهای آورده خاصی برای ترکیه نخواهد داشت.

تناقض بزرگ ترکیه در شانگهای

سازمان همکاری شانگهای در سال 1996 بین چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به منظور کمک به حل مشکلات مرزی و امنیتی منطقه تأسیس شد و تا سال 2001 که ازبکستان به عضویت آن درآمد، تحت عنوان «شانگهای پنج» به فعالیت خود ادامه داد.

بعدها ایران نیز به این گروه پیوست و حالا 9 عضو دائمی دارد که شامل هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ایران و ازبکستان است. همچنین اعضای ناظر عبارتند از: افغانستان، بلاروس و مغولستان. اما گروه سومی نیز وجود دارد که اصطلاحاً آنها را شرکای گفتگو می نامند. این کشورها که در مکانیسم های تصمیم گیری دخالتی ندارند، عبارتند از: جمهوری آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، نپال، سریلانکا و جمهوری ترکیه. حالا سوال اینجاست: آیا ترکیه نیز می تواند به عضو اصلی شانگهای تبدیل شود؟

پروفسور "کورشاد زورلو" از دانشگاهیان و تحیلگران سیاسی ملی گرای ترکیه گفته است: «نباید این واقعیت را فراموش کنیم که روسیه و چین در هر حال تردیدهایی در مورد عضویت ترکیه دارند. مثلاً نباید این نکته را فراموش کنیم که ژنرال لئونید ایواشوف، یکی از بنیانگذاران سازمان همکاری شانگهای، گفته بود: هیچ ایرادی ندارد که ترکیه هم عضو سازمان ما شود، اما لازم است که اول از ناتو خارج شود.»

بنابراین اصلی ترین تناقض ترکیه در جمع اعضای شانگهای، عضویت در ناتو است.

در ادامه نوشته است: «سهم صادرات ترکیه به کشورهای عضو اتحادیه اروپا نزدیک به نیمی از کل صادرات این کشور است. اما سهم صادرات ترکیه به اعضای سازمان همکاری شانگهای به 10 درصد می رسد. پس نمی‌توان استدلال کرد که عضویت ترکیه در SCO (عضویت کامل) حداقل در کوتاه‌مدت و میان‌مدت قابل تحقق است. زیرا از نظر برخی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، پذیرش ترکیه به معنای استقرار ناتو و آمریکا در داخل اتحادیه است.»

ربط سوریه و شانگهای

یکی از مسائل مهمی که باعث شد دوباره در رسانه ها و محافل سیاسی ترکیه درباره شانگهای صحبت شود، احتمال دیدار بشار اسد و رجب طیب اردوغان در حاشیه این نشست بود. اما مولود چاووش اوغلو این خبر را تکذیب کرد و اعلام شد که چنین چیزی در دستور کار نیست.  

طاها آک یول از تحلیل گران و محققین حوزه حقوق و تاریخ معاصر ترکیه در این مورد نوشته است: «رئیس جمهور اردوغان نشان داده که پس از عادی سازی روابط با مصر و کشورهای حوزه خلیج فارس با اسد گفتگو خواهد کرد. اردوغان، سه ماه تمام تهدید کرد و گفت که یک نیمه شب به صورت ناگهانی به منبج و تل رفعت حمله می کند. اما نه تنها آمریکا، بلکه روسیه و ایران با او مخالفت کردند. سپس تغییر مسیر داد و گفت: گفتگوی سیاسی و دیپلماسی بین کشورها هرگز نباید قطع شود. ما دغدغه ای به نام پیروزی یا شکست اسد نداریم. ما با هیچ کشوری دشمنی نداریم.»

آک یول در ادامه نوشته است: «سیاست‌های آقای اردوغان در 10 سال گذشته کاملاً برخلاف مصلحت و دیپلماسی بود. او، هم با غرب و هم با اعراب درگیر شد و سنت دویست ساله دیپلماسی ترکیه را به چالش کشید. او قبلاً گفته بود: انشاالله سر قبر صلاح الدین فاتحه می خوانیم و در مسجد اموی نماز خود را اقامه می کنیم. دلیل این سخنان چه بود؟ مساله این بود که اردوغان می خواست پس از قدرت گرفتن اخوان المسلمین در مصر، در سوریه نیز رفقای خود را به قدرت برساند. اما چنین نشد و با این سیاست دینی، ترکیه در غرب، جهان عرب و شرق دریای مدیترانه منزوی شد. با آن که ترکیه نتیجه نگرفت اما اردوغان سیاست غلط خود در سوریه را تغییر نداد و در تداوم خطاهای قبلی در 26 نوامبر 2016 برای عضویت در شانگهای اعلام تمایل کرد. حالا هم پوتین اردوغان را به نشست سازمان همکاری شانگهای در تاشکند دعوت کرده است. اگر اردوغان، هدف دیپلماسی ترکیه را فقط روی پوتین و بشار اسد متمرکز کند، آنکارا از غرب دورتر خواهد شد و مشکلاتی که در 10 سال اخیر به وجود آمده بزرگتر خواهد شد. ممکن است که نزدیک شدن به روسیه، برای 5 تا 10 ماه یا یک سال به اقتصاد ما تسکین دهد، اما آینده ترکیه را تیره خواهد کرد. نه شانگهای و نه روسیه نمی توانند نیازهای صادرات، سرمایه، فناوری، علم، سرمایه گذاری، قانون و امنیت ترکیه را برآورده کنند.»

شانگهای، ترکیه و «جهانِ ترک»

چند سالی است که توجه به مفهوم ملی گرایانه «جهانِ ترک» برای مقامات سیاسی ترکیه اهمیت ویژه ای پیدا کرده است.

به ویژه پس از پیروزی جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ که با حمایت ترکیه به نتایج مطلوبی دست پیدا کرد، توجه به این مساله بیشتر و بیشتر شده و سازمان دولت های ترک زبان، برای ترکیه به یک کانون سیاسی – فرهنگی مهم تبدیل شده و پیوستن ترکمنستان به این سازمان، اطمینان خاطر بیشتری به ترکیه داد.

به همین خاطر، برخی از نخبگان سیاسی ترکیه معتقدند که عضویت فعال ترکیه در سازمان همکاری های شانگهای به نفع این کشور است و می تواند توسعه روابط آنکارا با کشورهای ترک زبان را نیز آسان تر کند.

آنها معتقدند که تنها کشورهایی که می توانند در جغرافیای گسترده قفقاز و آسیای میانه راه ترکیه را سد کنند، چین و روسیه هستند. اما از آنجایی که این دو قدرت بزرگ، نقش مهمی در پیمان شانگهای دارند، با عضویت کامل ترکیه در شانگهای، همه موانع رفع خواهد شد.

یکی دیگر از ابعاد مهم عضویت در شانگهای برای ترکیه، مساله اویغورها است. ملی گرایان ترکیه معتقدند که آنکارا تنها در شرایط می تواند از حقوق ترک های ترکستان شرقی دفاع کند که روابط حسنه و قدرتمندی با چین داشته باشد و یکی از راه های توسعه روابط، عضویت در شانگهای است.

در پایان باید گفت، ترکیه در دوران 10 ساله دوم اقتدار حزب عدالت و توسعه و اردوغان در حوزه سیاست خارجی بارها چرخش و تغییر مسیر داده و نقطه اعتدال و موازنه روابط ترکیه با شرق و غرب جهان چندان روشن نیست. به همین دلیل مشخص نیست که این کشور تا چه اندازه بتواند موقعیت ثابتی در سازمان همکاری شانگهای برای خودش دست و پا کند.

در همین حال باید به این نکته نیز توجه داشت که در صورت شکست اردوغان و حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال آتی میلادی، احتمالاً غربگرایانی به قدرت خواهند رسید که تمایل چندانی به توسعه روابط سیاسی و امنیتی با روسیه و چین ندارند.

انتهای پیام/