کریدور لاچین، پاشنه آشیل توافق میان آذربایجان و ارمنستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم،‌ جمهوری آذربایجان در نبردی در سال 2020  بخش‌های بزرگی از قره‌باغ را تحت کنترل خودر درآورد و در ماه های گذشته نیز با اعمال محدودیت‌هایی دسترسی ارمنستان از طریق کریدور لاچین به منطقه قره باغ را با محدودیت و فشار بر ارمنستان بیشتر کرده است.

قره‌باغ در سطح جهانی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته شده است، اما از زمان جنگی که مصادف با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های 80 و 90 میلادی بود، توسط جمعیتی حدوداً 120 هزار نفری توسط ارامنه کنترل شده است.

محاصره قره‌باغ توسط جمهوری آذربایجان از 12 دسامبر سال 2022 میلادی آغاز شده است؛ زمانی که فعالان حامی محیط زیست آذربایجان کریدور لاچین را که تنها مسیر ارتباطی منطقه ارمنی‌نشین قره‌باغ با ارمنستان و باقی جهان است، مسدود کردند.

این محاصره در 23 آوریل سال 2023 میلادی شدت گرفت، زمانی که جمهوری آذربایجان ایست‌های بازرسی نظامی در امتداد این کریدور را تعبیه و تمامی تحرکات میان ارمنستان و قره‌باغ را تحت کنترل نیروهای مرزی آذربایجان درآورده است.

یکی از چالشی‌ترین مشکلات باقیمانده میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان پس از جنگ، گذرگاه لاچین است که جمهوری آذربایجان آن را مسدود کرده و با ایست بازرسی در آن، این مسیر مهم منطقه قره‌باغ را که به ارمنستان متصل می شود، دچار بحران انسانی کرده است.

در حالی که مذاکرات صلح بین ارمنستان و آذربایجان توسط غرب، اروپا و روسیه ادامه دارد، باکو با ایجاد ایست بازرسی در کریدور لاچین، تنها جاده ای که ارمنستان را به قره باغ کوهستانی متصل می کند، نگرانی هایی را بابت دور جدید درگیری در این منطقه افزایش داده است.

همه طرف‌ها می‌توانند با استفاده از مسیرهای دیپلماتیک مختلف برای پیشرفت در مسیر صلح بین ایروان و باکو، تمایل خود را برای کار به سوی یک راه‌حل جامع نشان دهند. یکی از موارد برجسته، تعیین حدود مرز ارمنستان و آذربایجان است و دیگری ارتباط حمل و نقل بین دو کشور است.

در نشست اخیر با میانجیگری اتحادیه اروپا، رهبران دو کشور به توافق در مورد بازگشایی خطوط ریلی برای اتصال سرزمین اصلی آذربایجان به منطقه نخجوان توافق کردند. حتی با وجود برنامه‌هایی برای ساخت بزرگراه جدید که ظاهراً به طور نامحدود متوقف می‌شود، پروژه ریلی دوران شوروی در حال تجدید قواست و بحث‌ها تحت نظارت سازمان جهانی گمرک ادامه دارد. ایجاد این خط ریلی می تواند یک پیروزی زودهنگام و اعتماد ساز و نمادی از همکاری برای پیشبرد منافع مشترک باشد و به طور بالقوه زمینه را برای همکاری های دیپلماتیک و اقتصادی بیشتر بین آذربایجان و ارمنستان فراهم کند.

جمهوری آذربایجان نیز با استفاده نکردن از روش های دیپلماتیک در طولانی مدت ضربات غیر قابل جبرانی را به سیاست و اقتصاد کشور خود وارد می سازد. برای مثال، ممکن است شهرت آذربایجان به عنوان یک شریک تجاری قابل اعتماد را به خطر بیندازد و به اقتصاد این کشور آسیب وارد کند.

اقتصاد آذربایجان اکنون در حال رشد است، زیرا کشورهای غربی در بحبوحه جنگ در اوکراین به دنبال صادرکنندگان انرژی به غیر از روسیه هستند.

اگر آذربایجان عاقلانه به درخواست‌های بین‌المللی برای کاهش ترس ارامنه از پاکسازی قومی با ارائه تضمین‌هایی به مردم قره‌باغ کوهستانی توجه کند، مذاکرات روان‌تر خواهد شد.

یکی از گزینه‌هایی که باید در نظر گرفته شود، می‌تواند شامل تعهدات همه طرف‌ها باشد، شاید توافقنامه رسمی، عدم تعقیب قانونی یا غیرقانونی کسانی که در گذشته، از نظر سیاسی یا جنگی، با آنها جنگیده‌اند نیز کمک شایانی به سیاست خارجی جمهوری آذربایجان کند.

مقامات فعلی ایروان و قره باغ کوهستانی نیز می توانند اقداماتی را برای کاهش تنش انجام دهند. آن‌ها می‌توانند با توافق بر سر نظارت ایستگاه های بازرسی آذربایجان نشان دهند که سلاح‌ها، همانطور که باکو ادعا می‌کند، وارد قلمرو آذربایجان نمی‌شوند.

طرف ارمنی نیز با «کاهش لفاظی‌ها» در ابراز مخالفت آذربایجان با ادغام قره باغ به منطقه تحت کنترل ارمنستان به این ترتیب به پیشبرد کارها کمک کند.

حداقل با انجام این اقدامات امکان همزیستی و توافقی قابل قبول دوجانبه میان ارمنی های ساکن قره باغ و قوانین دولت آذربایجان به وجود خواهد آمد. اما این درخواست ممکن است قبل از آغاز گفتگوهای واقعی با باکو و پیشرفت به سوی تضمین های ذکر شده واقع بینانه نباشد و البته، همه درگیران باید در نهایت لفاظی خود را تطبیق دهند تا چنین مذاکراتی به ثمر بنشیند.

آذربایجان رضایت خود را در قالب یک ژست حسن نیت برای اطمینان از افتتاح همزمان کریدور جایگزین(آغدام به قره باغ) به جای کریدور لاچین برای محموله های صلیب سرخ اعلام کرده است. این جاده قلمرو کوهستانی را به ارمنستان متصل می کند. از نظر مقامات آذربایجان، این پذیرش، راه را برای رسانده کمک های بشر دوستانه از ارمنستان به قره باغ هموار می کند. این جاده نیز در صورتی امکان عبور و مرور دارد که در آن رژیم گمرکی و مرزی آذربایجان رعایت شود.

در این میان با ایجاد رضایت آذربایجان از به وجود آمدن مسیری موازی، مقامات روسیه نیز استفاده از مسیرهای جایگزین برای کمک‌های بشردوستانه به ویژه «افتتاح یک کریدور موازی از طریق آغدام و لاچین برای جابجایی غیرنظامیان و محموله‌ها» حمایت می‌کند. اما آنچه حائز اهمیت است عکس العمل مقامات ارمنستان در خصوص راه موازی است.

از دیدگاه مقامات ارمنستان هیچ توافقی در مورد مسیرهای جایگزین برای انتقال محموله به قره‌باغ صورت نگرفته است. علاوه بر این، جمهوری ارمنستان هیچ اختیاری در مورد مسائل مربوط به جاده‌های دیگر برای حمل‌ونقل بار به قره‌باغ ندارد. از نظر آنها ارمنستان فقط رفع محاصره کریدور لاچین را در دستور کار خود دارد، جاده‌ای که برای اطمینان از ارتباط بدون مانع میان ارمنستان و قره‌باغ ایجاد شده و ارمنستان قرار نیست درگیر بحث در مورد جاده‌های دیگر شود.

کریدور لاچین مسیر ارتباطی بین ارمنستان و قره باغ کوهستانی است وهیچ جایگزینی ندارد و کریدور لاچین باید بازگشایی شود.

تاکنون تنها یک تریلر حامل کالاهای بشردوستانه صلح‌بانان روسیه از جاده آغدام به منطقه قره‌باغ کوهستانی عبور کرده که در حال حاضر در ایست بازرسی لاچین و کنترل مرزی آذربایجان با روند کندی مواجه شده است.

این چنین به نظر می رسد که نه مقامات آذربایجان و نه مقامات ارمنستان هیچ کدام تمایلی به ادامه درگیری در منطقه قره باغ را ندارند و با به وجود آمدن شرایط مناسب و اجرای شروط طرفین می توان انتظار صلحی موقت را در جهت جلوگیری از پیشرفت فاجعه انسانی پیش آمده در این منطقه انتظار داشت.

البته برای ایجاد صلح دائمی در منطقه قره باغ، رعایت اصول زیر بسیار مهم است:

مذاکره و دیپلماسی: حل اختلافات از طریق مذاکرات مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک باید در اولویت قرار گیرد. این اجازه می‌دهد تا مسائل به شکل مشترک و توافقی حل شوند.

احترام به حقوق بشر: حفظ حقوق بشر و احترام به اقلیت‌ها و گروه‌های مختلف جامعه بسیار حیاتی است.

توقف خشونت: توقف هرگونه عملی خشونت‌آمیز و آتش‌بس در منطقه بسیار مهم است.

مشارکت مردمی: مشارکت مردم و اقشار مختلف جامعه در فرآیند صلح و تعیین سرنوشت منطقه باید تضمین شود.
حفظ ترکیب جغرافیایی: احترام به ترکیب جغرافیایی منطقه و حدود مرزی موجود برای جلوگیری از تجدید خشونت بسیار مهم است.

حفظ امنیت: ایجاد مکانیزم‌های امنیتی و تضمین امنیت تمام اقشار جامعه در منطقه اساسی است.

نظارت بین‌المللی: داشتن سازوکارهای نظارتی بین‌المللی برای اجرای توافقات صلح و پیگیری از رعایت آنها اهمیت دارد.

تعهد مسئولین: مسئولین منطقه و کشورهای متخاصم باید تعهد جدی به اجرای توافقات صلح داشته باشند.
همکاری بین‌المللی: همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای دیگر به عنوان حامیان صلح نیز بسیار مفید است.
این اصول می‌توانند به ایجاد صلح دائمی و پایدار در منطقه قره باغ کمک کنند، اما ایجاد صلح یک فرآیند پیچیده و طولانی است و نیاز به تلاش‌های مستمر دارد.

معصومه محمدی: کارشناس مسائل اوراسیا

انتهای پیام/