جامعه ترکیه و معضلی به نام "جماعتیسم"

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، با آن که چند ماه از انتخابات پارلمان و ریاست جمهوری ترکیه سپری شده، افکار عمومی و فضای سیاسی- اجتماعی این کشور، همچنان در بلاتکلیفی، ابهام و تنش به سر می برد.

ناظران سیاسی و کارشناسان حوزه جامعه شناسی سیاسی، معتقدند که حزب عدالت و توسعه و جبهه گسترده مخالفین آن، جامعه را در مسیری پیش برده اند که همه از هم فاصله گرفته و خشم و نفرت بین گروه های جامعه، انباشته شده است.

به بیانی دیگر، ساختار سیاسی و نوع بازی کنشگران دولتی و حزبی، کاری کرده که جامعه ترکیه، نه یک کل منسجم و همگن، بلکه مجموعه ای از گروه های از هم جدا باشد که نه تنها با هم ارتباطی نمی گیرند، بلکه در مقابل هم جبهه گرفته اند.

در چنین شرایطی است که پای خطرات جامعه دوقطبی و پیامدهای انباشت خشم، کارشناسان حوزه امنیت را نگران می کند و آنان را به سوی این باور سوق می دهد که جامعه ترکیه، انباری از باروت است و مدیریت شرایط بحرانی امنیتی در چنین کشوری، بسیار دشوار است.

علی بایرام اوغلو از تحلیلگران مشهور ترکیه، امروز در ستون تحلیلی خود در روزنامه قرار چاپ آنکارا به این موضوع پرداخته و پرده از مشکلات جامعه دوقطبی ترکیه برداشته است.

جامعه ترکیه و یک معضل ژرف

اگر از منظر مطالعات سیاسی به جامعه ترکیه بنگریم، به وضوح می توانیم ببینیم که معضلی به نام «جماعتیسم» به مهمترین داده و ویژگی جامعه شناختی ترکیه و در عین حال، به  مهمترین مشکل سیاسی تبدیل شده است.

چیزی که من نام آن را جماعتیسم نهاده ام، عبارت از این است که جامعه ما، عملاً درگیر تنش های بین گروهی شده و چیزی به نام انسجام اجتماعی وجود ندارد.

حالا جامعه ترکیه، به جای آن که دارای ساختاری  منسجم و یکپارچه باشد، بیشتر شبیه مجموعه ای از گروه ها و جماعات ضد هم است که یک عامل وحدت بخش و نخ تسبیح، آنها را کنار هم گرد نیاورده و متاسفانه، همگی علیه هم هستند.

این خیلی مهم است که یک جامعه، دارای تکثر و تنوع باشد اما بالاخره بر سر برخی مسائل مهم، همگی اجزا، حتی با وجود اختلاف نظر سیاسی، زیر یک چتر جمع شوند. ولی در جامعه ترکیه چنین نیست.

به وضوح شاهد این هستیم که قشر مذهبی دین مدار جامعه، گروه‌های سکولار-لاییک، کردها، علویان، گروه‌های چپ، ملی گرایان، اقلیت‌ها، همه و همه، موجودیت خود را تنها در درون نظام‌ های ارزشی خودشان تعریف کرده و دروازه های تعامل و ارتباط آنان با گروه های دیگر مسدود است.

این تصور، به ما می گوید که در جامعه شناسی سیاسی ترکیه، حوزه‌ های مشترکی که اعتماد، سیاست و ارزش‌ های جمعی را تقویت کنند، عملاً از بین رفته اند. در چنین بافت متفرق و پراکنده ای، مسئله اصلی طبیعتاً بر روابط بین این گروه ها استوار است.

همچنان که در دو دهه گذشته در ترکیه دیده ایم، تماس های بین گروهی در دوره های بالا رفتن موج دموکراتیک، اصلاحات، ثبات اقتصادی و سیاسی افزایش می یابد. وقتی که تقاضا برای آزادی و توسعه سیاسی بیشتر می شود، درهای تعامل باز می شوند و جستجو برای یک تعریف مشترک افزایش می یابد.

به عنوان مثال می توان به 10 سال اول قرن حاضر به عنوان یک نمونه بیندیشیم. از سال 2000 تا 2010 میلادی، ما عملاً در ترکیه، شاهد این بودیم که اجزای جامعه، تعامل بیشتری داشتند و شانس بالایی برای تثبیت دموکراسی و آزادی وجود داشت. اما متاسفانه چنین مقاطعی در کشور ما استثنائی هستند و وضعیت غالب، این است که اجزای جامعه، در برابر هم جبهه بگیرند و امیدی برای تعامل، در میان نباشد.

از سوی دیگر، در دوره ‌های نزول توسعه سیاسی یا زمانی که توازن و سلسله‌ مراتب قدرت مختل می‌شود، روابط بین اجزای جامعه  قطع شده و دو قطبی پدید می ‌آید. در این فضای غالب، عملاً به جای جامعه،  بلوک هایی وجود دارند که یکدیگر را نمی شنوند، نمی فهمند یا حتی متوجه نیستند که غیر از خودشان، گروه دیگری نیز در این جامعه وجود دارد و از حقوق مساوی با آنها برخوردار است. متاسفانه، وضعیت هنجاری و عادی جامعه شناسی ترکیه، همین تصویر دوم است که البته مشخصه اصلی آن، چیزی نیست مگر تنش، اختلاف و دوقطبی.

چنین دوره های قطبی شدن و گسیختگی، یک ویژگی مهم دارند. وقتی جامعه اسیر سیاست است، در همه حوزه های زیستی خود، در بند سیاست می ماند. در نتیجه، بازی های حزبی و تنش بین گروهی و  سیطره سیاست بر جامعه، قطبی شدن را تغذیه می کند و در دور باطل می افتیم.

یعنی عملاً در شرایطی قرار می گیریم که نتیجه بازی و رقابت احزاب، بسته به توان و قدرت آنها برای دمیدن بر آتش قطبی سازی است!

به طور خلاصه، قطبی ‌سازی به‌ عنوان یک عامل مهم خود را به حاشیه رانده شده پنداشتن و در عین حال به عنوان عامل «دیگرساز»، کاری می کند که رسیدن به فضاهای اجتماعی و عاطفی مشترک، عملاً ناممکن شود. این مشکل اصلی امروز ما نیز هست و بدون تعارف، در ساختار سیاسی و اجتماعی ما، این قطبی سازی به اصلی ترین در زیربنای دموکراسی ناقص ترکیه تبدیل شده است.

مشکلاتی همچون فساد مالی، فساد اخلاقی، مشی سیاسی غلط، عمیق شدن مشکلات جامعه، اقتدارگرایی، بازی سیاسی مبتنی بر قوم و تبار و نژاد، همه و همه عواملی هستند که از سویی وضعیت نابه سامان سیاست قطبی شده را تقویت می کنند و اجازه نمی دهند که جامعه، در مسیر تعامل و همزیستی باشد.

اگر چه از سال 2000 تا 2010 میلادی، حوزه جامعه شناسی ترکیه شاهد دگرگونی های بسیاری بوده، اگر چه هویت ها در درون خود بازسازی شدند و جهت آزادیخواهانه تری در پیش گرفتند، اما بافت اصلی و هسته سخت ذهنیت، بسیار مقاوم است و هنوز هم تغییر نکرده است.

برای فهم روشن تر مشکلات جامعه شناسی سیاسی ترکیه، به یاد بیاوریم که انتخابات انجام شد، نتایج اعلام شد و به هر حال، همه گروه ها نتایج را پذیرفتند و هضم کردند. اما همچنان می بینیم که حال و هوای سیاسی و اجتماعی ترکیه، نشانه ای از ثبات و آرامش ندارد.

امروز ترکیه از نظر توازن داخلی و انسجام اجتماعی، مشکلات بسیاری دارد. همه کنشگران جامعه، از سیاستمداران و فعالان تا روزنامه‌ نگاران، مذهبی ‌ها، جوانان و دیگر عناصر اجتماعی، همه اسیر قطبی ‌سازی سیاسی هستند. در نتیجه، هیچ کدام از این کنشگران، به دنبال راهی برای خروج از این وضعیت نیست و روزنه امیدی برای تعامل و همزیستی، مشاهده نمی شود.

خیلی ها فکر می کنند با له کردن، بی اعتنایی و به حاشیه راندن گروه مقابل، می توانند از بحران خارج شوند. اما چنین نیست. می بینیم که جوانان ما غالباً خشمگین و ناراضی هستند، وضعیت مطبوعات ما نومید کننده است و از آرامش دور مانده ایم.

باید به یاد آوریم که خشم و قطبی شدن مانند یک گرگ گرسنه است که هر چیزی را که سر راهش قرار می گیرد می درد و می بلعد.

تلاش برای فرونشاندن خشم پنهان و کاهش دو قطبی شدن، هنوز هم یکی از مسائل کلیدی ترکیه  است. اول از همه حزب حاکم و سپس کنشگران دیگر، باید تدابیری بیندیشند که به وضعیت فعلی خاتمه دهد.

انتهای پیام/