رصد آسمان و کیهان با "رصدخانه خیام" در تهران/ ثبت روزانه تصاویر خورشید با "خیام"
"رصدخانه خیام" زیر نظر سازمان فضایی ایران با هدف ترویج، عمومی‌سازی و آموزش علم نجوم و پژوهش در زمینه اخترشناسی در سال ۱۳۹۰ بنا شد. یکی از فعالیت‌های رصدخانه خیام، ثبت روزانه تصاویر خورشید است.
به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، "رصدخانه خیام" زیر نظر سازمان فضایی ایران با هدف ترویج، عمومی‌سازی و آموزش علم نجوم، پژوهش در زمینه اخترشناسی و کمک به پیشرفت علم اخترشناسی در سال 1390 بنا شد.
با توجه به این اهداف، امکاناتی فراهم شده که افراد در رده‌های سنی و تحصیلی مختلف ضمن آشنایی با مفاهیم پایه‌ای نجوم قادرند به انجام فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در این مرکز بپردازند.
رصدخانه در جنوب غربی تهران و در اراضی مرکز ماهدشت واقع در کرج و در موقعیتی به طول جغرافیایی ˝8.58 ´47 °50 شرقی و عرض جغرافیایی ˝47.34 ´45 °35 شمالی با ارتفاع 1198 متر از سطح دریا قرار دارد.
تلسکوپ اصلی رصدخانه، اشمیت کاسگرین 16 اینچ مدل LX200 Meade با سامانه جستجوگر خودکار است که قابلیت اتصال به کامپیوتر، تصویربرداری و عکسبرداری با CCD پیشرفته نجومی را داراست، این تلسکوپ بر روی مقر استوایی مدل Paramount ME استوار است.
ساختمان رصدخانه
رصدخانه خیام بر فراز یک بنای هشت ضلعی دو طبقه به ارتفاع 11 متر از سطح زمین قرار گرفته است. قطر گنبد رصدخانه 4 متر است که بر پایه هشت ستون فولادی استقرار یافته است. برای به حداقل رساندن لرزش‌ها و جلوگیری از انتقال ارتعاشات به تلسکوپ، پایه اصلی نگهدارنده تلسکوپ به صورت بتنی و مستقل از سازه‌های رصدخانه ساخته شده است.
بنا و گنبد رصدخانه خیام، یک سازه مکاترونیکی با قابلیت اتصال به کامپیوتر و کنترل از راه دور است. این ویژگی باعث افزایش بازده عملیاتی رصدخانه می‌شود. گنبد جدید رصدخانه از طریق اتصال به سامانه هواشناسی مستقر در محل رصدخانه عملکرد رصدخانه را براساس وضعیت و سرعت باد و بارش باران کنترل می‌کند. در نتیجه تجهیزات مستقر در رصدخانه در برابر تغییرات پارامترهای محیطی رصدخانه ایمن خواهند ماند.
از جمله سایر تجهیزات موجود در رصدخانه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد؛
یک دستگاه تلسکوپ 16 اینچ دابسونیSkyWatcher
یک دستگاه تلسکوپ 6 اینچ نیوتنی SkyWatcher
یک دستگاه تلسکوپ خورشیدی 90 میلیمتر مدل Coronado Solarmax II
یک دستگاه تلسکوپ شکستی آپوکروماتیک 120 میلیمتر SkyWatcher
یک دستگاه تلسکوپ شکستی آکروماتیک 80 میلیمتر SkyWatcher
دو دستگاه دوربین دوچشمی 80×20 و 100×25 مدل NightSky
یک دستگاه دوربین سی سی دی عکسبرداری SBIG STL-11000CM
یک دستگاه دوربین سی سی دی ویدیویی Astrovid Stellacam 3
یک دستگاه دوربین عکاسی Canon مدل 5D Mark II
فیلترهای ماه، خورشید و سحابی
فیلتر علمی 50 میلیمتری UBVRI johnson
دستگاه Camera change
کتاب‌ها و مجلات نجومی و اطلس آسمان
امکان بازدید و رزرو رصدخانه برای انجام فعالیت‌های پژوهشی وجود دارد.
نورسنجی و اخترسنجی
از جمله خدمات تخصصی و منحصر‌به‌فرد رصدخانه خیام، ارائه امکانات نورسنجی و اخترسنجی اجرام سماوی است. منجمان از طریق نورسنجی ستارگان آسمان و اجرام سماوی به اطلاعات ارزشمندی از تحولات این اجرام و شناخت جهان هستی دست می‌یابند.
تاکنون ده‌ها نورسنجی از ستارگان متغیر، خوشه‌های ستاره‌ای و ستارگان میزبان سیارات فراخورشیدی به سفارش محققان ایرانی در رصدخانه صورت گرفته و نتایج آن در قالب پایان‌نامه و مقالات معتبر علمی منتشر شده است. رصد اولین سیاره فراخورشیدی در ایران، از رصدخانه خیام صورت گرفته است که نمودار تغییرات قدر ستاره میزبان این سیاره در خلال نورسنجی در ذیل متن مشاهده می‌شود.
تصویربرداری از خورشید
یکی از فعالیت‌های رصدخانه خیام، ثبت روزانه تصاویر خورشید است. این تصاویر علاوه بر انتشار عمومی، در راستای تحقیقات مربوط به فیزیک خورشید، اقلیم فضایی و پایش وضعیت تغییرات لایه‌های جو زمین در اختیار محققان قرار می‌گیرند. آرشیو این تصاویر در بخش تصاویر خورشید از نگارخانه در پرتال نجوم و اکتشافات فضایی سازمان فضایی ایران در دسترس است.
مرکز کنترل رصدخانه‌های سازمان فضایی ایران
سازمان فضایی ایران با در اختیار داشتن دو رصدخانه فعال، سهم بسزایی در حوزه نجوم رصدی و پایش فضایی در کشور دارد. مدیریت یکپارچه دو رصدخانه خیام و اپسوس به ویژه در زمان‌هایی که رصدهای همزمان در هر دو رصدخانه برگزار می‌شود، امری ضروری است.
مرکز کنترل رصدخانه‌های سازمان فضایی ایران با هدف مدیریت و کنترل یکپارچه و متمرکز رصدخانه‌های سازمان در سال 1400 و در قالب پروژه اصلاح و به‌روزرسانی زیرساخت‌های نجوم و اکتشافات فضایی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
این مرکز از طریق زیرساخت ارتباطی پرسرعت با رصدخانه‌های سازمان فضایی ایران و با بهره‌گیری از قابلیت کنترل از راه دور تجهیزات رصدی و گنبدی این رصدخانه‌ها، قابلیت کنترل کنترل همزمان هر دو رصدخانه را برای منجمان فراهم می‌کند.
مرکز کنترل رصدخانه‌ها با ایجاد فضای استاندارد فعالیت نیروی انسانی، امکان داده‌گیری از رصدخانه‌های سازمان فضایی ایران در فصول متفاوت آب و هوایی را فراهم می‌کند و باعث افزایش بازده کارشناسان رصدخانه‌ها در زمان رصد خواهد شد.
از ویژگی‌های این مرکز، ارتباط آن با سایر بخش‌های عملیاتی سازمان فضایی ایران همچون مرکز ملی مدیریت داده و خدمات فضایی و مرکز کنترل مأموریت ماهواره‌های بومی و ملی است که قابلیت مدیریت دقیق و هدفمند رصدخانه‌ها، تبادل داده‌های رصدی و پردازش سریع این داده‌ها در زمان رصد رویدادهای نجومی و پایش فضایی را فراهم می‌کند.
همچنین در مجاورت مرکز کنترل رصدخانه‌ها، تسهیلات رفاهی و فضای استراحت برای منجمان در دسترس است. علاوه بر دو رصدخانه موجود در پایگان فضایی ماهدشت، امکان کنترل تجهیزات رصدی قابل حمل و رصدخانه‌های خارج از پایگاه فضایی ماهدشت در مرکز کنترل وجود دارد.
نحوه بازدید از رصدخانه
رصدخانه خیام هر هفته از ساعت 9 تا 11 صبح پذیرای بازدیدهای عمومی اعم از دانش‌آموزان و معلمان مدارس، دانشجویان و عموم علاقه‌مندان است. از جمله برنامه‌های ارائه شده در یک بازدید می‌توان به ارائه توضیحاتی در زمینه معرفی نرم‌افزارهای نجومی، نمایش فیلم و عکس نجومی، آشنایی با مفاهیم پایه نجوم و بازدید از رصدخانه به همراه ارائه توضیحاتی از تلسکوپ اصلی مستقر در رصدخانه، رصد خورشید و دیگر اجرام قابل مشاهده در روز با استفاده از تلسکوپ اصلی رصدخانه اشاره کرد. علاقه‌مندان می‌توانند درخواست بازدید خود را از طریق بخش میز خدمت ارسال کنند.
نحوه رزرو رصدخانه
ارائه خدمات رصدی به پژوهشگران و جامعه دانشگاهی در چارچوب فعالیت‌های نجوم سازمان فضایی ایران صورت می‌پذیرد. رصدخانه مرکز ماهدشت اقدام به ارائه داده‌های رصدی به کاربران به دو صورت حضوری و غیرحضوری می‌کند. در رصد حضوری داده‌های رصدی در حضور پژوهشگر و با نظارت کارشناس رصدخانه اخذ می‌شود. در رصد غیرحضوری، داده‌های رصدی مورد نیاز پژوهشگران، بدون نیاز به حضور مستقیم آنها توسط کارشناس رصدخانه اخذ می‌شود.
انتهای پیام/
