علل کم‌توجهی به مستند رادیویی
سعید معدن‌کن می‌گوید مستندسازی در رادیو تاریخی طولانی دارد، اما دلیل کمرنگ شدن آن این است، کسی که کار مستند می‌کند باید زمان بیشتری را برای تولید اثر بگذارد. اگر توجه لازم نشود افراد آرام آرام علاقه‌مندی‌شان را نسبت به تولید مستند از دست می‌دهند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک دومین دوره خودش را با شعار«صدای واقعیت، پژواک حقیقت» از 18 تا 22 اردیبهشت در مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار می‌کند و هدف از برگزاری این جشنواره، احیای ساختار و ارتقای جایگاه مستند در برنامه‌های رادیویی و آموزش و بازآموزی مهارت‌های مستندسازی رادیویی است.
سعید معدن‌کن داور بخش نهایی نخستین جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک به برخی از پرسش‌ها پاسخ داد که مشروح آن در ادامه آمده است:
* پیشکسوتان و افرادی که در حوزه‌های کاری‌شان با تجربه و مجرب‌اند، چگونه می‌توانند به جوان‌ترها کمک کنند؟
در همه جای دنیا مرسوم است که در همه مشاغل، از افرادی همچون پیشکسوتان مجرب و استادان که زمانی کار کرده‌اند در دوره‌های انتقال تجربه و دانش استفاده شود. این امر می‌تواند در ارتقای تولیدات به ویژه برنامه‌های مستند مؤثر باشد. پیشکسوتان ظرایف کار و همچنین مضایق آن را می‌شناسند. خود جوانان هم باید علاقه‌مند باشند و به پیشکسوتان مراجعه کنند و باب گفت‌وگو و ارتباط مستمر با پیشکسوتان را باز کنند، این امر باعث شکوفایی خواهد بود. انتقال سرمایه دانش و تجربه‌ای که آنها دارند جز برقراری ارتباط مستمر بین نسل‌های کاری اتفاق نمی‌افتد.
* این دوره از جشنواره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برای ارزیابی سطح جشنواره باید منتظر بود تا آثار به دست ما برسد؛ دوره اول برگزاری جشنواره به گونه‌ای دوره معرفی جشنواره بود.
* داوری آثار در این دوره از جشنواره رادیویی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از این دوره باید منتظر بود تا جشنواره پله پله به بلوغ خودش نزدیک شود. انتظار هیأت داوران دریافت و شنیدن برنامه‌های کیفی‌تر و بهتری است. مثلاً در دوره گذشته برنامه‌های فراوانی به دست ما رسید که در گونه صحیح ارسال نشده بود، مثلاً مستند نمایشی ارسال شده بود، اما در واقع مستند نمایشی نبود. این نشان‌دهنده آن است که برنامه‌سازان یا ارسال‌کنندگان آثار شناخت دقیقی از گونه‌های مستندسازی نداشتند. در این دوره با توجه به برگزاری کارگاه‌های آموزشی توقع این است که انشاءالله آسیبی که سال گذشته وجود داشت، امسال نباشد و برنامه‌های کیفی‌تری را بشنویم.
* در برگزیده شدن آثار چه ملاک‌هایی مد نظر قرار گرفته شده است؟
پژوهش‌محور بودن، جذاب بودن مستند و بدیع بودن سوژه از جمله ملاک‌های داوری است. علاوه بر اینها؛ کیفیت فنی خوب، داشتن خط روایی مناسب و توانایی انتقال پیام موردنظر مستندساز به مخاطب از دیگر مواردی است که در برگزیدن شدن آثار مد نظر قرار می‌گیرد. تناسب گونه درست مستند با سوژه و موضوع انتخابی، تکنیک ساخت، استفاده درست و مناسب از صوت و جلوه‌های صوتی از دیگر مواردی است که ملاک و ویژگی‌های ارزیابی در داوری‌ها است.
* اهداف جشنواره بر چه اساسی تبیین می‌شود؟
با توجه به تجربیات شخصی خودم از جشنواره‌ها چه در دبیری‌ها و داوری‌ها؛ نکته مهم این است که باید اهداف جشنواره چه برای برنامه‌ریزان و چه برای شرکت‌کنندگان روشن و شفاف باشد. در صورتی که اهدف مشخص و شفاف باشد، در این صورت می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق آن اهداف را به درستی محقق کرد. مثلاً در این دوره (دومین دوره از برگزاری جشنواره مستند رادیویی پژواک) جدول منظم و مدون کارگاه‌های آموزشی برای معرفی همه اجزایی که در تولید یک مستند مؤثر وجود دارد، ترسیم شده است.
* برگزاری مدون و منظم کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی مستندسازان تأثیری بر کیفیت آثار دارد؟
تنوع در انتخاب مدرسین و عناوین مختلف کارگاه‌ها، می‌تواند کمک خوبی برای ارتقای دانش علاقه‌مندان و مخاطبان جشنواره باشد. هدف اصلی و مشترک برنامه‌سازان و مدیران؛ ارتقای کیفی برنامه‌ها و جلب رضایت مخاطب است. جشنواره‌ها محلی برای تعامل بیشتر با برنامه‌سازان دیگر شبکه‌ها، گروه‌های برنامه‌ساز، پیشکسوتان و استادان رادیو است.
* از آسیب‌های تولیدات رادیویی اگر بخواهید نام ببرید؟
یکی از آسیب‌های تولیدات رادیویی یکنواخت شدن ساختار و قالب‌های تولید برنامه در بیشتر شبکه‌های رادیویی بود، اما در یکی دو سال اخیر، با اهمیت پیدا کردن ژانر مستند در معاونت صدا، اشتیاق برنامه‌سازان به این حوزه افزایش یافته است.
* چه نظری درباره برگزاری این چنین جشنواره‌هایی دارید؟
جشنواره‌ها یک فرصت‌اند، فرصتی برای مستندسازان و برای مخاطبان، مجموعه افرادی که به عنوان مخاطب رسانه‌اند با این گونه‌ها که کمتر برایشان تولید و پخش شده است، آشنا می‌شوند. جشنواره‌ها برای برنامه‌سازان داخل سازمان، فرصتی فراهم می‌کند تا افرادی که کمتر به مستندسازی توجه داشتند، به این سمت سوق پیدا کنند. از طرف دیگر این ظرفیت را به تولیدکنندگان محتوایی بیرون سازمان که در پی معرفی خود و دستاوردهایشان از رسانه ملی‌اند، معرفی می‌کند. تا به جای اینکه به دنبال ساختارهای ساده همچون برنامه‌های گفت‌وگومحور و میزگرد و... برای ارائه برنامه‌ها باشند، از مستند هم استفاده کنند، تا در این نوع برنامه‌ها هم تنوع ایجاد شده و مخاطب بیشتری همراه رسانه شود.
* چرا در رسانه رادیو به ساختار مستند کمتر توجه شده است؟
البته اعتقاد ندارم که در رسانه رادیو به ساختار مستند کمتر توجه شده است. مستندسازی در رادیو تاریخی طولانی دارد، اما دلیل کمرنگ شدن آن این است که کسی که کار مستند می‌کند باید زمان فراوانی را برای تولید اثر بگذارد. اگر توجه و پشتیبانی مناسب صورت نگیرد، افراد کم‌کم علاقه‌مندی خود را برای تولید مستند از دست می‌دهند.
گاهی راحت‌طلبی برنامه‌سازان هم ممکن است، باعث شود آنها به تولید مستند راغب نشوند. به هر حال مستندسازی کار سخت و دراز مدتی است و برنامه‌ساز ممکن است ترجیح دهد راه ساده‌تری را برای تولید برنامه انتخاب کند. اگر در طول سالیان سال رفته‌رفته به مستندسازی بی‌توجهی شده، بی‌شک این آسیب هم متوجه تولیدکنندگان و هم پشتیبانی‌کنندگان بوده است. بی‌شک برگزاری جشنواره تخصصی مستند، یک بار دیگر توجه سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و برنامه‌سازان رسانه را جلب می‌کند تا انشاءالله با رفع موانع و برطرف کردن آسیب‌ها سبب شوند بار دیگر مستندسازی رادیویی شکوفا شود.
* برای تقویت جریان مستندسازی در رادیو چه باید کرد؟
مستند یکی از ساختارهای تأثیرگذار در برنامه‌سازی محسوب می‌شود که اگر از کیفیت لازم در تولید برخوردار باشد، می‌تواند علاوه بر جذب مخاطب، جریان‌ساز هم باشد. به همین دلیل برای تقویت جریان مستندسازی در رادیو اولین و مهم‌ترین راهکار تربیت مستندساز رادیویی با ارائه آموزش‌های آکادمیک بود که با برگزاری جشنواره مستند رادیویی پژواک این امر محقق شد تا برترین‌ها برگزیده شوند.
* آیا آثاری داشتید که به دلیل ویژگی‌های ساختاری یا شنیداری هنوز در ذهن شما ماندگار شده باشد؟
در آثاری که در نخستین دوره از برگزاری جشنواره رادیو به دست ما رسید و من شنیدم؛ بعضی از آثار به دلیل تمایز و خلاقیت در ذهن بنده مانده است، که آنها جزو آثار برتر و برگزیده بودند. علاوه بر اینها، آثاری هم بودند که با وجود اینکه در فهرست دریافت‌کنندگان جایزه نبودند و برگزیده نشده‌اند؛ اما به دلیل یکسری ویژگی‌های خاص در ذهنم مانده است.
* چه انتقاد یا پیشنهادی برای تقویت مستندسازی و برگزاری اینچنین جشنواره‌هایی دارید؟
مستندسازی کار سخت و زمان‌بری است و باید پشتیبانی خوبی چه مادی و چه معنوی از مستندسازی صورت بگیرد تا برنامه‌سازان برای انتخاب سوژه و پرداخت آن زمان بگذارد. تولید مستند کوتاه‌مدت نیست، یک کار گذرا نیست، بلکه احتیاج به زمان و پشتیبانی مالی و معنوی دارد. مستندساز باید به وجوه مختلف مستند مسلط باشد. مستندهای خوب رادیویی دنیا را بشنود و مستندهای تلویزیونی زیاد ببیند و با شیوه‌های مختلف ساخت مستند آشنا شود.
* یک مستندساز خوب چه ویژگی دارد؟
مستندساز به جز پژوهش، شیوه روایت و ارزیابی آثار دیگران، باید به جزئیات تسلط داشته باشد؛ مثلاً با آمبیانس و تکنیک‌های صدابرداری صحنه و شیوه‌های روایت مستند و... آشنا باشد. مهم‌تر از همه اینکه صبور باشد، مستندسازی کار عجله‌ای نیست و با صبر، حوصله و دقت زیاد صورت می‌گیرد.
انتهای پیام/
