نقش فناوری بیوتکنولوژی کشاورزی در حل مشکلات اساسی

خبرگزاری تسنیم- وابستگی شدید بودجه کشور ‌به نفت و اعتیاد اقتصاد ایران به واردات کالاهای مصرفی و واسطه‌‌‌‌‌‌ای و همچنین کاهش درآمدهای ارزی به دلیل کم‌شدن درآمدهای نفتی باعث استقراض دولت از بانک‌مرکزی و چاپ پول و رشد نقدینگی و در نهایت رشد تورم می‌شود. راه خروج از این چرخه باطل که اقتصاد ایران را دهه‌‌‌‌‌‌هاست درگیر خود کرده بدون‌شک پایان دادن به اقتصاد نفتی، کوچک‌‌‌‌‌‌سازی دولت و گسترش اقتصاد، تولید صادرات‌‌‌‌‌‌محور و انضباط مالی و اقتصادی دولت است.

در این وانفسای اقتصادی نگاه ویژه بر فناوری های نوین بخصوص بیوتکنولوژی کشاورزی می تواند یکی از راههای برون رفت از شرایط کنونی و نظم اقتصادی کشور شود.

فناوری­های نوین دارای قابلیت­های فراوانی در رفع سریع چالش­های جامعه بشری بوده و نقشی اساسی در افزایش رفاه مردم و بهبود اقتصادی جامعه ایفا کرده ­اند. در بین فناوری­های نوین، زیست فناوری یا بیوتکنولوژی با سهم 32 درصدی از بازار جهانی (بیش از 600 میلیارد دلار)، به عنوان مهمترین فناوری نوین شناخته می­شود.

سهم حوزه کشاورزی جهان از زیست فناوری حدود 60 میلیارد دلار است و پیش ­بینی می­شود این میزان تا سال 2025 به حدود 100 میلیارد دلار برسد. سهم زیست فناوری کشاورزی ایران نیز باید به 3 درصد بازار جهانی این حوزه یعنی حدود 8/1 میلیارد دلار برسد که هنوز در این زمینه راه زیادی را در پیش داریم.

با توجه به چالش­های متعدد حوزه کشاورزی در دنیا و ایران از قبیل تغییر اقلیم، گرما، خشکی و کم آبی، شوری، آفات و بیماری­ها و افزایش گازهای گلخانه­ای، پیش ­بینی می­شود تا سال 2050، فناوری­های خاص که عمدتا زیرمجموعه یا مرتبط با زیست فناوری هستند،  نقش اساسی در توسعه و تحول بخش کشاورزی دنیا بازی کنند. این فناوری­ها شامل اصلاح ژنتیکی مبتنی بر ژنوم و ویرایش ژنی، مهندسی ژنتیک، بیوانفورماتیک و ابرداده ها، کشاورزی شهری و عمودی، هیدروپونیک، ایروپونیک و آکواپونیک، کشاورزی با آب دریا، کشاورزی در بیابان، گوشت مصنوعی، پرینتر سه بعدی، نانوتکنولوژی، ریزجلبک­ها، پلتفرم بلاکچین، کشاورزی دقیق و هوشمند، پهبادها، فراورده­های زیستی، هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء است.

با توجه به موارد فوق، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی از سال 1379 تاسیس و به عنوان یکی از واحدهای پژوهشی تاثیرگذار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در این حوزه فعالیت نموده است. نظر به ماموریت این پژوهشگاه در اجرای تحقیقات کاربردی در راستای حل مشکلات بخش کشاورزی و منابع طبیعی، پژوهشگران سخت­کوش این واحد پژوهشی بالنده کشور همواره به اجرای تحقیقات مشکل ­محور و مشتری­ مدار و توسعه فناوری­های نو در این حوزه تاکید داشته­ اند.

در حال حاضر، رویکرد پژوهشگاه، فعالیت به عنوان هسته مرکزی زیست فناوری کشاورزی کشور بوده و با شبکه سازی ذینفعان مختلف از قبیل معاونت­های اجرایی وزارت متبوع، ستادهای توسعه فناوری، شرکت­های دانش­ بنیان، دانشگاه­ها و سایر موسسات تحقیقاتی، هم افزایی خوبی در این زمینه ایجاد کرده و تلاش دارد تا زنجیره ارزش زیست فناوری کشاورزی در کشور شکل بگیرد. 

 "پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی" که تا قبل از سال 1378 به عنوان بخش تحقیقات بیوشیمی و فیزیولوژی گیاهی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر شناخته می شد، در سال 1379 با مجوز شورای گسترش آموزش عالی تأسیس و به پژوهشکده‌ای مستقل با چهار بخش تحقیقاتی "ژنومیکس"، "فیزیولوژی، بیوشیمی و پروتئومیکس"، "کشت بافت و انتقال ژن" و "ریز سازواره ها" تبدیل شد.

در راستای توسعه فعالیت‌های پژوهشی و توانمندسازی پژوهشکده در جهت تأمین بخشی از نیازهای بخش کشاورزی و رفع مشکلات مناطق مختلف کشور به کمک فناوری های نوین، سه مدیریت منطقه‌ای با عنوان مدیریت "منطقه شمال غرب و غرب کشور" با محوریت تحقیقات بیوتکنولوژی صنایع غذایی و به مرکزیت تبریز، مدیریت "منطقه مرکزی کشور" با محوریت تحقیقات بیوتکنولوژی گیاهان دارویی و متابولیت‌های ثانویه و به مرکزیت اصفهان در سال 1383، و مدیریت "منطقه شمال کشور" با زمینه تحقیقاتی مربوط به بیوتکنولوژی دام و طیور و آبزیان به مرکزیت رشت در سال 1385 با حضور وزیر جهاد کشاورزی راه‌اندازی شدند.

با عنایت به دستاوردهای تاثیر گذار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی به کمک فناوری های نوین، این مرکز در سال 1396 به عنوان نخستین واحد پژوهشی در وزارت جهاد کشاورزی و بر اساس مجوز شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به "پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی" ارتقا یافت.

به دنبال این ارتقا،  پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی واقع در کرج به "پژوهشکده مهندسی ژنتیک کشاورزی" با شش گروه پژوهشی شامل کشت بافت و سلول، مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی ،نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی میکروبی، فیزیولوژی مولکولی و  زیست شناسی سامانه ها تغییر یافت. همچنین  سه مدیریت منطقه ای پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در تبریز، رشت و اصفهان به سطح پژوهشکده ارتقا یافته و به ترتیب به پژوهشکده بیوتکنولوژی صنایع غذایی، پژوهشکده بیوتکنولوژی جانوری و پژوهشکده بیوتکنولوژی متابولیت های ثانویه گیاهان زراعی و باغی تبدیل شدند.

در طی 20 سال گذشته پژوهشگاه موفق به ایجاد حدود 70 دانش فنی و فناوری قابل تجاری سازی شده است که تعدادی از آنها در قالب 35 قرارداد انتقال فناوری به بخش خصوصی منتقل شده است. برخی از این فناوری­ها اثربخشی اقتصادی و اجتماعی موثری در عرصه کشاورزی کشور داشته­ اند.

اجرای برنامه خودکفایی تولید بذر سالم سیب­زمینی از طریق انتقال دانش فنی تولید بذر سالم سیب­زمینی از طریق کشت بافت به بیش از  20 شرکت خصوصی یکی از این دستاوردها است، که منجر به صرفه­ جویی سالانه بیش از 3 میلیون دلار و مجموعا بیش از 45 میلیون دلار برای کشور شده است.

دستاورد دیگر انتقال دانش فنی پروبیوتیک­های اختصاصی دام، طیور و آبزیان به بخش خصوصی بوده است که در حال حاضر سالانه به میزان 150 تن تولید و اثربخشی آن سالانه حدود 500 میلیارد ریال در مرغداری­ها (کاهش مصرف خوراک دام و افزایش تولید گوشت) است.

  انتقال دانش فنی تولید انبوه سیب مالینگ مرتون از طریق کشت بافت به سه شرکت خصوصی و تولید بیش از یک میلیون نهال از این طریق، انتقال دانش فنی کودهای زیستی مبتنی بر قارچ تریکودرما و استرپتومایسس به شرکت­های خصوصی و تولید انبوه آنها، انتقال دانش فنی ریزازدیادی و سالم سازی ارقام نیشکر، انتقال دانش فنی تولید انبوه خرمای مجول از طریق کشت بافت و انتقال دانش فنی تولید سریع بیوکمپوست غنی شده از پسماندهای شهری و پسماندهای نیشکر به بخش خصوصی برخی دیگر از دستاوردهای تجاری سازی شده پژوهشگاه است.

دانش­ های فنی تولید استارترها و پروبیوتیک­ها صنایع غذایی، ریزجلبکها، رنگدانه­ های غذایی (بتاکاروتن، فایکوسیانین و آستاگزانتین)، تولید پوشش­های نانوامولسیونی برای افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی، گراس­های علوفه­ای مناطق خشک، ارقام جدید ارزن و سورگوم علوفه­ای، هالوفیت­ها، لاین­های جدید تراریخته پنبه، کلزا، سیب زمینی و برنج مقاوم به آفات، لاین­های جدید شیرین بیان، رقم جدید لیموترش مقاوم به جاروک لیموترش، تولید فرآورده­های غذایی و بهداشتی از جلبک­ های میکروسکوپی، طراحی بیوراکتورها برای تولید جلبک میکروسکوپی، هاضم­های بی­هوازی تولید بیوگاز، بیوراکتورهای ارزان قیمت و اقتصادی تولید ریشه­ های موئین گیاهان دارویی و نژادهای جدید چند قلوزا و گوشتی گوسفند نیز برخی از دستاوردهای در حال توسعه پژوهشگاه است.

ثبت اختراعات و انتشار مقالات در مجلات با کیفیت و معتبر ملی و بین­المللی (بیش از 200 مورد در سال) و همچنین کسب جوایز ملی و بین المللی نیز از دیگر دستاوردهای علمی پژوهشگاه است. 

در این راستا، تغییر رویکرد به سمت نوآوری باز بجای نوآوری بسته، تقاضا محور کردن طرح­های پژوهشی، خصوصی­سازی پژوهش، استفاده از توان شرکت­های دانش بنیان و بخش خصوصی، ایجاد مراکز رشد و مراکز نوآوری با مشارکت بخش خصوصی، کاهش هزینه­های جانبی، نوسازی ناوگان پژوهشی و آموزش نیروهای انسانی توانمند از جمله مواردی هستند که با هدف افزایش اثربخشی و تسریع تجاری­سازی دانش­های فنی حاصله مورد توجه جدی قرار گرفته­ اند.

خوشبختانه این ظرفیت موجود است تا فنآوری بیوتکنولوژی کشاورزی کشور  با تداوم و تقویت فعالیت­های پژوهشی و توسعه­ای بتواند جایگاه خود را در تولید دستاوردهای کاربردی و علمی در سطح ملی و بین­المللی ارتقاء داده و نقش موثرتری در اقتصاد مقاومتی کشور و کنترل تورم ایفا کند.

سید علی میربابایی

انتهای پیام/