طوفان الاقصی و دوگانگی در سیاست حاکمان ترکیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم‌،‌ آغاز عملیات طوفان الاقصی توسط نیروهای مقاومت اسلامی با رهبری حماس، ناگزیر بخشی از توجهات را به سمت ترکیه و موضع رهبران این کشور جلب کرده است. رویکرد اخوانی حماس و روابط نزدیک میان رهبران حماس و حزب عدالت و توسعه این پرسش را به وجود آورده که رهبران حزب عدالت و توسعه چه واکنشی در برابر این حملات خواهند داشت و آیا نقشی در حمایت اطلاعاتی و مالی این عملیات داشته‌اند یا خیر؟

پاسخ به این پرسش نیازمند پرداختن به‌ نوعی دوگانگی در سیاست ترک‌هاست. ترکیه نخستین کشور اسلامی بود که در سال 1949 اسرائیل را به رسمیت شناخت و همکاری با آن را شروع کرد اما این موضوع در جامعه ترکیه همواره به چالشی میان اسلام‌گرایان و کمالیست ها و نظامیان تبدیل‌شده بود.

در دوره‌های پیش از حاکمیت حزب عدالت‌وتوسعه، سیاست ترکیه مبتنی بر ائتلاف و همراهی با دولت‌های غربی بوده و همکاری‌های گسترده اطلاعاتی و نظامی بین ترکیه و اسرائیل برقرار بود تا جایی که در دهه 90 روابط دو کشور تا حد متحدان منطقه‌ای ارتقا یافت، اما با روی کار آمدن اسلام‌گرایان حزب عدالت‌وتوسعه، روابط با اسرائیل در مقابل رویکردی نوین به کشورهای عربی-اسلامی قرار گرفته و دگرگون شد.

ترکیه در این دوره سعی کرد تا روابط خود با کشورهای عربی-اسلامی را افزایش داده و در راستای سیاست‌های نوعثمانی‌گرایانه، جایگاه خود در میان این کشورها را ارتقا بخشد.

با این‌ وجود لازمه دستیابی به این هدف، اتخاذ موضع صریح و روشن نسبت به آرمان فلسطین و حمایت از این کشور در مقابل رژیم اسرائیل بود. روابط رژیم اسرائیل و ترکیه در دهه‌های گذشته، موجب نارضایتی کشورهای اسلامی از ترکیه شده و بر مناسبات آنکارا با کشورهای اسلامی ‌تأثیر منفی گذاشته بود و ترکیه نیاز به بازسازی چهره خود به‌عنوان کشوری اسلامی در مقابل دیگر کشورها داشت تا بتواند به اهداف بلندمدتش در خاورمیانه دست یابد و نقش رهبری جهان اسلام را که برای خود تعریف کرده بود، محقق کند.

علاوه بر این، رهبران حزب عدالت و توسعه، به‌خوبی متوجه حساسیت افکار عمومی این کشور به‌ویژه بدنه اسلام‌گرای حامی خود نسبت به آرمان فلسطین شده بودند و می‌دانستند که باید طبق خواست حامیان خود، از حقوق مردم فلسطین دفاع کنند. از همین رو همواره شاهد حمایت‌های رهبران این حزب در مجامع داخلی و بین‌المللی از آرمان فلسطین بوده‌ایم.

اما روی دیگر این سکه، تداوم روابط ترکیه با اسرائیل در حین حمایت از فلسطین بوده است. رهبران حزب عدالت و توسعه به‌خوبی می‌دانستند که شدت عمل در برابر اسرائیل، هزینه‌هایی همانند از دست دادن روابط حسنه با متحدین غربی را به دنبال خواهد داشت.

همچنین ترکیه در مقابل فعالیت‌های ضدترکیه‌ای لابی‌های یونانی و ارمنی، جهت ایجاد موازنه متقابل، به لابی‌های یهودی در ایالات‌متحده آمریکا و اروپا احتیاج داشت و چنانچه این ارتباط حفظ نمی‌شد، لابی‌های یهودی، مانع نزدیکی ترکیه به ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا‌ می‌شدند.

از طرف دیگر، ترکیه در مقابله با هژمونی روسیه در منطقه و مهار کشمکش‌های قومی کردها، به حمایت آمریکا نیازمند بود و این حمایت، در گروی تداوم روابط این کشور با اسرائیل قرار داشت. از طرف دیگر ترکیه از طریق اسرائیل‌ می‌توانست به فناوری‌های فوق پیشرفته آمریکایی دست یابد و به سمت توسعه صنعتی و نظامی حرکت کند.

با توجه به مجموع این دلایل، در دوران حزب عدالت‌وتوسعه نیز روابط ترکیه با اسرائیل به‌طور کامل قطع نشد و حتی اگر در برهه‌هایی روابط سیاسی با اسرائیل کم‌رنگ و دچار تنش شد، روابط اقتصادی همچنان پابرجا و باقی بود و در سال‌های اخیر تا حد تبادل سفیر با یکدیگر پیش رفتند و روابط همکاری جویانه میان آن‌ها برقرار بود.

در نتیجه ترکیه برای حفظ چنین سیاست‌هایی و کاهش بدبینی کشورهای عربی- اسلامی در جهت تقویت هرچه بیشتر روابط اعراب با اسرائیل تلاش می‌کرد و با ایفای نقش میانجیگرانه، خواستار دستیابی به راه‌حلی جامع و مطمئن برای مسئله فلسطین و اسرائیل بوده است.

با توجه به مجموع آنچه بیان شد، سیاست خارجی ترکیه در قبال اسرائیل و فلسطین، سیاستی دو وجهی و متناقض بوده و حزب عدالت‌وتوسعه از طرفی به حمایت از آرمان فلسطین و محکوم کردن جنایات اسرائیل پرداخته و از سوی دیگر، روابط حسنه و پایداری با اسرائیل دارد.

این روند در قبال عملیات طوفان الاقصی نیز ادامه داشته و ما شاهد چنین رویکردی در بین سیاستمداران و رهبران حزب عدالت و توسعه هستیم.

در این‌ باره نیز رهبران حزب حاکم در ترکیه، سیاستی دوسویه و غیرصریح را دنبال کرده‌اند. اردوغان در اولین روز شروع درگیری‌ها خواستار خویشتن‌داری طرفین شد و وزارت خارجه این کشور، ضمن محکوم کردن کشتار غیرنظامیان، آمادگی خود برای انجام تمهیدات لازم جهت توقف درگیری‌ها را اعلام کرد.

در ادامه هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، گفتگوهایی را با همتایان آمریکایی، اردنی و اسپانیایی ترتیب داد و در آن پیرامون آخرین تحولات غزه و ابتکارات لازم برای برقراری صلح، گفتگوهایی انجام گرفت.

تماس و گفتگوی اردوغان با محمود عباس، پوتین و انور ابراهیم و گفتگو با آن‌ها درباره عملیات طوفان الاقصی و روش‌های جلوگیری از تشدید آن از دیگر فعالیت‌های ترکیه در این زمینه بود.

درمجموع تاکنون اظهارات و واکنش‌های رهبران حزب عدالت و توسعه، از سویی دعوت به برقراری آرامش و محکوم کردن کشتار غیرنظامیان و تلاش‌هایی برای توقف درگیری‌ها بوده و از سوی دیگر اظهاراتی علیه نیروهای اسرائیلی مبنی بر نقض حقوق بشر و حمایت از مردم و غیرنظامیان فلسطینی را دربرداشته است.

دولت اردوغان در این موضوع از سویی باید به دنبال اقناع افکار عمومی و ذهنیت حامیان داخلی خود باشد که در اولین شب از شروع عملیات طوفان الاقصی، خیابان‌های این کشور در استانبول، آدانا، نوشهیر، قونیه، کوجاالی، آفیون، سیرت، کارابوک و باتمان را با شعارها و پرچم‌های حمایتی از حماس پر کرده و در اطراف مسجد فاتح استانبول با طنین «Mehmetçik Gazze'ye»، خواستار ارسال سربازان ترک به غزه برای حمایت از حماس بودند؛ و از سوی دیگر باید نگران حجم تجارت 6.5 میلیارد دلاری خود با اسرائیل و همکاری‌های نظامی، اطلاعاتی و فناوری خود با این رژیم باشد.

ترکیه هم باید روابط خود با مردم و دولت‌های جهان اسلام که داعیه رهبری آن‌ها را دارد، مورد ملاحظه قرار دهد و هم باید روابط خود با متحدین غربی را در نظر داشته باشد که این روزها به‌شدت به حمایت آن‌ها نیاز دارد.

تلاش‌های ترکیه برای دریافت وام 35 میلیارد دلاری از بانک جهانی که با موافقت این نهاد همراه بوده و برای وضعیت فعلی اقتصاد ترکیه ضروری است، به شرطی در اختیار این کشور قرار می‌گیرد که بتواند نظر مثبت متحدین غربی خود از جمله ایالات‌متحده را جلب کند و یکی از شروط آن، همکاری ترکیه در راستای حل مسئله فلسطین و بهبود و عادی‌سازی روابط اعراب با اسرائیل بوده است که با ایجاد و تشدید درگیری‌های فعلی منتفی شده و یا حداقل برای مدت‌ها به تعویق خواهد افتاد.

بنابراین به‌طورکلی می‌توان گفت که رویکرد ترکیه در رابطه با عملیات طوفان الاقصی، تلاش برای توقف درگیری‌ها و میانجیگری بین طرفین در راستای بازگشت صلح و ثبات به منطقه خواهد بود و تشدید تنش بین حماس به‌عنوان نیروی نزدیک به ترکیه و اسرائیل به‌عنوان شریک منطقه‌ای این کشور، به نفع ترکیه نخواهد بود و احتمال دست داشتن ترکیه در این عملیات منتفی است.

محمدرضا مهدوی: کارشناس ارشد روابط بین الملل و پژوهشگر مسائل قفقاز

انتهای پیام/