چالش‌های معرفتی و کارآفرینی در رشته‌های الهیات
دانشجویانی که با نیاز فطری خود و عمدتاً در سن کم وارد رشته‌های دینی می‌شوند، امانت‌های گرانقیمتی هستند که باید با تدابیر لازم به فکر آینده شغلی‌های آنها نیز بود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم سیدمجید نبوی دانش‌آموخته دکتری الهیات گروه قرآن و حدیث طی یادداشتی به چالش‌های معرفتی و کارآفرینی در رشته علوم قرآن و حدیث پرداخت. وی معتقد است سرفصل‌های آموزشی رشته علوم قرآن و حدیث (و مطالعات دینی) با نیازهای معرفتی و نیازهای بازار کار تطبیق ندارد. این متن را در ادامه می‌خوانیم:
پرده اول بحث: رشته علوم قرآن و حدیث، رشته‌ای است که به صورت عمده دانشجویانی را جذب خود می‌کند که علاقه به علوم و معارف عترت دارند. این امر بسیاری طبیعی و اتفاقاً مبتنی بر نیاز فطری هر فرد مؤمنی است؛ منتها معمولاً این دست دانشجویان به اقتضای سن خود شاید تصوری از آینده شغلی خود نداشته باشند و لذا هر اندازه بر سنّ آنها اضافه می‌شود، نیازمندی‌های مادی و اقتصادی هم سراغ آنها می‌آید. در چنین عرصه‌ای است که شاهدیم دانشجویان دچار اضطراب می‌شوند و تعداد بالایی از آنها از ادامه تحصیل منصرف شده و به رشته‌های درآمدزا گرایش می‌یابند.
اما سؤال اینجاست که آیا متولیان امر به این مسئله توجه دارند یا خیر؟ آیا آنها در وهله اول توانسته‌اند چشم‌اندازی از آینده این رشته به دانشجویان ارائه دهند و در وهله بعد به فکر زمینه‌سازی برای ایجاد شغل این دانشجویان باشند؟ دانشجویانی که با نیاز فطری خود و عمدتاً در سن کم وارد این رشته می‌شوند، امانت‌های گرانقیمتی هستند که باید با تدابیر لازم به فکر آینده شغلی‌های آنها نیز بود که در ادامه این یادداشت به برخی نکات کاربردی اشاره می‌شود.
اما پرده دوم بحث: یکی دیگر از دلایل کمبود شغل برای دانش‌آموخته‌های رشته علوم قرآن و حدیث: عدم تطابق آموزش‌های درسی با نیازهای جامعه و نیازهای بازار کار است. در حال حاضر، سرفصل و محتوای آموزشی رشته علوم قرآن و حدیث به صورت عمده بر روی مباحث نظری و تاریخی و غیرکاربردی متمرکز است، در حالی که جامعه و بازار کار اصلاً به این آموزش‌های تاریخی و غیرکاربردی نیاز ندارد. همچنین در این رشته، هیچ گونه مهارت‌های کاربردی که منجر به شغل شود، آموزش داده نمی‌شود. البته لازم به ذکر است که مسئله عدم تطابق آموزش با نیازهای جامعه و بازار کار یک مشکل اساسی در بسیاری از رشته‌های تحصیلی است که یکی از بزرگ‌ترین ظلم‌ها نسبت به دانشجویان است و در جای خود به طورکامل و جامع باید بحث شود؛ اما این مشکل در رشته علوم قرآن و حدیث و رشته‌های معارفی بیشتر است. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت تغییر هرچه سریع‌تر در سرفصل‌ها و محتوای آموزشی این رشته به منظور تناسب بیشتر با نیازهای جامعه و بازار کار است. البته ذکر این نکته ضروری است که منظور نگارنده حذف کلی مباحث علوم قرآن و حدیث نیست بلکه می‌توان مجموعه این دروس را به نیمی از واحدهای رشته تقلیل داد و نیم دیگری از آن را بر اساس نیازهای جامعه طراحی کرد و مهارت های مفیدتر و بهتری در سرفصل‌ها گنجاند.
در ادامه به توضیح بیشتر این موضوع(عدم تطابق محتوا با نیازهای بازار کار) پرداخته می‌شود:
ضرورت نگاه معرفتی و کارآفرینی
به نظر می رسد ابتدا باید نیازهای جامعه را در حوزه علوم قرآن و حدیث احصاء کرد، سپس بر اساس آن دروسی را طراحی کرد. طراحی دروس نباید بدون توجه به جامعه و نیازهای آن باشد؛ در کنار نیازهای ایمانی، معرفتی و نیازهای روحی که با منبع نورانی قرآن و وحی فراهم می‌شود، باید به فکر بازار کار هم بود. برای تأمین شغل و ایجاد فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان، آموزش مهارت‌های عملی و کاربردی لازم است. برنامه‌های درسی می‌توانند با اضافه کردن درس‌ها و موادی که به توسعه مهارت‌های کاربردی مرتبط با حوزه قرآن و حدیث کمک می‌کنند، ارتقاء یابند. درباره مهارت‌های کاربردی برای دانشجویان علوم قرآن و حدیث باید بسیار اندیشید تا موارد خوب و و مناسبی را برای آن پیدا کرد که خود این کار یک پروژه بزرگی است؛ اما برای مثال برخی از مهارت‌ها و دانش‌های کاربردی نظیر آموزشِ پژوهش و انواع روش‌های تحقیق، مهارت‌های نگارشی، مهارت روش تدریس و مهارت یادداشت‌نویسی برای خبرگزاری‌ها و مهارت‌های کامپیوتری و دیجیتالی، انوع روش‌های تحلیل داده‌ها، و مهارت‌های ارتباطی و تیمی، مهارت ترجمه متون و غیره را که کمی کاربردی‌تر هستند، می‌توان در برنامه‌های آموزشی قرار داد؛ البته می‌توان اذعان داشت این رشته نتوانسته نیازهای معرفتی دانشجو را فراهم کند.بسیاری از دوستانی که با رویکرد معرفتی وارد این رشته می‌شوند، ناراضی‌اند، چرا که آن معارفی را که به دنبال آن بودند، در این رشته نیافتند. این امر هم نشان می‌دهد در طراحی رشته به نیازهای معرفتی هم توجه کافی نشده است که البته درجای خود و در یادداشتی دیگر بررسی خواهد شد.
تغییرات در نیازهای جامعه
در گذشته اگر یک آیه یا یک حدیث خوانده می‌شد یا یک اطلاعات کوتاهی درباره یک مبحث دینی ارائه می‌شد؛ هم گوینده و هم شنونده به آن اکتفا می‌کرد، اما امروزه نیازهای جامعه به محتوای آموزشی در حوزه‌های مختلف دینی و اخلاقی تغییر کرده است. افرادی که به دنبال محتواهای دینی و ارتقای اخلاق و ارزش‌های دینی در زندگی روزمره هستند، محتواهای خلاق و دارای نوآوری را می‌خواهند. بنابراین باید به تولیدمحتواهای غنی‌تر از گذشته فکر کرد. البته منظور از محتوای دینی مراسم‌ها و مناسک نیست.
به طور کلی باید گفت که انواع مهارت‌های ارائه محتوای دینی به شکل‌های متنوع مثل بستر رسانه‌های اجتماعی، خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌ها و غیره و نیز ارتقای فهم عمومی از مفاهیم پایه‌ای و اصولی و مهم طبق قرآن و روایات عترت، نیازهایی هستند که در آموزش و سرفصل‌های وزارت علوم در رشته علوم قرآن و حدیث توجه کافی نشده است.
* ارزیابی و بازخورد مداوم: برای بهبود مستمر آموزش در رشته علوم قرآن و حدیث، نیاز است تا فرایند ارزیابی و بازخورد مداوم در نظر گرفته شود. این ارزیابی می‌تواند شامل بازخورد از دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و غیره باشد و براساس آن اقداماتی برای بهبود کیفیت آموزش انجام شود.
* ارائه تحقیقات و پژوهش‌های متناسب با نیازهای جامعه: تحقیقات و پژوهش‌های آکادمیک متناسب بانیازهای جامعه در حوزه قرآن و حدیث می‌تواند به ارتقای آموزش و اصلاح تطابق سرفصل‌های درسی با نیازهای جامعه و بازار کار کمک کند. تحقیقات و پژوهش‌ها می‌توانند به شناخت بهتر نیازها و مشکلات موجود و ارائه راهکارهای عملی و کاربردی منجر شوند.
* همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی بین‌المللی: برقراری همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی بین‌المللی می‌تواند امکان دسترسی به تجربیات و دانش‌های جدید را فراهم کند و تطابق آموزش با نیازهای جهانی را بهبود بخشد.
* ضرورت توجه به فناوری اطلاعات و تکنولوژی: تغییرات سریع تکنولوژی در دنیای امروز نیاز به ارتقای مهارت‌های دیجیتالی و استفاده از ابزارهای مدرن در آموزش، تحقیق و غیره را دارد؛ اما توجهی به این مسائل در سرفصل‌های آموزشی نشده است. فارغ‌التحصیلان رشته علوم قرآن و حدیث باید توانایی استفاده از ابزار جدید و تکنولوژی جدید را داشته باشند. برای ایجاد تطابق بیشتر، می‌توان برنامه‌های درسی را به نحوی تنظیم کرد که آموزش تکنولوژی‌های جدید در آنها جایگاه خود را داشته باشد.
* ترویج کارآفرینی: تشویق و آموزش دانشجویان به کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای مرتبط با قرآن و حدیث می‌تواند به کاهش کمبود شغل در این رشته کمک کند. دانشگاه‌ها و مؤسسات مذهبی می‌توانند دوره‌هایی را برای آموزش مهارت‌های کارآفرینی و مدیریت کسب و کار مرتبط، برگزار کنند.
* نیاز به توسعه مهارت‌های ارتباطی و تیمی در موضوعات مربوط به قرآن و حدیث: در بازار کار امروز، مهارت‌های ارتباطی و توانایی کار در تیم‌های کاری بسیار اهمیت دارند. فارغ‌التحصیلان رشته علوم قرآن و حدیث باید بتوانند به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کنند و در تیم‌های کاری به عنوان عضو مؤثر شرکت کنند. آموزش مهارت‌های ارتباطی و کار تیمی در برنامه‌های درسی این رشته می‌تواند به ایجاد تطابق بیشتر کمک کند.
با توجه به مسائل مطرح شده، اصلاح برنامه‌های درسی، ایجاد فرصت‌های کارآفرینی و ارتقای مهارت‌های کاربردی می‌تواند به بهبود وضعیت شغلی فارغ‌التحصیلان این رشته کمک کند برای تأکید می‌گوییم ابتدا باید انواع نیازهای جامعه مثل نیاز شغلی، معرفتی و غیره استخراج شود، سپس بر اساس آن برنامه‌ریزی و طراحی درس کرد.
به طور کلی می‌توان گفت:
- سرفصل‌ها و محتوای آموزشی رشته قرآن و حدیث در حال حاضر معطوف به مباحث نظری، تاریخی و کلامی است و نیاز است مهارت‌های کاربردی و عملی اضافه شود.
- تمرکز بر روی علومی مانند تفسیر، علوم قرآن، تاریخ حدیث و درایه الحدیث بیش از حد نیاز است؛ البته به معنای حذف کامل نیست بلکه به معنای مهندسی کردن آن و جایگزینیِ نیمی از آن با دروس مهارت‌افزا و متناسب با نیازهای جامعه ست.
- مهارت‌های مختلف کاربردی، جایگاه چندانی در سرفصل‌ها ندارند.
- ارتباط با جامعه و صنعت، مراکز مرتبط شغلی و بازار کار در طراحی سرفصل‌ها مغفول مانده است.
- عدم توجه به نیازسنجی دقیق از بازار کار و جامعه در تدوین محتوای درسی.
- لزوم بازنگری و اصلاح سرفصل‌ها با نگاه کاربردی و مهارت‌محور و میان‌رشته‌ای،.
- ضرورت توجه بیشتر به مطالعات کاربردی قرآن و روش‌های استفاده از ظرفیت‌های قرآن در حوزه‌های مختلف.
بنابراین بازنگری جدی در سرفصل‌ها و محتوای آموزشی این رشته برای هماهنگ‌سازی با نیازهای عصر حاضر، اجتناب‌ناپذیر است. این امر مستلزم همکاری دانشگاه‌ها، وزارت علوم و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف است.در نهایت، ترکیب این راهکارها و تلاش مشترک از سوی دانشگاه‌ها، اساتید، دانشجویان و افراد مرتبط و مسئول، می‌تواند به بهبود تطابق آموزش در رشته قرآن و حدیث با نیازهای جامعه و بازار کار منجر شود.
انتهای‌پیام/