‌تاثیر اجرای سد تنگ سرخ بر کاهش تنش آبی و توسعه کهگیلویه و بویراحمد

به گزارش خبرگزاری تسنیم از یاسوج، مساله آب به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی فرار روی آینده کشورها از جمله ایران می‌باشد، به دلیل خشکسالی های سال‌های اخیر، برداشت‌های بی رویه و افزایش مصرف آب، مهار آب‌های سطحی با رعایت مسائل زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 استان کهگیلویه و بویراحمد با داشتن یک درصد مساحت ایران به دلیل ریزش نزولات جوی مناسب در سال، حدود 8 درصد از منابع آب‌های جاری کشور را دارا می‌باشد.

در سال 1388 مهار آب رودخانه بشار با وسعتی به میزان 399 کیلومتر مربع حوضه آبریز و آورد آب سالیانه به مقدار 332 میلیون متر مکعب با احداث سد تنگ سرخ به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های استان مورد مطالعه قرار گرفته است.

 با توجه به اهمیت موضوع و اینکه سد تنگ سرخ از مهم ترین طرح‌های استان در بخش مهار روان آب‌ها بوده که بر مسائل معیشتی، اقتصادی، کشاورزی و صنعتی شهرستان بویراحمد به طور مستقیم تاثیر گذار می‌باشد، لذا بررسی دلایل و موانع اجرای به موقع این سد و تاثیر آن بر کاهش تنش آبی و توسعه استان را در دستور کار قرار داده است.

سیمای کلی کهگیلویه و بویراحمد در بخش آب

استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی کشور و در همسایگی استان‌های خوزستان، بوشهر، فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری قرار گرفته و مساحت آن به میزان 15504 کیلومتر مربع، حدود یک درصد مساحت کل کشور و جمعیت استان بر اساس آمار سال 97 حدود 734 هزار نفر است.

 متوسط بارش بلندمدت استان به مقدار 632 میلیمتر تقریباً معادل دو و هشت دهم برابر میانگین کشوری به میزان 240 میلی متر است، حجم جریانات سطحی و کل پتانسیل آب تجدید پذیر استان به صورت میانگین به میزان 8373 میلیون مترمکعب معادل 8 درصد کل پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر کشور است.

 تعداد سدهای در حال بهره برداری استان شامل دو سد کوثر و سد شاه قاسم با ظرفیت 586 میلیون متر مکعب نزدیک 7 درصد آب تجدید پذیر استان است، حدود 93 درصد از آب مصرفی در استان مربوط به بخش کشاورزی، 5 درصد شرب و 2 درصد مربوط به بخش صنعت است.

 رودخانه‌های بزرگ استان به تعداد 6 شاخه شامل بشار و‌کبگیان سرشاخه اصلی رودخانه کارون، مارون سرشاخه اصلی رودخانه جراحی، خیرآباد و زهره سرشاخه رودخانه هندیجان و رودخانه سمه است.

در سال‌های اخیر در مناطق مختلف شهرستان بویراحمد به ویژه شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد با تنش آبی شدید روبه‌رو بوده و در برخی از ساعات شبانه روز آب برخی از مناطق به صورت نوبتی قطع می‌شود از طرفی زمین‌ها و دشت‌های مستعد کشاورزی استان به دلیل عدم دسترسی به آب کافی و پایدار از راندمان و بهره وری لازم برخوردار نبوده و بخش صنعت نیز از طریق خطوط انتقال شهری و منابع زیرزمینی تامین می‌شود که احداث و بهره‌برداری از طرح‌های مهار روان آب‌ها یکی از راه های برون رفت از وضعیت فعلی ارزیابی می‌گردد.

بررسی‌های به عمل آمده از وضعیت سدهای در دست اجرای شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد حاکی است به رغم انقضاء مدت 8 الی 12 سال از زمان شروع سدها در اولین موافقتنامه، طرح‌های موصوف به صورت متوسط 12 الی 37 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تعداد 6 سد از سال 1387 تاکنون در دست مطالعه قرار گرفته که فقط مطالعات مرحله اول آنها در حال انجام یا بعضاً اتمام یافته است.

سد تنگ سرخ واقع در شهرستان بویراحمد یکی از مهم ترین سدهای مخزنی کهگیلویه و بویراحمد بوده که در فاصله 35 کیلومتری شهر یاسوج بر روی رودخانه بشار در حال احداث است، اولین فاز مطالعاتی این سد از سال 1388 و عملیات اجرایی آن از سال 1391 آغاز شد و علیرغم انقضاء مدت 10 سال از زمان شروع طرح، سازه سد تقریباً معادل 40 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و سامانه انتقال آب شرب، صنعت و کشاورزی به شهر یاسوج و شبکه آبیاری و زهکشی که طبق مفاد موافقتنامه متبادله معادل 45 درصد از حجم عملیات را به خود اختصاص داده، تاکنون شروع نگردیده است.

مشخصات سد تنگ سرخ

سد تنگ سرخ، سدی خاکی با هسته رسی و دریاچه‌ای به وسعت 685 هکتار و با دو هزار و 4 متر ارتفاع پی از سطح دریا در فاصله 35 کیلومتری از شهر یاسوج واقع شده است.

حجم مخزن و حجم تنظیم سالیانه آن به ترتیب معادل 125 و 190 میلیون مترمکعب بوده و ارتفاع آن از پی معادل 66.5 متر، طول 917 متر، عرض در پی 270 متر و در تاج 10 متر تعیین و در حال اجرا است. 

نیازسنجی طرح با توجه به میزان نزولات جوی در منطقه آورد سد

استان کهگیلویه و بویراحمد بر اساس مقیاس بلند مدت با بارش تقریبی معادل 632 میلیمتر پس از استان‌های گیلان و مازندران در رتبه سوم قرار دارد و بر اساس داده‌های هواشناسی میزان بارش بلندمدت حوضه آبریز رودخانه بشار در محدوده بالادست سد تنگ سرخ به صورت میانگین یک هزار و سه میلیمتر است.

 باتوجه به قرار گرفتن شهر یاسوج در ارتفاعات تغییرات اقلیم به الگوی بارش از برف به باران، سیلاب‌های لحظه‌ای، کاهش روان آب‌ها در فصول گرم سال و نیاز شدید به این مایع حیاتی در بخش‌های کشاورزی، صنعت، شرب، محیط زیست، منابع طبیعی و استفاده در اطفاء حریق‌های کوهستانی به صورت هوایی با بالگرد، کنترل سیلاب‌های مخرب، توسعه گردشگری و اشتغال، احداث سد اهمیت داشته و از ضروریات و پیش نیازهای توسعه استان کهگیلویه و بویراحمد است.

مطالعات طرح

مطالعات اولیه سد مخزنی تنگ سرخ در سال 1388 قبل از ابلاغ تخصیص آب از طرف وزارت نیرو توسط شرکت‌های مهندسین مشاور شروع شد و مجدد در سال 1390 به منظور افزایش ارتفاع سطح با هدف تنظیم هرچه بیشتر آب مورد بازنگری قرار گرفته است.

در مرحله اول از مطالعات بازنگری علاوه بر تامین نیاز آب استان کهگیلویه و بویراحمد، تامین آب شرب شهر شیراز به مقدار 72 میلیون متر مکعب در اهداف طرح پیش بینی و لحاظ گردیده، در مرحله دوم بازنگری در سال 1396 مقرر شد مشاور به منظور حذف اهداف تامین آب شرب شهر شیراز را مورد مطالعه و بازنگری مجدد قرار دهد که نهایتاً مطابق تخصیص شماره 1400/11360/710 مورخ 21 فروردین ماه 1400 مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، تخصیص آب شرب شهر شیراز 56 میلیون متر مکعب اصلاح گردیده است.

اگرچه مطالعات توجیحی فنی، اقتصادی، زیست محیطی و زمین شناسی طرح، در 12 فقره قرارداد مطالعاتی از سال 88 تا پایان سال 1396 انجام شده ولی علیرغم بازنگری طرح در چند مرحله تاکنون تمام ابعاد موضوع شامل مسائل اجتماعی، معارضات محلی و بار مالی ناشی از خسارات احتمالی به صورت کمی و دقیق پیش‌بینی و مشخص نشده است.

بررسی وضعیت مطالعات زیست محیطی طرح

در راستای مطالعات زیست محیطی توسط مهندس مشاور، سنجه‌ها و عوامل زیست محیطی اجرای طرح در انطباق با الزامات و استانداردهای مورد نظر 84 امتیاز مثبت و 59 امتیاز منفی بر محیط زیست مورد مطالعه داشته، که با توجه به فزونی عوامل مثبت بر عوامل منفی، طرح بر پایه مطالعات زیست محیطی صورت گرفته و اجرای طرح مورد قبول واقع شده است.

اخذ تاییدیه زیست محیطی از سازمان محیط زیست کشور

در اجرای تحقق اصل 50 قانون اساسی، مواد 32 قانون برنامه چهارم، بند الف ماده 192 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر مصوبات و آئین نامه‌های مربوطه و مصوبه شماره 45880/144479 مورخ 20 مهرماه 1390 شورای عالی حفاظت محیط زیست، دستگاه‌های اجرایی موظف بوده طرح‌ها و ‌پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی خود را پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان سنجی و‌ مکان یابی بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست مورد ارزیابی اثرات زیست محیطی قرار دهند.

در راستای احکام قانونی مذکور گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی و مطالعات امکان سنجی و مکان یابی بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست توسط مشاور تهیه و در نامه شماره 9674/ص 22/98 مورخ 27 مردادماه 1398 شرکت آب منطقه‌ای استان به وزارت نیرو ارسال شد.

 در 17 فقره نامه از جمله نامه‌های منتهی به شماره /97/123/1148 ص مورخ 28 خردادماه 1397 اداره کل حفاظت محیط زیست و نیز نامه شماره 98/38154/718 مورخ 28 آبان ماه 1398 مدیرکل دفتر برنامه ریزی امور آب و آبفای وزارت نیرو به دلیل وجود اشکالات فنی و زیست محیطی از جمله عدم بازنگری خسارت مخزن و رسوب مطابق آمار و اطلاعات به روز، عدم تهیه نقشه‌ها و مشخصات ایستگاه‌های نمونه برداری دریاچه سد، کاهش ارتفاع تاج سد و حذف تامین آب شرب شهر شیراز و ... گزارش مذکور برای رفع اشکال دچار رفت و برگشت گردید.

پس از اعمال اصلاحات مد نظر، برای بار دوم در نامه شماره 16238/ ص 22/99 مورخ 28 آبان ماه 1399 برای طی مراحل قانونی به وزارت نیرو ارسال و نهایتا در مجوز شماره 1400/300/21134 مورخ 30 شهریورماه 1400 تاییدیه نهایی زیست محیطی از سوی سازمان محیط‌ زیست کشور ابلاغ شده است.

وضعیت تخصیص آب و صدور مجوز توسط وزارت نیرو

در سال 1399 تخصیص آب سد مخزنی تنگ سرخ با اهداف بلند مدت و تامین نیاز آب شور صنعت و کشاورزی شهر یاسوج و نیز آب شرب شهر شیراز طی نامه شماره 92/42339/700 مورخ 9 دی ماه 1392 معاون وزیر در امور آب و آبفای وزارت نیرو به استان ابلاغ شده است.

 با توجه به بروز مشکلات اجتماعی و فرهنگی حادث شده به منظور حذف تخصیص آب سهمیه شیراز از سد مخزنی تنگ سرخ شرکت مدیریت منابع آب ایران طی نامه شماره 96/100/9739 مورخ 15 مردادماه 1396 اخذ مجوز شروع« مطالعات آب شهر شیراز از منابع آب رودخانه بشار را به صورت مستقل» از وزارت نیرو درخواست نموده است.

مطابق نامه شماره 98/16830/7100 مورخ 5 خردادماه 1398 دفتر برنامه ریزی امور آب و آبفای وزارت نیرو به مدیرکل دفتر امور مجلس، بازنگری تخصیص آب طرح مذکور به منظور تامین آب شرب به شهر شیراز از سد تنگ سرخ پیگیری که منجر به ابلاغ تخصیص آب شماره 1400/11360/710 مورخ 21 فروردین ماه 1400 صادره از مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گردیده و تخصیص آب شهر شیراز به میزان 56 میلیون مترمکعب اصلاح گردیده است.

معارض‌های اجتماعی سد تنگ سرخ و حوزه آبریز آن

یکی از مهمترین موانع و چالش‌های موجود و مخل در روند اجرای سد در سال های اخیر و بدون شک سال‌های آینده، بروز معارضات اجتماعی به دلیل عدم تملک قطعی اراضی محل اجرای دریاچه سد قبل از اجرای پروژه توسط دستگاه اجرایی بوده به نحوی که در بسیاری از موارد معارضین مانع از شروع عملیات اجرایی سد می‌شوند و مطابق مستندات موجود و نظر کارشناسان دستگاه اجرایی علاوه بر معارضین مذکور حضور معارضین جدید در مراحل آبگیری، بهره برداری و انتقال آب در آینده دور از انتظار نیست.

وضعیت مالکیت اراضی در محدوده دریاچه سد

مساحت دریاچه سد حدود 685 هکتار بوده و از حیث نوع مالکیت تاکنون به صورت دقیق و مشخص کارشناسی و ارزیابی نشده است مطابق ممیزی اولیه توسط دستگاه اجرایی وضعیت و تخریب اراضی محدوده سد از حیث نوع مالکیت در راستای ماده 54 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور ( اراضی دارای مالکیت شخصی 254 هکتار، منابع ملی 167 هکتار، اراضی در محدوده حریم و بستر رودخانه 264 هکتار) است.

اهداف اجرای سد مخزنی تنگ سرخ

تامین آب شرب شهر یاسوج و روستاهای مسیر به میزان 20 میلیون متر مکعب، تامین آب صنعت شهر یاسوج به میزان 13.3 میلیون متر مکعب، تامین آب کشاورزی شهرستان بویراحمد به میزان 33 میلیون متر مکعب، تامین نیاز زیست محیطی به میزان 34.45 میلیون متر مکعب، تامین اب شرب مورد نیاز شهر شیراز به میزان 56 میلیون متر مکعب و فراهم نمودن امکانات تفریحی و سیاحتی با توجه به جذابیت توریستی منطقه از جمله اهداف اجرای سد مخزنی تنگ سرخ است.

تامین آب شرب شهر یاسوج و روستاهای مسیر

در سال های اخیر در مناطق مختلف شهرستان بویراحمد در خصوص شهر یاسوج به دلیل مهاجرت پذیری و رشد بی رویه جمعیت آن با تنش آبی شدید روبرو بوده به نحوی که در برخی از ساعات شبانه روز آب برخی از مناطق به صورت نوبتی قطع می‌گردد.

از طرفی زمین ها و دشت های مستعد کشاورزی به دلیل عدم دسترسی به آب کافی و پایین رفتن سطح آب چاه‌ها از راندمان و بهره وری لازم برخوردار بوده و بخش صنعت نیز از طریق منابع آب شهری و منابع زیرزمینی تامین کرده که با احداث سد تنگ سرخ این مشکلات مرتفع می‌شود.

تامین آب صنعت شهر یاسوج

ایجاد و توسعه تعداد چهار شهرک صنعتی در حاشیه و حومه شهر یاسوج و استقلال و فعالیت صنایع تولیدی آببر نیاز به آب مصرفی را تشدید نموده که با اجرای این طرح نیاز صنعتی شهر و روستاهای اخباری یاسوج مرتفع خواهد شد.

تامین آب کشاورزی شهرستان بویراحمد

مطابق طرح توجیهی و موافقتنامه‌های متبادله از لحاظ کمی با اجرای سد تنگ سرخ 5965 هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان بویراحمد که به دلیل خشکسالی‌های اخیر با کمبود منابع آبی روبه‌رو بوده و در راستای تولید محصولات کشاورزی از مدار تولید خارج شدند به چرخه و مدار تولید باز می گردد و تولیدات کشاورزی رشد مضاعفی پیدا می‌کند.

تامین نیاز زیست محیطی

آورد رودخانه بشار در سال 332 میلیون متر مکعب برآورد شده که به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش بارش برف، حجم منابع آب به صورت سیلاب و روان آب‌ها در فصول سرد سال به سرعت از استان خارج می گردد با اجرای سد تنگ سرخ و مهار آب رودخانه بشار ، حجم آب مورد نیاز جهت پایداری جریان آب و حفظ شرایط زیست محیطی در پایین دست به میزان 34 هزار و چهل و پنج میلیون مترمکعب در فصول گرم سال به صورت تنظیم شده در مسیر رودخانه رها می‌گردد.

فراهم نمودن امکانات تفریحی و سیاحتی با توجه به جذابیت توریستی منطقه

کهگیلویه و بویراحمد به استان چهار فصل و شهر یاسوج نیز به پایتخت طبیعت ایران معروف و پتانسیل.ها و قابلیت‌های استان را به یکی از نقاط دیدنی و گردشگری مبدل نموده و بر اساس اهداف پیش‌بینی شده صنعت توریسم شهر یاسوج با اجرای این طرح دچار رونق مضاعفی گردیده و زمینه اشتغال در بخش خدمات و گردشگری در کنار بخش کشاورزی فراهم می گردد.

کنترل سیلاب و‌ جلوگیری از خسارت آن به سازه‌های موجود در حاشیه رودخانه

بروز پدیده سیلاب و روان آب‌ها در سال‌های اخیر خطر وقوع سیل را در استان تشدید نموده و رودخانه بشار با عبور از شهر یاسوج و با آورد 332 میلیون مترمکعب هرساله خسارات زیادی به بخش‌های کشاورزی(شیلات، دامداری، باغات و مزارع) امور زیربنایی و سایر بخش‌های اقتصادی در پایین دست وارد می‌کند.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد در جریان سیل فروردین ماه سال 1398 تقریباً معادل 6 میلیون و 289 هزار و 807 میلیون ریال خسارت به بخش‌های مختلف اقتصادی و زیربنایی استان وارد شد که سهم رودخانه خروشان و وحشی بشار در بروز این حوادث چشمگیر بوده است بنابراین با اجرای سد تنگ سرخ حجم آب ورودی و خروجی تنظیم و از بروز حوادث و ایجاد خسارات احتمالی جلوگیری می‌گردد.

انتهای پیام/541