سه شرط مهم امر به معروف در بیان امام صادق (ع)

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، امر به معروف و نهی از منکر یکی از فریضه‌های مهم ادیان آسمانی است که ادای صحیح آن، سبب  اصلاح و بهبودی وضعیت جامعه می‌شود. جامعه‌ای که در آن گزاره‌های "معروف" به حداقل رسیده باشد و عده‌ای هم نباشند که به امور خیر دعوت کنند، به مرور زمان به سمت "منکرات" و مسائل منفی سوق می‌یابد؛ مانند آب راکدی که پس از مدتی کرم‌زده می‌شود و خاصیت خود را از دست می‌دهد. از این جهت خداوند امر می‌کند «باید از میان شما، گروهى امر به معروف کنند و از زشتى بازدارند؛ و آنان همان رستگارانند.»¹

اما همین عده‌ای از نیکان روزگار که سعی می‌کنند در میان انبوهی از مسائل منفی جامعه، وارد عمل شوند و دست به امر به معروف و نهی از منکر بزنند، باید شرایط و ضوابطی را مدنظر داشته باشند. امام صادق علیه‌السلام در روایتی، این ضوابط را تابع خصلت و یا صفت شخص امرکننده می‌آورند و می‌فرمایند « تنها کسى مى‏‌تواند امربه‌معروف کند یا نهى‌ازمنکر کند که داراى سه صفت باشد:

1. به آنچه امر مى‏‌کند و از آنچه نهى مى‏‌کند عالم است؛ عَالِمٌ بِمَا یَأْمُرُ عَالِمٌ بِمَا یَنْهَى
2. عادل است نسبت به آنچه امر و نهی می‌کند؛‌ عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَى (از حدود تجاوز نکند)
3. با مهربانى و دوستانه امر و نهى کند؛ رَفِیقٌ بِمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ بِمَا یَنْهَى (تحف‌العقول، ص358)

امام صادق علیه‌السلام اولین شرط آمر به معروف و ناهی از منکر را علم به ماجرا معرفی می‌کنند؛ به این معنا که فرد باید نسبت به آنچه می‌گوید علم کافی و وافی را داشته باشد. فردی که دعوت به نماز می‌کند، باید علم به فوائد و احکام حداقلی آن داشته باشد و بلکه طعم اقامۀ نماز را چشیده باشد، همچنان که وقتی از چیزی نهی می‌کند،  باید نسبت به مضرات آن آگاهی داشته باشد. در صورت کلی، علم موضوعات را می‌داند و با اشراف، وارد عمل می‌شود. وقتی علم نباشد، تعصب جای آن را می‌گیرد و کار را خراب‌تر می‌کند.

دوم اینکه امام در شرط آمر به معروف و ناهی از منکر می‌فرماید باید عادل باشد. منظور از عادل در اصطلاح فقهى این است که خود هرگز مرتکب گناهان بزرگ نمی‌شود و بر ارتکاب گناهان کوچک نیز اصرارى نمی‌‏ورزد و نخست عیب خود را اصلاح می‌‏کند و سپس منصفانه به امر و نهى دیگران می‌پردازد. (اتابکی مترجم تحف‌العقول _⁽رهاورد خرد_⁾) بین افراد فرق نگذارد، به طوری  که اگر شخص بی‌گانهی  کاری  انجام دهد آن را منکر بداند، اما  اگر فرزند خودش انجام دهد، منکر نداند. بالاتر از این، بین خود و دیگران عدالت داشته باشد و اگر دیگران را نهی  از منکر می‌کند، اوّل خودش آن کار را انجام ندهد. بالاتر از این تعابیر، تعبیری  است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «إنِّی  وَاللهِ لاَ أحُثُّکُمْ عَلی  طَاعَةِ اللهِ إلاَّ وَ أسْبَقُکُمْ إلَیْهَا وَ لاَ أنْهَاکُمْ مِنْ مَعْصِیَةِ الله إلاَّ أنْتَهِی قَبْلَکُمْ عَنْهَا; یعنی اگر من شما را به چیزی  امر می‌کنم، قبل از شما خودم انجام می دهم و اگر از چیزی  نهی  می‌کنم، اوّل خود آن را ترک می‌کنم.

سومین نکته و بلکه اساس همه اینها، رفق و مهربانی با دیگران است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید باید با کسی که او را دعوت به خیر می‌کنی و از شرّ بازش می‌داری، با حالت دلسوزانه و مهربانانه برخورد کنی. «رفیق»، صیغه مبالغه به این معناست که همواره باید اینگونه باشی و خیرخواهانه مردم را راهنمایی کنی. نمونۀ عملی آن را سیرۀ رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی می‌بینیم. ایشان در نهایت عطوفت و بردباری با اطرافیان برخورد می‌کردند و با روش‌هایی زیبا و دلچسب اطرافیان را دعوت به خیر می‌کردند و از بدی باز می‌داشتند. سوگوارانه این روحیه پدرانه و مهربانانه مدت‌هاست که در روش‌های امر به معروف و نهی از منکر از بین رفته و رفتارهای سلبی و زننده جای آن را گرفته است. بسیارند کسانی  که با خشونت، بی‌ادبی، اهانت، تهمت و... امر به معروف و نهی  از منکر کرده و افراد را به لجبازی  وادار می‌کنند، در حالی  که اگر با ادب، برخورد نیکو و بدون تحقیر و توهین باشد، همه آن را می‌پذیرند. (مشکات هدایت، آیت‌الله مکارم شیرازی) ما نیز از این مسئله مستثنی نیستیم و امید که در راستای جبران اشتباهات گذشته به اخلاق اسلامی روی بیاوریم.

----------------
پاورقی:
«وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ‏ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (آل عمران 104)

انتهای‌پیام/