تئاتر کودک، تقابل تأثیرگذارترین رسانه با تأثیرپذیرترین مخاطب
امیر مشهدی عباس کارگردان و نمایش نامه‌نویس گفت: حتی یک قدم هم از تئاتر روز دنیا عقب نیستیم؛ تفاوت اینجاست که کشورهای دیگر به تئاتر کودک و نوجوان به عنوان ابزار آموزشی، تعلیمی نگاه می‌کنند اما در ایران از آن غافلیم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در آستانه روز هنرهای نمایشی و روز جهانی تئاتر، می‌خواهیم از یک ژانر مهم اما مغفول‌مانده از تئاتر سخن بگوییم. تئاتر کودک و نوجوان که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست و به گفته بسیاری از اهالی تئاتر می‌تواند کارکردهای زیادی در انتقال مفاهیم تربیتی داشته باشد. البته این شاخه در یکی دو دهه اخیر، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
امیر مشهدی عباس دبیر جشنواره تئاتر کودک و از مدیران سابق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، یکی از افراد صاحب‌نظر در این زمینه است که تجربه زیادی در حوزه تئاتر کودک و نوجوان دارد. او در گفت‌وگو با تسنیم درباره ابعاد مختلفی از این موضوع صحبت کرد.
تسنیم: درباره شاخه‌ای از تئاتر سخن می‌گوییم که مخصوص گروه سنی کودک و نوجوان است. به نظرم در مقدمه صحبت‌ها بد نیست درباره اصلی‌ترین دلایل مهم بودن تئاتر کودک و نوجوان بفرمایید.
حتما شما هم شنیده‌اید که می‌گویند تئاتر تأثیرگذارترین هنر و رسانه در دنیاست، چرا که چهره به چهره بوده و از این طریق اثرگذاری زیادی دارد. از سویی دیگر، گفته می‌شود که بچه‌ها تأثیرپذیرترین گروه‌های سنی هستند. بنابراین وقتی از تئاتر کودک سخن می‌گوییم، درباره یک پدیده منحصر به فرد و یک اتفاق بزرگ صحبت می‌کنیم و آنهم تقابل تأثیرگذارترین رسانه با تأثیرپذیرترین مخاطب است.
اتفاق بزرگی که در این تقابل می‌تواند رخ بدهد، تربیت سالم و بی نقص نسلی است که از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بنابراین برای برنامه‌ریزی فرهنگی برای گروه سنی کودک و نوجوان، به شدت به تئاتر نیاز داریم. من معتقدم در شرایطی که با هنر تئاتر می‌توانیم هم سرگرم کنیم و هم آموزه‌های تربیتی را به نسل جدید منتقل کنیم، اشتباه است سراغ رسانه دیگری برویم. منظورم این نیست که رسانه‌های دیگر نباید حیات داشته باشند، اما تئاتر بسیار اثرگذارتر است و باید از ظرفیت آن به خوبی استفاده کرد. تئاتری که علاوه بر جنبه‌های سرگرم‌کننده، مخاطب را به فکر وا می‌دارد و از جنس اندیشه است.
- به نظر شما اجرای تئاتر کودک نسبت به تئاتر بزرگسال پیچیده‌تر است؟
سختی‌های کار کودک بر کسی پوشیده نیست. وقتی یک گروه می‌خواهد تئاتر کودک و نوجوان بسازد، باید حواسش به همه فاکتورها اعم از رنگ، دکور، لباس و میزانسن متناسب با مخاطب کودک و نوجوان باشد اما تئاتر بزرگسال این‌چنین پیچیدگی‌هایی ندارد. نمایشی را سراغ دارم که همین روزها در تئاتر شهر روی صحنه است و تنها دکور آن یک صندلی است و اتفاقاً مبلغ قابل توجهی هم فروخته است. از سویی دیگر، عده‌ای فکر می‌کنند که تئاتر ساختن برای کودک و نوجوان ایستگاه ابتدایی است و باید خیلی سریع از این ایستگاه گذر کرده و وارد تئاتر بزرگسال شوند.
علاوه بر این، فراموش نکنید که برای گروهی تئاتر ساخته می‌شود که از صبح تا شب با فضای مجازی و دنیای گیم مأنوس است. چنین مخاطبی هر چیزی را برنمی‌تابد و باید فکرشده برای آن نوشت و ساخت.
- درباره تجربه‌های خارجی در این عرصه سخن بگویید و مقایسه‌ای بین تئاتر کودک و نوجوان در ایران و خارج از ایران داشته باشید.
وقتی به نقشه فرهنگی بسیاری از کشورهای خارجی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که آنها با استفاده از تئاتر کودک و نوجوان، بسیاری از معضلات اجتماعی را به این نسل یادآوری کرده و با انتقال آموزه‌های تربیتی این معضلات را برطرف کردند. برای مثال، کشوری مثل جمهوری چک، از سنین نوجوانی شروع به آموزش فرهنگ رانندگی با استفاده از تئاتر کرده و انتظار دارد زمانی که این نسل به سن دریافت گواهینامه رانندگی برسند، با افرادی قانونمند روبه‌رو باشند که اصول رانندگی اتومبیل را زیرپا نمی‌گذارند.
- به نظر شما در تئاتر کودک و نوجوان دچار عقب‌ماندگی از کشورهای دیگر شده‌ایم؟
به جرأت می‌توانم بگویم که از نظر کیفی، تفکر و ایده، حتی یک قدم هم از تئاتر روز دنیا عقب نیستیم؛ این موضوع بیشتر به دلیل تلاش هنرمندان ما و مطالعه آنها در این حوزه است. اخیرا بیست و هشتمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان را پشت سر گذاشتیم و به وضوح دیدیم که تئاتر ما هیچ فاصله‌ای با تئاتر دنیا ندارد. بنابراین عقب ماندگی نداریم، اما تفاوت اصلی اینجاست که کشورهای دیگر به تئاتر کودک و نوجوان به عنوان یک ابزار آموزشی، تعلیمی نگاه می‌کنند و به آن اهمیت می‌دهند اما در ایران نسبت به این موضوع بی‌توجهیم.
بسیاری از گروه‌های تئاتر کودک و نوجوان ایرانی برای اینکه حرفشان را جهانی کنند، از جیب خودشان هزینه می‌کنند و به فستیوال‌های مختلف می‌روند، در حالی که کشورهایی مثل کره جنوبی، سوئد، چک و ... با یارانه دولتی این کار را انجام می‌دهند. تفاوت اینجاست که آنها معتقدند باید تئاترشان را صادر کنند اما در ایران چنین نگرشی وجود ندارد.
- نمایش‌نامه یکی از مهم‌ترین ارکان هر تئاتری است. وضعیت ما در حوزه نمایش‌نامه‌های کودک و نوجوان چگونه است؟
بگذارید یک مثال مهم بزنم؛ در دنیا بیشترین امتیاز را از نظر مالی و جایگاهی به مؤلف می‌دهند که نمونه آن را در قانون کپی رایت می‌بینید. در تئاتر روز دنیا، دستمزد یک نمایشنامهنویس مشابه کارگردان اثر است، اما در نقطه مقابل، در ایران، کمترین دستمزد را به نمایشنامهنویس می‌دهند. سقف قراردادی نمایش‌نامه‌نویسان در بهترین حالت 50 میلیون تومان است که برای ماه‌ها کار نوشتن، عدد بسیار ناچیزی است. کسی که بخواهد همه اصول نمایش‌نامه درست را رعایت کند، حداقل 5 ماه زمان نیاز دارد. در شرایطی که حقوق یک کارمند، حداقل 20 میلیون تومان است، برای نوشتن یک نمایش‌نامه به مدت 5 ماه در بهترین حالت، 50 میلیون داده می‌شود!
بنابراین معتقدم علت اصلی اینکه نمی‌توانیم نمایش‌نامه درست بنویسیم، به دلیل همین بی‌اهمیتی است. خاطرم هست زمانی که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مسئولیت داشتم، برای انجام کاری به دنبال 10 نمایشنامهنویس برجسته برای نمایش‌های کودک و نوجوان می‌گشتم. دستمزد خوبی هم پرداخت می‌کردیم اما نمی‌شد 10 نفر آدم اینکاره پیدا کنیم! دلیل این خلا بزرگ چیست؟ این است که بسیاری از کسانی که حتی با دغدغه نوشتن برای کودک و نوجوان وارد شدند، به دلیل کم اهمیت شمرده شدن، آرام آرام دلسرد شده و وارد حوزه‌های دیگر شدند.
برای مثال، هم اکنون، برآورد یک قسمت از سریالی ضعیف و کم مخاطب در تلویزیون حدوداً 200 میلیون است اما اعداد و ارقام پرداختی به نمایش‌نامه‌ها بسیار کم و ناچیز است. این موضوع برای فیلم‌های داستانی کودک و نوجوان نیز عیناً به چشم می‌خورد و سینمای کودک و نوجوان ما نیز حال و اوضاع خوبی ندارد. به دلیل تجربه کارگردانی سینما در حوزه کودک و نوجوان، ساخت فیلم‌هایی در این حوزه به من پیشنهاد می‌شود اما وقتی فیلمنامه را می‌خوانم، متوجه می‌شوم که مخاطب فیلم احمق فرض می‌شود و هیچ خبری از انتقال مفاهیم تربیتی در آن نیست. متاسفانه برخی معتقدند که تنها کارکرد فیلم سینمایی یا تئاتر، فقط سرگرم کردن است.
- بسیاری از اهالی فن، از اقتباس یاد می‌کنند و معتقدند گره نمایش‌نامه یا فیلمنامه در آثار نمایشی با رجوع به امر اقتباس قابل باز شدن است. نظر شما چیست؟
به نظرم برگ برنده ما در این شرایط، می‌تواند اقتباس از ادبیات کهن ایرانی باشد. خوب است که به ادبیات و تاریخ کهن خود مراجعه کنیم. داستان‌هایی که متناسب با نیازهای کودک و نوجوان است و آموزه‌های مختلف را به درستی به آنها آموزش می‌دهد. با این حال نباید فراموش کنیم که برای اقتباس و نوشتن نمایش‌نامه اقتباسی نیز نیاز به نیروی تخصصی داریم.
- آیا اجرای تئاترهای خیابانی به دلیل کم‌هزینه تر بودن، انتخاب مناسبی برای تعامل فرهنگی با کودک و نوجوان هست؟
برخلاف تصور شما، تئاتر خیابانی کم هزینه نیست، اما در مقایسه با تئاتر صحنه‌ای به دلیل آنکه امکانات کمتری می‌طلبد، ارزان‌تر است.
اما درباره اجرای تئاتر خیابانی برای کودک و نوجوان باید به یک نکته مهم توجه داشت و آنهم این است که چون زیرساخت‌ها برای بلیط فروشی در تئاتر خیابانی فراهم نیست، باید سازمان‌ها و نهادها سفارش کار بدهند و عمده این سفارشات نیز موضوعی مناسبتی است. بنابراین تئاتر خیابانی به شدت پیوند خورده با بودجه‌های دولتی و سازمانی است و نمی‌توان به صورت خصوصی کار ساخت.
در کشورهای دیگر مقوله‌ای به اسم «Family theater» (تئاتر خانواده) داریم که در جشن‌ها و مناسبت‌های بزرگ، مثل کریسمس، تئاتر موضوعی در فضاهای عمومی اجرا می‌شود که آنها هم با بودجه‌های دولتی ارتزاق می‌شود. برخی اماکن وجود دارد که برای اجرای خیابانی درنظر گرفته شده، اما خانواده‌ها برای ورود به آنجا باید ورودیه بپردازند. نمونه چنین اماکنی را در استانبول، بانکوک و ایروان دیده‌ام. اگر چنین جاهایی در ایران نیز شبیه‌سازی شود، می‌توان از گروه‌ها درخواست کرد که نمایش خیابانی برای کودک و نوجوان بسازند.
- عده‌ای می‌گویند باید سراغ اجرای تئاترهای دینی برای کودک و نوجوان برویم. این موضوع چه قدر قابل انجام است؟
به نظرم نمی‌توان مرز خاصی بین تئاتر دینی و غیردینی قائل شد و چه بسا بسیاری از تئاترهایی که هم‌اکنون روی صحنه اجرا می‌روند، تئاتر دینی باشند. دلیل من برای این ادعا پاسخ به این پرسش است که هدف اصلی از یک نمایش چیست؟ در تئاتر، آموزه‌های اخلاقی برای ما مهم است و کمتر تئاتر کودک و نوجوانی را داریم که در آن خلاف آموزه‌های اخلاقی حرف بزند. بنابراین هر اثر محتوایی که برای کودک و نوجوان تولید می‌شود و در آن بر آموزه‌های اخلاقی تاکید دارد، می‌تواند یک تئاتر دینی باشد.
البته موضوع ساخت تئاتر از زندگینامه پیامبران، ائمه معصومین و یا داستان‌های قرآنی متفاوت است و باید آن را تفکیک کرد.
- سخن پایانی؟
هر آن چیزی که در عرصه تئاتر کودک و نوجوان به دست آوردیم، ماحصل دغدغه‌ها و زحمات هنرمندان این عرصه است و حمایت بسیار کمی را از جانب مسئولین دیدم.
انتهای پیام/