نزدیکی محتاطانه گرجستان به روسیه؛ بازی با آتش تفلیس جواب می‌دهد؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تهاجم روسیه به اوکراین توسط ده‌ها کشور محکوم شد، اما گرجستان در میان این کشورها نبود. مقامات گرجستان نه تنها تحریم‌هایی را علیه مسکو اعمال نکردند، بلکه حتی از انتقاد آشکار از اقدامات مسکو نیز خودداری کردند.

کرملین از این موضوع استقبال کرد و مقامات روسیه بارها از دولت گرجستان به دلیل «رویکرد سازنده و شایسته یک کشور مستقل» تمجید کرده‌اند.

روس‌ها در جواب، ترافیک مستقیم هوایی با گرجستان را از سر گرفته و رژیم ویزا را که در اوایل دهه 2000 میلادی معرفی شده بود، لغو کردند. در ادامه، تجارت دوجانبه گسترش پیدا کرد: در سال 2022، صادرات گرجستان به روسیه 6.8 درصد (به 652 میلیون دلار) و واردات 79 درصد (به 1.8 میلیارد دلار) افزایش یافت و این یک رکورد جدید در 16 سال گذشته است.

با مروری به تاریخ نه چندان دور روابط دو کشور، موضع و رفتار دولت گرجستان غیر منطقی به نظر می‌رسد. از اوایل دهه 1990 و زمان استقلال تفلیس، روابط دو کشور همیشه با چالش همراه بوده و پس از جنگ 2008 و حمایت نظامی روسیه از خودمختاری اوستیای‌جنوبی و آبخازیا به طور کامل قطع شد. از آن زمان، مسکو یک پنجم خاک گرجستان را کنترل کرده و در عین حال پایگاه‌های نظامی خود را در آنجا حفظ کرده است.

نزدیکی غیرمنتظره روابط با روسیه در زمانی رخ می‌دهد که روابط گرجستان با غرب به طرز محسوسی در حال سرد شدن است. پایتخت‌های غربی از انتقاد حزب حاکم و رویای گرجستان ابایی ندارند و گرجستان نیز نگرش خود را با عمل نشان می‌دهد یا بهتر است بگوییم با انفعال نسبت به غرب.

در ژوئن 2022، بروکسل فهرستی از 12 شرط را برای به دست آوردن وضعیت نامزد برای الحاق به اتحادیه اروپا به تفلیس ارائه کرد، اما در بیشتر موارد هنوز پیشرفت جدی حاصل نشده است؛ هر چند در انتهای سال میلادی 2023 اتحادیه اروپا با نامزدی این کشور موافقت کرد.

مقامات گرجستان به دلایل زیادی تصمیم به بهبود روابط با فدراسیون روسیه گرفتند، اما عامل کلیدی در اینجا، نقش رو به رشد تفلیس در منطقه است. در چارچوب جنگ طولانی در اوکراین، اتحادیه اروپا روابط تجاری و اقتصادی با روسیه (از جمله در بخش انرژی) را به حداقل رساند و شروع به جستجوی مسیرهای جایگزین برای دسترسی به چین و آسیای مرکزی کرد.

در این بین مشخص شد که یکی از راحت‌ترین و مناسب‌ترین گزینه‌ها  مسیر ترانس کاسپین (یا کریدور حمل و نقل میانی) است که مستقیماً از گرجستان می‌گذرد و کوتاه‌ترین مسیر چین به سرزمین‌های اروپایی است.

اتحادیه اروپا اهمیت جدید موقعیت جغرافیایی گرجستان را درک می‌کند و به طور قابل توجهی حضور خود را در قفقاز جنوبی گسترش داده و با تفلیس و باکو در مورد تعدادی از پروژه‌های گاز و زیرساخت به توافق رسیده است. در نتیجه گرجستان اکنون اهرم‌های جدیدی در روابط با اتحادیه اروپا بدست آورده و چشم انداز نزدیکی با روسیه یک برگ برنده دیگر در مذاکرات با شرکای مردد غربی است.

با این حال، اشتباه است که بگوییم جامعه گرجستان و حزب حاکم در این کشور طرفدار روسیه هستند. تفلیس معتقد است که روسیه برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها درگیر جنگ خواهد بود. این امر نفوذ آن را در قفقاز جنوبی کاهش می‌دهد و به قدرت‌های دیگر (در درجه اول ترکیه و ایران) فضای بیشتری برای مانور می‌دهد. حمله به اوکراین نه تنها به دوران پسا شوروی پایان داد، بلکه به دوره تسلط روسیه در قفقازجنوبی نیز پایان داد.

گرجستان با بهره‌گیری از ضعف مسکو، اکنون می‌تواند در سیاست خارجی با جسارت بیشتری عمل کند. به‌ عنوان مثال، تفلیس رد نمی‌کند که مسکو که اکنون در وضعیت دشواری قرار دارد، آبخازیا و اوستیای‌جنوبی را به ژست‌ها و رفتارهای آشتی‌جویانه و یا مسالمت‌آمیز در قبال تفلیس سوق دهد و سپس شاید فرصتی برای حل مناقشه به وجود آید.

می‌توان در مورد ایجاد روابط اقتصادی و حتی برخی تماس‌های سیاسی صحبت کرد. این امکان وجود دارد که محدودیت‌های رفت‌وآمد بین آبخازیا، اوستیای جنوبی و بقیه گرجستان برای جمعیت محلی برداشته شود. هدف واقع بینانه دیگر، کاهش تعداد ربوده شدن شهروندان گرجستان توسط نیروهای امنیتی اوستی است که تحت حمایت ارتش روسیه قرار دارند.

گرجستان در محاسبات خود از واقعیت‌های موجود نظام‌بین‌الملل استنباط می‌کند که امروز می‌تواند بیشتر از قبل از سال 2022 از روسیه امتیاز بگیرد. اهمیت تفلیس برای مسکو در واقع به شدت افزایش یافته است.

اولاً، مقامات روسیه علاقه‌مند به باز نگه داشتن مرز با گرجستان هستند، زیرا منافع مسکو با یک کریدور ترانزیتی مهم و استراتژیک به سمت ترکیه و ارمنستان گره خورده است. دوماً، هدف روسیه در تقویت روابط با گرجستان، تضمین رکود بیشتر روابط تفلیس با اتحادیه اروپا است. از نظر روس‌ها این یک راه عالی برای کاهش نفوذ غرب در منطقه است. ثالثاً، گرجستان می تواند با «کارت آتلانتیک شمالی» با روسیه بازی کند،‌ بسته به نیازش، کم و بیش در مورد آرزوهایش برای پیوستن به ناتو صحبت کند.

گرجستان در قبال مسئله اوکراین موضع ویژه‌ای اتخاذ می‌کند و مقامات این کشور معتقدند که گسترش ناتو در واقع به جنگ منجر شد و اکنون، به گفته تفلیس، غرب به اندازه کافی فعالانه از اوکراین برای پیروزی در جنگ حمایت نمی‌کند. روسیه همچنان کنترل بخش قابل توجهی از سرزمین‌های تصرف شده را در اختیار دارد و علاوه بر این (آنطور که رهبری گرجستان معتقد است)، موازنه قوا به تدریج به سمت مسکو تغییر می‌کند. همه اینها بسیار شبیه به درک کشورهای جنوب جهانی از آینده درگیری موجود در اوکراین است.

با این حال، گرجستان ممکن است برنامه های ژئوپلیتیک خود را اشتباه محاسبه کند که پیامدهای منفی بلندمدتی برای آن در پی خواهد داشت. امروز کاملاً مشخص نیست که اگر روسیه وارد یک بحران داخلی جدی شود یا برعکس، در جنگ پیروز شود، چه بر سر امنیت گرجستان و تمامیت ارضی آن خواهد آمد. علاوه بر این، هر قدمی به سمت مسکو، تفلیس را از غرب بیشتر دور خواهد کرد. از آن سو اروپا نیز با پذیرش نامزدی عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا سعی کرده تا گرجی‌ها را نزدیکی به روسیه باز دارد.

یک چیز واضح است: صرف نظر از اینکه عادی سازی روابط تفلیس و مسکو به چه شکلی باشد، در نهایت همه چیز به مشکل تمامیت ارضی گرجستان ختم خواهد شد. به خوبی می‌دانیم که روسیه نمی‌خواهد در این زمینه امتیازی بدهد و در صورت شکست در اوکراین، قطعاً نمی‌خواهد آبخازیا و اوستیای جنوبی را که استقلال آن‌ها را در سال 2008 به رسمیت شناخت، رها کند.

اکنون بهترین گزینه برای گرجستان مانور دادن بین روسیه و غربی است که به تدریج در حال گسترش ساختارهای خود به سمت شرق است. اینکه چقدر باید صبر کنیم، مشخص نیست و این در حالی است که همه منتظر سرنوشت روسیه در جنگ اوکراین هستند.

نویسنده: مهدی سیف تبریزی پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز

انتهای پیام/