درباره مراکز رشد مادر و کودک و «طرح هوای مادری» چه می‌دانید؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم - طیبه مجردیان: این روزها الگوهایی با عنوان «مجموعه‌های مادر و کودک» با توجه به نیاز میدان و در تنوعی از اشکال و کارکردها به صورت خودجوش و مردمی شکل گرفته است که متأثر از طیف متنوع نیازهای مادران است.

هم نیاز مادران به رشد و شکوفایی و داشتن وقت اختصاصی، هم نیاز کودکان به حضور در محیط‌های جمعی که لازمه رشد و شکوفایی و نشاط کودکان است و هم نیاز والدین به خصوص مادرها که بار اصلی تربیت کودک به عهده آنهاست به دریافت آموزش‌ درست از خصوصیات این دوره سرنوشت ساز و نحوه رفتار و تعامل سازنده با کودک.

این مجموعه‌ها متفاوت از کودکستان‌ها هستند و با ایجاد امکان حضور توأمان مادر و کودک در کنار هم، فضایی اختصاصی به صورت جداگانه را برای مادران و کودکان فراهم می‌کند. در راستای ارتقاء، حمایت و توسعه مجموعه‌های مادر و کودک، در جهت تکریم مادری، ایجاد امکان رشد فردی و اجتماعی مادران در کنار فرزندپروری، تسهیل فرزندپروری و دریافت آموزش‌های درست در این زمینه، ترویج شیوه‌های موفق مادری، تقویت هم‌افزایی مادران و ایجاد شبکه مواسات و تخصصی مادری، «طرح هوای مادری» به عنوان یک پروژه ملی طراحی شده است.

رویداد هم‌افزایی فعالان مادر و کودک یک گام از چندین گامی است که طرح هوای مادری در نظر دارد اجرا کند. این رویداد با حمایت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، دفتر امور بانوان وزارت کشور و همکاری آستان قدس رضوی با حضور 30 گروه برگزیده از میان فعالان شاخص این عرصه و 14 هیات کودکانه از سراسر کشور، در روزهای 20 و 21 دی ماه در مشهد مقدس برگزار شد.

در همین راستا خبرگزاری تسنیم با خانم فرشته موسوی- عضو شورای سیاست‌گذاری اولین رویداد ملی هم‌افزایی فعالان مادر و کودک در ارتباط با این طرح، رویداد و «مجموعه‌های مادر و کودک» گفتگو کرده است. در ادامه مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذرانید.

.

ایده اولیه برگزاری رویداد هوای مادری از کجا شکل گرفت؟ درباره ضرورت‌های توسعه مجموعه‌های رشد و تعالی مادر و کودک بفرمایید.

«رویداد هوای مادری» یک گام از چندین گام «طرح هوای مادری» است.

هوای مادری طرحی است که الگوهای مختلف رشد و تعالی مادران با نگاه خانواده محوری را دنبال می‌کند. چیزی که می‌بینیم این است که فضاها و عرصه‌های مختلفی که درحال حاضر برای رشد و ارتقاء زنان در جامعه وجود دارد مثل دانشگاه، کلاس‌های مختلف آموزشی، ورزشی و... همه فضاهایی هستند که بدون بچه تعریف شدند. معمولاً مادرها خصوصاً مادرهای جوانی که در شهرهای بزرگ و دور از خانواده‌هایشان هستند، از رشد و  تجربه فضای نشاط شخصی باز می‌مانند . همین دغدغه باعث شد به دنبال توسعه و حمایت از الگوهای جدیدی باشیم که هم مادر و هم کودک بتوانند فضای رشد و تعالی شخصی خودشان را داشته باشند .

  تعریف شما از مجموعه‌های رشد و تعالی مادر و کودک چیست؟ این عنوان چه تنوعی را دربرمی‌گیرد؟

تعریف ما از هسته‌ها و گروه‌های مادر و کودک، مرکز، مکان یا طرحی‌ است که برنامه توأمان برای مادر و کودک داشته باشد یعنی مادر و کودک همزمان استفاده ببرند بدون اینکه یک جدایی چندین ساعته بین مادر و کودک اتفاق بیفتد. کودک برنامه تخصصی خودش را داشته باشد؛ آموزش، بازی و هر فرایندی که هست برای کودک طی شود و مادر هم برنامه رشد و تعالی خودش را داشته باشد.

خصوصاً که ما در دبیرخانه ملی طرح هوای مادری ناظر به  آن کودکی صحبت می‌کنیم. در مبانی تربیتی کودک در این بازه سنی نقش والدین و خانواده خصوصاً مادر در فضای ارتباطی و امنیت کودک خیلی پررنگ است. از این جهت ما به دنبال این هستیم که مجموعه‌ها این فضا را داشته باشند که مادر و کودک توأمان در کنار هم باشند ولی فضای تمرکز و رشد برای مادر هم فراهم باشد. این مسئله اقتضائات خاص خودش را دارد، طراحی می‌خواهد. خیلی از مجموعه‌هایی که در  رویداد هوای مادری شرکت کردند، طراحی‌های متفاوتی داشتند و توانسته بودند این موضوع را پیش ببرند.

  درباره مجموعه‌های موجود مادر و کودک به لحاظ تعداد، تنوع و کیفیتشان اگر مقدور است بفرمایید.

ما از تنوع، تعدد و اقلیم‌های مختلفی که در سراسر کشور «طرح مادر و کودک» را پیاده می‌کردند، واقعاً شگفت زده شدیم. متأسفانه به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد، نتوانستیم در رویداد همه آنها را داشته باشیم، اما سعی کردیم به نحوی گزینش کنیم تا تنوع‌ها دیده شود.  این جریان مردمی گسترده و قدیمی‌ست و تنوع دارد اما تا کنون به رسمیت شناخته نشده است. این مجموعه ها(تشکل‌های مادرانه) مشغول هستند به اصلی ترین کار فرهنگی که خدمت به مادرانی‌ست که کودکان زیر هفت سال دارند.

در این مدت که سعی کردیم مجموعه‌ها را رصد، دسته‌بندی و مطالعه کنیم، انواع مدل‌های مادر و کودک از مدل‌های؛ فضای اشتراکی کار مادر و کودک، فضاهای آموزشی مادران، فضاهای کسب و کار، فضاهای گفتمان سازی و پژوهشی مادر و کودک، هیئات مادر و کودک یا هیئات کودکانه، کارگاه‌های مادر و کودک، خانه رشد مادر و کودک، انواع مواسات؛ مواسات های محله ای، مواسات هایی در مناطق محروم را در زیست بوم مشاهده کردیم.

همین مدل‌های محتوایی هم که عرض کردم، در قالب‌های متنوع و جالبی فعالیت می‌کردند. قالب‌های محله‌ای و خانگی یعنی بدون اینکه افراد حتی مکانی داشته باشند، کارشان را پیش می‌بردند. البته بعضی هم مراکز رسمی داشتند یعنی جایی را اجاره کرده بودند یا خیری مکانی را در اختیار آنها قرار داده بود. بعضی مراکز هم خودشان پشتیبانی مالی داشتند، یک جا را خریده بودند و داشتند کار می‌کردند. بنابراین در قالب‌های متنوع فعالیت می‌کردند و عرصه‌های رشد مختلفی هم در مجموعه‌های مادر و کودک برای مادران در نظر گرفته شده بود.

یکی از مدل‌های بسیار جالب توجه و اصیل در مدل‌های مادر و کودک، هیئات هستند که با محوریت تعظیم شعائر دینی و درصدد پاسخ به یک نیاز جدی خانواده‌ها یعنی تربیت دینی و همچنین بهره والدین از مراسمات مذهبی شکل گرفته‌اند که این رویداد محملی برای گردهم‌آیی فعالین این حوزه نیز بوده است.

در کل مجموعه‌ها از تنوع جالبی برخوردار هستند و این مسئله نشان می‌دهد، مجموعه‌ها مبتنی بر نیاز مادران، طراحی‌هایشان را انجام می‌دهند و کارشان را تعریف می‌کنند.

 عرصه‌های مختلفی که می‌فرمایید در آنها فضای رشد مادر و کودک درنظر گرفته شده، چه تنوعی را دربرمی‌گیرد؟

در عرصه‌های مختلف مهارتی مادران؛ از مهارت‌های غالباً زنانه و مربوطه گرفته تا مهارت‌های فنی و مهارت‌های رسانه‌ای، بحث‌های آموزشی از والدگری به طور ویژه گرفته تا توانمندسازی‌های محله‌ای، نشاط و سلامت، مسائل جسمانی مادرها، مسائل فرهنگی، تحصیلی، اجتماعی، با یک چنین تنوعی در عرصه‌های مختلف، برنامه رشد و تعالی مادران را طراحی کرده بودند‌.  و نکته جالب توجه این است که اعضای این تشکل‌ها یا مجموعه‌های مادر و کودک قریب به اتفاق خودشان مادر هستند و با مسائل و چالش‌هایی که عموماً مادران دارند برای حال خوب مادران دیگر تلاش می‌کنند. همچنین از ویژگی‌های تشکیلات و جمع‌های زنانه می‌توان به روحیه مواسات اشاره کرد که این گروه‌های مادر و کودک بستر مناسبی برای شکل‌گیری آن در محلات و یا خارج از محلات بوده‌اند. در ایام کرونا، بارداری‌ ها و پس از زایمان، حمایت نوبه‌ای از یکدیگر در نگه‌داری از فرزندان و ... نمونه‌هایی از شکل‌گیری مواسات در این جمع‌های مادرانه است.

  برگزارکننده این رویداد چه نهاد یا اشخاصی هستند و شما در برگزای این رویداد چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟

این رویداد توسط دبیرخانه ملی هوای مادری که جمعی از فعالین مردمی حوزه مادر و کودک هستند و با حمایت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، برگزار شده است.

هدف ما از برگزاری این رویداد هم‌افزایی مجموعه‌های مادر و کودک، حمایت از آنها، هویت بخشی به فضاهای مادر و کودک، توانمندسازی آنها و کمک به این مجموعه‌ها برای ارتقاء مدل و الگویی که دارند، است.

اتفاق خوب دیگری هم که ما در رویداد برای آن طراحی داشتیم، بحث اشتراک تجربه بود. سعی ما بر این بود که مجموعه‌ها همدیگر را ببینند، با هم صحبت کنند و از تجربیات هم استفاده کنند.

  ارتباط مجموعه‌های مادر و کودک با مهدکودک‌های موجود چیست؟

ما یک الگویی برای اوان کودکی داریم به نام کودکستان. هرچند بعضی از خانواده‌ها حتماً به کودکستان احتیاج دارند اما یک نسخه عمومی نمی‌تواند برای همه مفید باشد. ضمن اینکه این الگو در کنار مزیت‌هایی که برای خانواده ‌ ها دارد، آسیب‌هایی هم داشته است. همه خانواده‌ها هم به این کودکستان‌ها احتیاج ندارند. بنابراین ما در کنار کودکستان‌ها، به دنبال نسخه بدیلی بودیم برای خانواده‌هایی که ترجیح می‌دهند در این بازه سنی، مادر و کودک کنار هم باشند و مادر هم فضای رشد داشته باشد .

بنابراین این الگوهای مادر و کودک را به رسمیت شناخته و درصدد توسعه ان‌ها برآمدیم تا هم مادران بیشتری به این فضاها دسترسی و فرصت رشد و ارتقا داشته باشند و هم کودکان بیشتری در فضای امنی که می‌تواند در یک مجموعه مادر و کودک حاکم باشد، قرار بگیرند و از آن استفاده کنند. و در آخر هم کنشگران و فعالین بیشتری بتوانند آن دانش، مهارت و ظرفیتی که دارند را در اختیار خانواده‌ها قرار بدهند.

  چند مجموعه در این رویداد شرکت کردند؟ رصد مجموعه ها چگونه صورت گرفت؟

ما چندین مرحله شناسایی برای گروه ها و هسته‌هایی که در رویداد شرکت کردند، داشتیم. از تابستان 1402 فرایند شناسایی را شروع کردیم. در همان ابتدا 19 مجموعه شاخص مادر و کودک را شناسایی کردیم. تجربه نگاری‌های مفصلی از آنها انجام دادیم و به طور کامل با این مجموعه‌ها آشنا شدیم و ظرفیت‌های آنها را شناخته. متقابلاً آنها هم با طرح آشنا شدند. در آذر ماه هم یک فراخوان برای گروه‌هایی که نتوانسته بودیم شناسایی کنیم و در جای جای کشور فعالیت می‌کردند، منتشر کردیم. 4 روز فراخوان ما بالا بود و در این مدت حدود 400 طرح برای ما آمد. و ما طرح‌های ارزشمندی از نقاط مختلف کشور یعنی از تمامی استان‌ها و اقلیم‌های مختلف داشتیم. به تناسب ظرفیت گروه‌ها و ظرفیت رویداد 19 گروه برگزیده شدند و به رویداد راه پیدا کردند. البته داوری آنها مراحلی داشته و سه مرحله پایش اتفاق افتاد. اول یک شاخص چک شد. بعد که شاخص دوم چک شد، مصاحبه تلفنی صورت گرفت و بعد از این مصاحبه 19 گروه انتخاب شدند. در کنار پیگیری این کار، حدود شش ماه پیش فراخوان هیئت‌های کودک که بعضاً هم مادر و کودک بودند منتشر شده بود و از بین 160 طرح ارسالی، 14 هیئت کودک برگزیده شدند و در رویداد هوای مادری شرکت داشتند. و حالا با توجه به اینکه برای بعضی از گروه‌ها شرایطی به وجود آمد که نتوانستند حضور پیدا کنند، در نهایت 51 گروه مادر و کودک در رویداد شرکت کردند. البته این را هم عرض کنم که ما در شناسایی گروه‌ها از ظرفیت‌های استانداری و وزارت کشور هم استفاده کردیم. و آنها فعالین استان خودشان را معرفی کردند.

با توجه به رصدی که در این رویداد داشتید، وضعیت مجموعه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بعد از این رویداد و رصدی که داشتیم، به دلیل عزم و دغدغه بالایی که افراد داشتند، تنوع زیادشان، مخاطبین زیادی که داشتند و تنوع اقلیمی این مجموعه‌ها، واقعاً آینده روشنی برای این مجموعه‌ها متصور هستم.

من فکر می‌کنم این زیست بوم با همراهی  نهادهای مربوطه، همت فعالین مادر و کودک و جریان‌های فعال حوزه خانواده و تربیت، می‌تواند به یک زیست بوم کاملاً پایدار تبدیل شود. و این آینده دور از انتظاری نیست.

ظرفیت آن به طور کامل وجود دارد. فقط همت فعالینش را می‌خواهد و همتی که نهادها و کنشگران دیگر می‌توانند در این حوزه داشته باشند.

دستاوردهای این رویداد چه بود؟

این رویداد از نظر بنده چند دستاورد جدی داشت. اول اینکه در حوزه مادر و کودک ما تا الآن هویت مادر کودکی نداشتیم. به عنوان مثال هویت کار کودک داریم، هویت حوزه زنان داریم، اما

مجموعه‌های مادر کودک تا قبل از این رویداد به عنوان یک هویت مستقل شناخته نمی‌شدند. ولی بعد از طرح هوای مادری و برگزاری این رویداد که یکی از اهدافش هم همین هویت بخشی به مراکز مادر کودک بود، ادبیات و گفتمان مادر و کودک در کشور تسری پیدا کرد و در دستور کار نهادها قرار گرفت. آدم‌ها و سطح جامعه با این مراکز آشنا شدند و این یکی از دستاوردهای مهم این رویداد است که هویت مادری و کودکی به رسمیت شناخته شد .

دومین دستاورد این بوده که در این رویداد ظرفیت‌های بسیار بالایی از نقاط مختلف کشور شناسایی شدند. مجموعه‌های کوچک و بزرگی که شاید در حالت عادی هیچ وقت با آنها آشنا نمی‌شدیم اما الحمدلله به لطف خدا و امام رضا علیه السلام که زیر سایه امام رضا(ع) این رویداد برگزار شد، ظرفیت‌های بسیاری شناسایی شدند.

و همچنین گروه‌ها با طرح هوای مادری آشنا شدند که یک طرحی به عنوان حامی شما فعالیت می‌کند و قصد دارد این زیست بوم را ارتقاء بدهد. یکی دیگر از دستاوردها این بود که گروه‌ها با هم روی مسائل زیست بوم فکر کردند و هم افزایی داشتند و درنهایت ما با توجه به نظر فعالین این حوزه در ارتباط با مسائلی که در این زیست بوم وجود دارد، به یک خروجی رسیدیم. و نکته آخر هم اشتراک تجربیات بود؛ برای مجموعه‌ها این فرصت پیش آمد تا درباره مسائل مختلف این حوزه از نزدیک با هم گفتگو کنند و از تجربیات هم بهره‌مند شوند.

برنامه‌های آتی شما برای ادامه جریانی که شکل گرفته چیست؟

طرح هوای مادری گام‌های زیادی دارد و یک طرح مبسوط ملی است. یکی از این گام‌هایش رویداد هم‌افزایی فعالان است که انجام شد. اما

نقطه‌ مطلوب برای ما این هست که گام‌های طراحی شده را ادامه بدهیم تا زمانی که به یک زیست بوم پایدار قوی با ظرفیت مخاطب و کنشگر بیشتر برسیم. و مادران خیلی بیشتری و یا شاید بتوان گفت همه مادرانی که کودکان زیر 7 سال دارند، بتوانند به مجموعه‌های مادر و کودک دسترسی داشته باشند و فرایند رشد و ارتقاء خودشان را در  عرصه‌‌ ‎‌‌‌‌ هایی که علاقه‌مند هستند و یا نیاز می‌بینند، دنبال کنند.

 آیا دولت عزم جدی برای حمایت از این مجموعه ها دارد؟

الحمدلله سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک به عنوان متولی کودکان زیر 7 سال، با توجه به نگاه خانواده محوری و جریان مشارکت مردمی که در خودش دارد از این طرح حمایت می‌کند. حالا چه در بحث رسمیت بخشی به این فضا و چه در انواع حمایت‌های محتوایی و جنبه‌های مختلف دیگر، حمایت در نظر گرفته است. از آن طرف دفتر بانوان وزارت کشور، هم به لحاظ رسمیت بخشی و هم در مواردی که دستش باز است و می‌تواند کمک کند، برای این موضوع اعلام آمادگی کرده و تا الان من این فضا را مثبت ارزیابی می‌کنم.

آیا ساز و کاری برای مجموعه‌های مادر و کودکی که در رویداد هوای مادری شرکت نداشتند ولی می‌خواهند از بسته‌های محتوایی و مهارتی شما استفاده کنند، وجود دارد؟ آیا برنامه مشخصی برای ارتقاء این مجموعه‌ها دارید؟

مجموعه‌هایی که در رویداد شرکت کردند، واقعاً نمی از یمی بودند. به خاطر محدودیت‌هایی که ما داشتیم این تعداد یعنی 51 مجموعه در رویداد حضور داشتند. عرض کردم 400 طرح مادر و کودک و 160 طرح هیئت کودک برای ما آمده و این‌ها چیزی نیست که ما نسبت به آن بی‌توجه باشیم. حتماً فرایندهایی برای آنها طراحی شده و طبق این فرایندها با گروه‌ها پیش خواهیم رفت. مطمئناً نسبت به این ظرفیت بی‌توجه نیستیم و کم‌کم برنامه‌های مربوط به آنها هم پیش خواهد رفت.

پایان پیام/