نگاهی به بازی ترکیه در بحران اوکراین

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، بحران اوکراین، چالشی پیچیده در گذار نظام بین الملل و تغییر رفتار بسیاری از بازیگران نظام بین الملل و کسب منافع حداکثری آنها از این آب گل آلود است.

هر یک از قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای سعی در رفتاری را داشته اند تا به واسطه آن، سطح نفوذ و قدرت خود را در منطقه و سیاست فی مابین روسیه و اوکراین به حداکثر برسانند تا بتوانند برداشتی در جهت بالابردن منافع خویش داشته باشند.

در این میان کشور ترکیه از این امر مستثنی نبوده و تمام تلاش خود را در قالب میانجیگری برای حل و فصل مناقشه حاضر و ذینفع شدن از منافع حداکثری از این وضعیت را داشته است.

با آنکه بیش از180 روز از بحران اوکراین می گذرد، هیچ کدام از برنامه ها، مطلوب هر یک از طرف های مناقشه پیش نرفت، نه روسیه موفق به پیشروی سریع شد و نه کی یف توانست ناتو را مستقیم درگیر جنگ کند. برایند شرایط نشان می دهد که یک توافق سیاسی برای آتش بس در این شرایط آسان نیست.

این در حالیست که هر روز شاهد تنش های بیشتری میان روسیه و غرب هستیم.

این تنش ها نه تنها میان غرب و روسیه است، بلکه دامنه آن به شرکای اروپایی روسیه نظیر فرانسه و آلمان نیز سرایت کرده و حل و فصل این تنش ها و مناقشات نیازمند زمانی طولانی است.

اگر چه این جنگ فرسایشی و نیابتی هزینه های نظامی و انسانی بسیاری را برای هر دو طرف داشته است، اما در پس این فرسایش منافعی است که روسیه آنها را در این میان صید کرده است.

روسیه توانسته از طریق این بحران، وضعیت خود را در موازنه تهدید در شرق آسیا بهبود بخشیده و شرایط جدیدی را در نظم نظام بین الملل ایجاد کند که از مهم ترین آن گذار نظام بین الملل از جهانی تک قطبی است. سناریویی که از سال های پس از فروپاشی شوروی از دغدغه های اصلی روسیه در رقابت با غرب محسوب می شود.

ترکیه که از یک سو عضو ناتو است و نقش مهمی در الحاق فنلاند و سوئد به این پیمان نظامی دارد و از سوی دیگر مواضع بسیار تندی نسبت به سیاست های روسیه در اوکراین و مشخصاً الحاق کریمه داشته و حتی پهپادهای نظامی به کی یف می فروشد، امروز خود را در شرایط سختی می‌بیند.

این کشور روابط نزدیکی با اوکراین در صنعت دفاعی دارد زیرا پهپادهای خود را می‌فروشد و قرارداد دفاعی فعالی برای تولید مشترک دارد، در حالی که به شدت به گاز و خرید دفاعی روسیه وابسته است.

پهپادهای ترکیه نقش کلیدی در توانایی کی یف برای دفع نیروهای روس ایفا کرده اند، اما روابط پیچیده و شراکت اقتصادی آنکارا با روسیه نیز می‌تواند به وجهه آنکارا در غرب به عنوان یک صلح‌ساز معتبر در مناقشه آسیب جدی وارد کند. از طرفی ترکیه می تواند نقطه اتکای کرملین برای مذاکرات با اوکراین باشد و یک شریک قابل اعتماد. ترکیه تمام تلاش خود را از زمان بروز بحران اوکراین برای میانجیگری و حل این مناقشه داشته است.

اردوغان بسیار تلاش دارد تا دیداری میان پوتین و زلنسکی ترتیب دهد.

واقعیت این است که شرایط بسیار پیچیده شده، از یک سو سیگنال‌هایی وجود دارد که روسیه و بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و آلمان با وساطت ترکیه در جستجوی آتش‌بس با همین شرایط موجود هستند، اما از سوی دیگر اتفاق‌های روزهای اخیر از این ظرفیت برخوردار است که واکنش تند مسکو را به دنبال داشته باشد. ترکیه در تقویت توان دفاعی اوکراین با ارائه سخت افزار نظامی به کی یف، سیاست بازدارندگی در قبال روسیه را دنبال می کند. اما از نظر لفاظی، آنکارا از دیپلماسی به جای تشدید تنش حمایت می کند.

بنابراین به نظر می رسد ترکیه مشتاق است از پیوستن به هر تلاشی که به دنبال سیلی زدن به روسیه با تحریم های شدید تنبیهی یا رویارویی نظامی است، خودداری کند. در واقع، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه بارها آمادگی خود را برای میانجیگری بین روسیه و اوکراین ابراز کرده است. ترکیه در حال حاضر در موقعیتی نیست که روابط خود با اوکراین یا روسیه را قربانی کند، زیرا در چند سال گذشته روابط استراتژیک قابل توجهی با هر دو کشور ایجاد کرده است.

دولت آنکارا به خاطر مسائل اقتصادی و همچنین کسب پرستیز بین المللی و منطقه‌ای به دنبال این است که از بحران اوکراین در راستای منافع خود استفاده کند و در همین چارچوب اقدام به برگزاری مذاکراتی میان کی‌ یف و مسکو کرده است. آنکارا در این راستا باید عوامل بسیاری از جمله توازن قوا در منطقه دریای سیاه و آینده نظم امنیتی اروپا را بررسی کند.

دریای سیاه مرز مشترک آبی ترکیه با دو کشور روسیه و اوکراین است و به لحاظ جغرافیایی تشدید و ادامه هرگونه درگیری دراین منطقه موجب آسیب‌های جبران ناپذیر اقتصادی و اجتماعی برای ترکیه خواهد شد.

اگر خوش بینانه نگاه کنیم و به افزایش نقش روسیه در این دریا پس از منضم کردن سواحلی از مناطق اوکراین به خاک خود و افزایش قدرت چانه زنی در این دریا را در شرایط فعلی بی تفاوت باشیم و از کنار آن بگذریم، برخی موارد قابل توجه و مهمی هست که ورود ترکیه برای برقراری صلح میان روسیه و ترکیه را برای آنکارا ارزشمند می‌کند.

از طرفی ورود آوارگان اوکراینی که ترکیه را برای مقصد بعدی خود انتخاب می‌کنند نیز موجب نگرانی بیش از پیش مقامات آنکارا شده است که همین امر اهمیت نقش آنکارا در بحران روسیه - اوکراین را بیش از پیش افزایش می‌دهد. همچنین با نزدیک شدن به فصل گردشگری، گردشگران اوکراینی و روسی به طور سنتی تقریباً یک پنجم کل بازدیدکنندگان ترکیه را تشکیل می دهند.

بد نیست به کنفرانس تهران و نشست آستانه که توسط سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد نیز اشاره ای کنیم. نشستی که ترکیه بعد از دیدار همتای روس خود موفق شد تا بیشترین منافع ملی خود را از دریای بحران اوکراین صید کند. حاصل آن توافق، صادرات غلات اوکراین از دریای سیاه بود و ترکیه مرکز هماهنگی صادرات گندم اوکراین شد.

اما نباید از این موضوع غافل شد که ترکیه در شرایطی توانست صاحب این امتیاز شود که در پی این توافق منوط به صادرات آزادانه غلات و کود روسیه در شرایطی است که کشتی های آمریکایی و انگلیسی در روند صادرات آن از مسیر دریای سیاه دخالتی نداشته باشند.

در این بین ترکیه کاملاً هوشمندانه با توجه به کم رنگ شدن نیروهای روسیه در سوریه، عملیات نظامی خود را مطرح و امتیاز بازرسی های کشتی های حمل و نقل را از بحران های منطقه ای کسب و خود را صاحب امتیاز صادرات گندم اوکراین کرد.

می توان اقدامات متعادل کننده ترکیه در بحث میانجیگری و بحران اوکراین را چنین بیان کرد:

• کمک به اوکراین برای جلوگیری از شکست
• اجتناب از درگیری آشکار با روسیه و در عین حال نشان دادن همبستگی با غرب
• افزایش وزن دیپلماتیک منطقه‌ای آنکارا.

در هر 3 مورد، ترک ها عملکرد قابل قبولی داشته اند. ارائه زود هنگام کمک های نظامی، به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین مسلح به کاهش حمله روسیه به کی یف کمک کرد. با توجه به موارد ذکر شده ، برخی از تحلیلگران ادامه همکاری های تجاری و سیاسی روسیه و ترکیه را ناممکن دانسته اند، این در صورتی است که ترکیه با در نظر گرفتن  نگرانی های اقتصادی و منطقه ای، محتاطانه  عمل می کند.

همانطور که قرارداد کریدور غلات نشان می‌دهد، نقش تأثیرگذار ترکیه در این جنگ این احتمال را ایجاد می‌کند که در هر صلحی که شکل بگیرد، نقش مؤثری نیز ایفا خواهد کرد.

تاکنون، سیاست آنکارا در قبال مسکو شامل بازدارندگی و گفتگو بوده است. از نظر بازدارندگی، ترکیه به اعضای غیر اتحادیه اروپایی ناتو مانند آمریکا و انگلیس نزدیکتر است.

با این حال، در حالی که درجاتی از شباهت بین مواضع ترکیه و برخی کشورهای غربی در بحران کنونی وجود دارد، همگرایی منافع آنها هنوز به همکاری معناداری منجر نشده است. در کوتاه مدت، مسیر موازی بازدارندگی و گفتگو همچنان به ترکیه برای ادامه مانورهای خود آزادی عمل می دهد.

اما آنچه از خبرهای اخیر و تشدید تنش های میان روسیه و غرب حاکی است، به نظر می رسد باید منتظر عملیاتی جدید از روسیه در اوکراین باشیم.

در این میان ترکیه با سیاست یک بام و دو هوا در جستجوی منافع خود، هم در غرب و هم در ارتباط با شرق است که به شکلی ظریف و محتاطانه پیش می برد.

نویسنده: معصومه محمدی، تحلیلگر مسائل روسیه

انتهای پیام/