سفر «بن سلمان» به هند، ولیعهد سعودی در دهلی نو به دنبال چه بود؟
افزایش روابط استراتژیک میان عربستان و هند، به معنای آن است که ریاض قصد دارد تا در بلندمدت سبد شرکای استراتژیک خود را متنوع سازد. با این حال برخی تحلیلگران معتقدند بن سلمان در میان مدت مجبور خواهد شد مجددا میان یکی از قطب‌های قدرت دست به انتخاب بزند.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، دولتمردان عربستان سعودی با درس گرفتن از اشتباهات پیشین خود در صحنه سیاست های منطقه‌ای و بین المللی، بر این باورند که در استراتژی جدید ریاض، تحقق چشم انداز 2030، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، توسعه توان نظامی و کسب سطحی از استقلال سیاسی بدون برقراری روابط متوازن با تمام بازیگران مهم نظام جهانی امری امکان ناپذیر است. به عبارت دیگر در سیاست خارجی ریاض عضویت در بریکس و حضور فعال در اجلاس گروه 20 به یک اندازه حائز اهمیت است و قادر است تا چرخ توسعه عربستان را سرعت ببخشد.
در همین راستا «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی پس از پایان اجلاس گروه 20 به صورت رسمی سفر خود به هند را آغاز و با نخست‌وزیر این کشور بر سر توسعه روابط دوجانبه به بحث و رایزنی پرداخت. طی سال‌های اخیر هندی‌ها در کنار چین از جمله بزرگ‌ترین مشتریان نفت منطقه خلیج فارس؛ به ویژه عربستان سعودی بودند. این روند پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و کاهش میزان فروش نفت ایران به دهلی‌نو، به شکل جدی افزایش یافته است. برهمین اساس در ادامه این یادداشت ضمن بررسی دستورکار اجلاس گروه 20 در دهلی‌نو، به واکاوی اهداف سفر محمدبن‌سلمان به هند خواهیم پرداخت.
حضور در نشست گروه 20
روز شنبه نهم سپتامبر 2023 محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر عربستان سعودی برای حضور در اجلاس گروه 20 راهی دهلی‌نو پایتخت هند شد. در جریان این نشست با آنکه نمایندگان کشورهای عربی مانند عربستان سعودی، امارات، عمان و مصر حضور فعال و برجسته‌ای داشتند اما رهبران چین و روسیه جز غایبان بزرگ این نشست بودند. راه اندازی ائتلاف جهانی توسعه صنایع «زیرسوخت‌ها» و حمایت واشنگتن- بروکسل از خط کشتی‌رانی و گذرگاه ریلی «هند- عرب- مدیترانه» از جمله مهم‌ترین دستورکارهای این نشست بود.
بسیاری از کارشناسان حوزه روابط بین‌الملل معتقدند هدف از طراحی و عملیاتی کردن این طرح ترانزیتی، ایجاد آلترناتیو و مقابله با ابرطرح «یک کمربند- یک جاده» برای انتقال کالا و انرژی از شرق به غرب بوده است. نکته قبل توجه آن است که عربستان سعودی، امارات و رژیم صهیونیستی به صورت هم‌زمان بخشی از هر دو طرح کریدوری هستند. از سال 2013 تاکنون اپراتورها و شرکت‌های چینی سرمایه گذاری گسترده‌ای در بنادر جبل‌علی، جده، جیزان، حیفا و اشدود انجام دادند.
حال به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها علاوه بر تشدید فشارهای سیاسی- امنیتی، به دنبال ارائه ابتکاری جدیدی هستند که جذابیت اقتصادی- فنی بیشتری برای دولت‌های منطقه نسبت به مسیر کریدوری چین داشته باشد.
مهم‌ترین رخداد اجلاس دهلی‌نو، رونمایی از طرح کریدوری «هند- عرب- مدیترانه» از سوی دولت‌های آسیایی و اروپایی تحت هدایت آمریکا بود. در این طرح هشت هزار کیلومتری قرار است بندر بمبئی هند به وسیله خط ریلی- کشتی‌رانی از سرزمین‌های عربی و فلسطین اشغالی عبور کرده و مجددا از طریق خطوط کشتی‌رانی راهی اتحادیه اروپا شود. کارشناسان معتقدند در صورت تحقق این ایده، در میزان زمان ارتباط میان شبه قاره هند و قاره اروپا قریب به 40 درصد صرفه‌جویی خواهد شد.
با آنکه کریدور ««هند- عرب- مدیترانه» همچنان در حد ایده است و قضاوت درباره اجرایی شدن و نتایج احتمالی آن زود است اما بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند که آمریکا و هند با حمایت از این طرح ترانزیتی قصد دارند تا از میزان اهمیت کریدور چینی کاسته و در میان‌مدت جلوی نزدیک شدن کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا به پکن را بگیرند.
البته این سیاست مشترک به معنای قرار گرفتن کامل هند در بلوک غرب نیست؛ اما این سیگنال را برای تحلیل گران روابط بین الملل ارسال می‌کند که دهلی‌نو در ترسیم جهان چند قطبی و رقابت با چین در منطقه ایندوپاسفیک جدی است. در این مسیر دولت‌های عربی، به ویژه عربستان سعودی نیز سعی دارند تا در قامت «دولت آونگی» ظاهر شده و بتوانند از اصطکاک میان قدرت‌های بزرگ برای تامین منافع و ارتقای جایگاه منطقه‌ای خود بهره ببرند.
توسعه روابط راهبردی ریاض- دهلی‌نو
در سال 2022- 2023 حجم روابط تجاری میان دهلی‌نو- ریاض 52.76 میلیارد دلار بوده است. از این رقم 10.73 میلیارد دلار صادرات هند به عربستان و 42.02 میلیارد دلار میزان صادرات عربستان به هند بوده است. این آمار نشان دهنده کسری تجاری 31.31 میلیارد دلاری دهلی‌نو در روابط دوجانبه با ریاض می‌باشد. تا آگوست 2023 هند روزانه 470 هزار بشکه نفت از عربستان وارد کرده است که این آمار یعنی هندی‌ها پس از چین در رتبه دوم واردات نفت از عربستان سعودی قرار دارند. در چنین شرایطی ولیعهد ریاض پس از اتمام اجلاس گروه 20 در دهلی‌نو باقی ماند و با نارندرا مودی نخست وزیر هند دیدار و گفتگو کرد.
در جریان دیدار نخست وزیران هند و عربستان، طرفین بر اهمیت «شورای مشارکت عربستان- هند» برای ارتقای سطح روابط راهبردی تاکید کردند. تداوم مذاکرات از سرگیری تجارت آزاد میان هند و کشورهای خلیج فارس، توسعه روابط دفاعی، گسترش همکاری‌ها در حوزه انرژی و تقویت سرمایه‌گذاری مشترک از جمله موضوعات مورد توافق طرفین در دیدار مقامات ریاض -دهلی نو بود. به گزارش العربیه، بدر البدر معاون وزیر سرمایه گذاری سعودی خبر از امضای 53 توافق‌نامه و یادداشت تفاهم در حوزه‌های سرمایه‌گذاری، املاک، گردشگری و بازرگانی خبر داد. افزایش روابط استراتژیک میان دو کشور، به معنای آن است که ریاض قصد دارد تا در بلندمدت سبد شرکای استراتژیک خود را متنوع سازد و صرفا ساعت خود را به وقت واشنگتن تنظیم نکند.
در مجموع به نظر می رسد حضور وزیرخارجه سعودی در بریکس و ولیعهد عربستان در اجلاس گروه 20 نشان دهنده عدم تغییر سیاست عربستان سعودی مبنی بر ایجاد رابطه متوازن با تمام قطب‌های قدرت در روابط بین الملل است. منطق سیاست خارجی «دولت‌های آونگی» حداکثرسازی منافع ملی از طریق یافتن نقاط اشتراک با بازیگران مختلف و سعی در عدم ورود «سخت» به مناقشات بین‌المللی- منطقه‌ای است.
شاید به همین دلیل ریاض به مانند کشورهایی همچون اندونزی، ترکیه و برزیل سعی در تعریف روابط استراتژیک با تمام بازیگران تاثیرگذار و ارتقای پرستیژ عربستان در محیط بین المللی دارد. هم‌اکنون عربستان سعودی ضمن تامین انرژی هند و چین، در مسیر کریدوری هر دو کشور به سمت اروپا نیز قرار گرفتند. با این حال گروهی از تحلیلگران معتقدند به دلیل تشدید فضای رقابت میان قدرت‌های جهانی، «دولت‌های آونگی» همچون عربستان به مانند قبل نمی‌توانند در جایگاه «بی‌طرف» قرار بگیرند و در میان مدت مجبور خواهند شد میان یکی از قطب‌های قدرت دست به انتخاب بزنند. امری که می تواند موفقیت ولیعهد سعودی در پیشبرد این راهبرد را با چالش هایی جدی مواجه سازد.
نویسنده: محمد بیات، کارشناس مسائل غرب آسیا
انتهای پیام/