گنبد و ایوان مساجد؛ الهام گرفته از معماری باستان قبل از ورود اسلام به ایران

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، به گواهی و اذعان تمامی کارشناسان میراث فرهنگی و فعالان صنعت گردشگری، ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه و سطح جهان محسوب می‌شود که به دلیل برخورداری از جاذبه‌های متعدد و متنوع تاریخی و فرهنگی، از جمله مقاصد جذاب گردشگری برای گردشگران سراسردنیا به حساب می‌آید.

بدون تردید بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی موجود در کشورمان را ابنیه و سازه‌هایی همچون مساجد و یا مناره‌هایی تشکیل می‌دهد که در آن معماری به شکل غیرقابل انفکاک و جدایی ناپذیری با دو عنصر تاریخ و مذهب عجین شده و درآمیخته است.

ورود اسلام به ایران به عنوان یک نقطه عطف مهم و سرنوشت‌ساز آنچنان تأثیری در تاریخ ایران زمین داشته است که تمامی حرف، صنایع و هنرها از جمله هنر معماری را به عنوان یکی از اصلی‌ترین هنرها تحت تأثیر خود قرار داده است.

در این میان اما شناسایی و نحوه تحلیل تأثیرگذاری و تأثیر پذیری ورود اسلام به ایران و هنر مهم و حیاتی معماری به عنوان یکی از مهمترین میراث فرهنگی کشورمان، در چگونگی حفظ و حراست از این آثار به عنوان یکی از مهمترین مفاخر ایران زمین از جایگاه و اهمیت بسزایی برخوردار است.

برهمین اساس و به منظور آشنایی هرچه بیشتر و تنویر ابعاد مختلف جایگاه معماری ایرانی و چگونگی حلقه ارتباط آن با عنصر مهم مذهب و ایدئولوژی مجید منتظر ظهوری، عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران در این باره توضیحاتی را ارائه کرد.

وی با اشاره به جایگاه فاخر و ممتاز معماری ایرانی در سراسر جهان گفت: ارزش و اعتبار معماری در کشورمان به اندازه‌ای است که وقتی از معماری ایرانی سخن به میان می‌آید باید کلاه از سر برداشت؛ چراکه کشورمان در زمینه معماری از معدود کشورهای پیشرفته و پیشرو در سطح جهان محسوب می‌شود.

"معماری اسلامی" در کشور امتداد معماری ایران باستان است

عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه معماری ایران در دوران پس از اسلام را باید در حقیقت در ادامه و امتداد معماری دوران ایران باستان دانست و بر این اساس به بیان هرگونه نظر و تحلیل پرداخت، تصریح کرد: در واقع می‌توان اینگونه بیان کرد که پس از ورود اسلام به ایران معمار ایرانی باستان با الهام گرفتن از اسلام شگردها و مهارت‌های خود را بهبود داده و آن را در ایران اسلامی ادامه داد.

این فعال حوزه میراث فرهنگی ادامه داد: این موضوع کاملاً واضح و مبرهن است که معماری چیزی نیست که بتوان پذیرفت در خورجین فاتحان یک سرزمین قرار داشته و بعد از ورود قابل پیاده‌سازی در قلمرو فتح شده باشد.

مطابق صحبت‌های وی، بر همین اساس و پس از ورود اسلام به ایران نیز کماکان شاهد معماری ایرانی به معنای واقعی و حقیقی کلمه هستیم، به گونه‌ای که پویایی و خلاقیت به عنوان دو خصیصه اصلی معماری ایرانی همچنان در معماری دوران اسلامی نیز حفظ شده و در تزئینات بناها تبلور پیدا کرده است.

منتظر ظهوری با نادرست دانستن این گزاره که معماری نوعی ایدئولوژی به همراه خود می‌آورد، تأکید کرد: این سخن صحبت صحیح و صوابی نیست؛ چراکه وقتی ما در خصوص تفکر ایرانی صحبت می‌کنیم در واقع الزاماً باید معماری را نیز بخشی از قلمرو این تفکر بدانیم و لذا خدمات ایران به معماری ایدئولوژی و مذهبی را نیز باید در همین راستا تحلیل کرده و اینگونه نتیجه‌گیری کنیم که این ایرانیان بوده‌اند که در راستای توسعه این اندیشه، ارائه خدمت کرده‌اند.

ایرانیان با الهام از معماری باستان، معماری اسلامی را ترویج و توسعه دادند

عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران در ادامه توضیح داد: ایرانیان خوش ذوق و خوش قریحه در بناها و سازه‌های خود به اندیشه اسلامی شکل و فرم دادند و در واقع باید از ایرانیان به عنوان مردمانی در تاریخ یاد کرد که معماری را در خدمت توسعه و ترویج مؤلفه‌های اسلام به کار گرفتند و در واقع به اسلام در قالب معماری خدمات داده‌اند.

این فعال حوزه میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه معماری دوران اسلامی در ایران را نمی‌توان جدا از سازه‌ها و بناهای شگفت‌انگیز دوره باستان و تاریخی کهن گذشته دانست، بیان کرد: بناهای به یادگار از گذشته در ایران ضرورتاً با یکی از دو عنصر حکومت و یا مذهب در ارتباط بوده و عجین شده‌اند.

مطابق صحبت‌های وی، علت این امر را باید در این نکته جست‌وجو کرد که معمولاً بافت شهری و نواحی مربوط به محل زندگی عموم مردم در طول زمان گذشته و ادوار مختلف از بین رفته و در معرض تخریب قرار گرفته است؛ اما بناهای مذهبی و حکومتی با توجه به اینکه معمولاً از مواد اولیه بهتری بهره‌مند بوده‌اند و به صورت مکرر نیز در دوران مختلف مورد ترمیم و بازسازی و بهسازی قرار گرفته‌اند، همچنان به جای مانده و شواهد باستان‌شناسی بیشتری را به دست مردمان روزگار ما رسانده‌اند.

منتظر ظهوری در ادامه با اشاره به این مطلب که مساجد از مهمترین بناها و سازه‌های ایدئولوژیک محور در عرصه معماری محسوب می‌شوند، اظهار کرد: عناصر و اجزای به کار رفته در مساجد ساخته شده در قلمرو ایران فرهنگی، هریک دارای مابه‌ازایی‌ها در دوران پیش از اسلام هستند.

عضو هیئت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران در انتها با ذکر مثالی این خصوص به جهت ملموس‌تر شدن این مبحث خاطرنشان کرد: در طراحی و ساخت مساجد در معماری دوران ایران بعد از اسلام معمولاً گنبدخانه‌ای در شبستان مساجد ساخته و ایوانی نیز در جلوی آن تعبیه شده که این شکل از معماری که از دوره سلجوقیان نیز رواج و گسترش بیشتری پیدا کرد، نشئت گرفته از گنبد و ایوانی است که معمولاً در دوره ساسانیان در بناهای حکومتی و آتشکده‌ها ساخته می‌شد.

انتهای پیام/