قلیان اکسیژن؛طرح مطالعاتی یامنفعت‌طلبی وبازی باسلامت جوانان؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، متاسفانه به واسطه اقدام قابل تامل وزارت بهداشت طی سالیان اخیر، استفاده از قلیان اکسیژن در کافی شاپ‌ها و سفره‌خانه‌های برخی شهرهای کشورمان از جمله تهران، به یکی از ابزارهای سرگرمی جوانان تبدیل شده است!

همین موضوع بهانه‌ای شد تا خبرگزاری تسنیم طی گزارشی به شیوع استعمال این قلیان در سطح شهر بپردازد؛ برای بررسی بیشتر ابعاد این مسئله، این موضوع را از وزارت بهداشت نیز پیگیری کردیم و رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، اعلام کرد: وزارت بهداشت این دستگاه را که به عنوان "پاکدم" نیز نامگذاری کرده، به عنوان یک اختراع، تأیید کرده و در حال ارزیابی اثرات مثبت و منفی این قلیان در 10 استان کشور است!

اظهارات این مقام رسمی وزارت بهداشت، واکنش‌های انتقادی زیادی را در رسانه‌های کشور نسبت به این موضع وزارت بهداشت در پی داشت چرا که برخی عوارض استفاده از قلیان اکسیژن در افراد استفاده‌کننده آن به راحتی قابل مشاهده است و از سوی دیگر، استفاده از برخی ترکیبات موجود در این قلیان، در برخی از کشورهای جهان، ممنوع شده است.

قلیان اکسیژن چیست؟

اگرچه نام این دستگاه به عنوان پاکدم یا قلیان اکسیژن شناخته می‌شود اما این یک نامگذاری، شبهه‌ناک است زیرا در این دستگاه تنها از گاز اکسیژن استفاده نشده و ترکیب گاز اکسیژن و گاز N2O که به گاز خنده شهرت دارد، در این دستگاه به کار گرفته شده است.

سخنگوی سابق وزارت بهداشت از جمله مخالفان صریح این دستگاه است که عنوان می‌کند آن‌چه در سالهای اخیر در ایران تحت عنوان قلیان اکسیژن شناخته می‌شود، یک اسم اشتباه است زیرا ماده مورد استفاده در این دستگاه، صرفاً گاز اکسیژن نیست و گاز دیگری به نام نیتروز اکسید نیز استفاده می‌شود.

به گفته وی، این گاز کاربردهایی در حوزه پزشکی و صنایع غذایی و شیمیایی دارد؛ پس اصل موضوع جدید نیست اما الگوی مصرف به سمت استفاده نابجا از این ماده رفته و به عنوان سرگرمی رفته است و گاهی به آن لقب "روانگردان" نیز می‌دهند البته باید در نظر داشت اثر تخریبی و روانگردان آن مشابه بسیاری از موادمخدری که مرسوم است نیست.

این قلیان هنوز موردتأیید پزشکان نیز واقع نشده و پزشکان بی‌خطری آن را تأیید نمی‌کنند و از سویی هیچ مستند علمی دال بر اثرات مثبت آن بر روی استعمال‌کنندگان نیز وجود ندارد.

خسرونیا؛ رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران یکی از منتقدان این نوع قلیان است؛ او با اشاره به اینکه قلیان‌ها محل رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها هستند؛ می‌گوید: هر ترکیبی از مواد شیمیایی که از طریق سیگار، قلیان و حتی هوای آلوده وارد بدن می‌شود، ممکن است در آینده موجب سرطان یا سایر بیماری‌ها شود. معتقدم، وزارت بهداشت نباید به موضوع طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن ورود داشته باشد.

همچنین سهراب‌پور؛ فوق تخصص ریه با بیان اینکه گاز N2O یا همان گاز خنده‌آور در صنایع داروسازی کاربرد دارد؛ قلیان اکسیژن را دارای جنبه تجاری - نه علمی- دانست و گفت: اتصالات و لوله‌های هر نوع قلیانی، محل مناسب برای تجمع باکتری‌ها و رشد قارچ‌هاست و بنابراین خطرات زیادی برای ریه افراد دارد.

جزئیات مطالعه وزارت بهداشت درباره دستگاه قلیان اکسیژن

وزارت بهداشت در توجیه تأیید و اجرای طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن می‌گوید که به‌دلیل نگرانی از افزایش مصرف قلیان که نسبت به سال 95 بیش از 50 درصد افزایش داشته است، اجازه داده شده که طرح بررسی دستگاه پاکدم در 10 استان کشور شامل تهران، آذربایجان شرقی، البرز، فارس، خوزستان، گیلان، مازندران، کرمان، بوشهر و سیستان و بلوچستان آغاز شود! وزارت بهداشت در ادامه با درخواست دانشگاه‌های دیگر، هماهنگی برای توسعه مرحله آزمایشی طرح در استان‌های خراسان شمالی، اصفهان و زنجان انجام داده است.

بنابر اعلام رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات، این طرح در مرحله آزمایشی قرار دارد و بعد از مشخص شدن نتایج مطالعه، در صورت اثبات اثربخشی و تأثیر آن بر کاهش مصرف قلیان دخانی، به‌صورت سراسری اجرا خواهد شد!

طبق اعلام وزارت بهداشت در مرحله اولیه مطالعه، شاخص‌های سلامتی هنگام استفاده از این دستگاه مورد بررسی قرار گرفته که نتایج نشان داد براساس شاخص‌های مدنظر، استفاده از دستگاه پاکدم یا قلیان اکسیژن، ضرری را از نظر سلامتی افراد ندارد.

این در حالی است که وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی تاکنون اسنادی مبنی بر بی‌خطری این قلیان را در دسترس رسانه‌ها قرار نداده‌اند و خبر تأیید قلیان اکسیژن توسط وزارت بهداشت نیز تنها محدود به اظهارنظرهای مقامات بهداشتی بوده است.

از سوی دیگر مشاهدات میدانی خبرنگار تسنیم نیز حکایت از آن دارد که استفاده از این قلیان، اثرات روان‌گردانی آنی و حالات غیرطبیعی در افرادی که از این نوع قلیان استعمال می‌کنند، دارد و در برخی موارد نیز منجر به بروز عوارضی همچون درد شدید قفسه سینه و حتی بیهوشی افراد می‌شود!

دفاع عجیب خبرگزاری دولت از قلیانی که عوارض زیانبار آشکار دارد!

اما خبر تایید تلویحی و قابل تامل قلیان اکسیژن از سوی وزارت بهداشت، واکنش سایر رسانه‌ها به طرح آزمایشی وزارت بهداشت را نیز برانگیخت. در این میان، خبرگزاری دولت اخیراً با نگارش گزارشی به حمایت از این طرح آزمایشی وزارت بهداشت پرداخته و تلاش داشته این قلیان را وسیله‌ای بدون خطر به جوانان معرفی کند!

این اقدام قابل تامل خبرگزاری دولت در حالیست که با یک جست‌وجوی ساده نیز می‌توان به حجم انبوهی از عوارض مصرف قلیان به اصطلاح اکسیژن رسید و البته دست‌اندرکاران بخش سلامت این خبرگزاری به راحتی می‌توانستند با مراجه به کافی‌شاپ‌ها و سفره‌خانه‌هایی که روزانه در آنها به واسطه مجوز وزارت بهداشت اقدام به عرضه قلیان اکسیژن می‌کنند، عوارض پرتعداد و بعضاً خطرناک استعمال این نوع قلیان را به عینه مشاهده کنند!

ترکیب "نیترواکسید" موجود در قلیان اکسیژن، می‌تواند عوارض خطرناکی برای جوانان استعمال‌‌کننده آن به دنبال داشته باشد برای مثال آژانس نظارت بر مواد مخدر اتحادیه اروپا هشدار داده که استفاده تفریحی از نیتروز اکساید که به "گاز خنده" نیز معروف است، در اروپا در بین جوانان رو به افزایش بوده و منجر به تعداد نگران‌کننده‌ای از مسمومیت‌ها شده است.

براساس این گزارش‌ها، این ماده می‌تواند با دخالت در سوخت و ساز ویتامین B12 به سیستم عصبی آسیب برساند همچنین این ماده به یک لایه محافظ روی اعصاب در پشت ستون فقرات، آسیب می‌رساند.

علاوه بر این، علیرغم اینکه مجری طرح مطالعاتی بررسی قلیان اکسیژن مدعی شده که "کارشناسان ما با مراجعه به مراکز عرضه کننده قلیان اکسیژن، با افرادی که از این قلیان استفاده می‌کنند مصاحبه می‌کنند و در صورت رضایت فرد برای شرکت در پرسشنامه پژوهشی ما، از تعدادی از آنها سؤالاتی درباره وضعیت عوارض و سلامتی شان می‌پرسند و میزان اشباع اکسیژن و شاخص‌های تنفسی آن‌ها با رضایت خودشان سنجیده می‌شود" اما سوال اصلی این است که چرا پیش از مشخص شدن نتیجه مطالعات مربوط به این طرح آزمایشی، این قلیان با مجوز وزارت بهداشت در 10 استان و البته "به صورت کاملا تجاری" مورد استفاده عمومی قرار گرفته است و آیا وزارت بهداشت نگرانی‌ای نسبت به عوارض خطرناک آشکار، پنهان، آنی و متاخر استعمال آن توسط جوانان این کشور ندارد؟!

در عین حال وزارت بهداشت می‌گوید در 10 استان هدف، در حال اجرای این طرح و پرسش از مصرف کنندگان برای ارزیابی اثرات این قلیان است؛ بسیاری از مصرف کنندگان این قلیان، از مطالعاتی بودن این طرح آزمایشی اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و می‌گویند پس مصرف این قلیان، کسی از آن‌ها سؤالی درخصوص مصرف این قلیان نکرده است!

آیا خبرگزاری دولت که در گزارش اخیر خود اقدام به دفاع از این طرح پراشکال و پرابهام کرده است، می‌تواند به این پرسش پاسخ دهدکهچرا علیرغم احتمال بسیار بالای عارضه‌دار بودن این نوع قلیان، وزارت بهداشت اقدام به انجام یک مطالعه در مقیاسی به بزرگی 10 استان کشور کرده است؟! و چرا متولی سلامت مردم دستگاهی با عوارض نامشخص را تأیید کرده و مردم از مطالعاتی بودن این قلیان و عوارض خطرناکی که ممکن است بروز یابد بی اطلاع بوده‌اند؟!

و این همان سؤالیست که وزارت بهداشت تا به امروز پاسخی برای آن نداشته است.

از سوی دیگر، این سؤال در اذهان عمومی مطرح است که چرا وزارت بهداشت به عنوان نهادی که وظیفه تأمین و صیانت از سلامت مردم را برعهده دارد، خود بانی توسعه قلیان اکسیژن در 10 استان کشورمان شده و حمایت و آن را در قالب اجرای طرح مطالعاتی، تأیید می‌کند؟!

همچنین اسامی کافی‌شاپ‌ها و اماکنی که اقدام به توزیع این قلیان زیر نظر وزارت بهداشت می‌کنند مشخص و اعلام نشده و بنابراین احتمال دارد تخلفاتی نیز در زمینه توزیع این قلیان و درصد گازهای نیتروژن و اکسیژن بکار رفته در آنها رخ دهد و احتمال بروز عوارض را بیشتر کند؛ از سوی دیگر نظارتی نیز بر سایر کافه‌هایی که این قلیان در آنها سرو می‌شود، وجود ندارد چرا که طی سالیان اخیر، این قلیان، آزادانه در حال عرضه در این مراکز است.

قلیان اکسیژن؛ منفعت‌طلبی تجاری یا طرح مطالعاتی؟!

وزارت بهداشت اعلام کرده که پس از انجام مطالعه و مشخص شدن نتایج آن، تصمیم گرفته می‌شود که این طرح به‌ چه‌ صورت در کشور اجرا شود اما این سؤال اساسی مطرح است که اولاً‌ چرا وزارت بهداشت پیش از مشخص شدن عوارض قطعی و احتمالی این قلیان برای سلامتی، اقدام به تأیید این دستگاه و  عرضه آن در 10 استان کرده است؟! دوماً چرا اجرای این طرح مطالعاتی در سراسر کشور، بیش از جنبه علمی، بُعد "تجاری" و کسب درآمدی پیدا کرده است و از افرادی که در کافی شاپ‌ها و سفره‌خانه‌ها از این قلیان استفاده می‌کنند، پول هنگفتی نیز اخذ می‌شود؟!

پیش از این حیدری به عنوان مجری طرح مطالعاتی بررسی قلیان اکسیژن درباره جمعیت مورد مطالعه این طرح به تسنیم گفته بود: "در مطالعه کشوری 1300 نفر از لحاظ عوارض و خطرات و امکان جایگزینی قلیان اکسیژن با قلیان دخانی بررسی می‌شوند."

اما این سؤال مطرح است که علیرغم محدود بودن حجم نمونه این مطالعه به 1300 نفر چرا این قلیان که هنوز تمام عوارض آشکار و پنهان آن مشخص نشده، به صورت عمومی و در حجم بسیار زیاد مورد استفاده قرار می‌‌گیرد؟!

تناقض‌گویی وزارت بهداشت و دانشگاه مجری طرح درباره محتویات قلیان اکسیژن

از آنجایی که از این طرح مطالعاتی مورد ادعای وزارت بهداشت که به اذعان مجری طرح، کد اخلاق را هم از این وزارتخانه اخذ کرده، اسناد و مدارکی ارائه نشده است، ابهاماتی نیز درباره ترکیبات موجود در این قلیان مطرح است؛ از جمله اینکه ترکیبات موجود در این دستگاه، دقیقا شامل چه گازهایی می‌شود؟

در این زمینه نیز وزارت بهداشت و مجری طرح، با تناقض‌گویی از توضیح شفاف و صریح این موضوع سرباز زده‌اند!

در حالیکه وزارت بهداشت درباره ترکیبات گازی موجود در قلیان اکسیژن به تسنیم اعلام کرده بود که "در این وسیله از ترکیب گازهای اکسیژن و N2O با رعایت حدود تعیین‌ شده در سازمان غذا و دارو استفاده می‌شود." اما مجری طرح بعداً با تکذیب استفاده از گاز خنده یا همان N2O به یکی از رسانه‌ها ادعا کرد که "استفاده از گاز خنده در قلیان اکسیژن صحت ندارد و سهم اکسیژن از ترکیب گازهای به کار گرفته شده قلیان اکسیژن حدود 80 درصد است و نیتروژن می‌تواند به میزان 5 درصد به ترکیب گازها اضافه شود. «اکسید نیتروژن» که با «گاز خنده» شناخته می‌شود در قلیان اکسیژن وجود ندارد. «انتونوکس» که یک گاز بی‌ضرر  به حساب می‌آید که در قلیان اکسیژن استفاده می‌شود!"

نکته عجیب ماجرا اینجاست که وزارت بهداشت به عنوان تأییدکننده این دستگاه که طبیعتاً وظیفه نظارت بر نحوه اجرای مطالعه در دانشگاه‌های علوم پزشکی تحت پوشش‌اش را نیز برعهده دارد؛ چگونه ممکن است از ترکیبات موجود در این دستگاه، بی‌اطلاع باشد یا ترکیبات آن را اشتباه به رسانه‌ها اعلام کند؟!

قلیان اکسیژن که وزارت بهداشت مدعیست که می‌تواند ایده‌ای برای جایگزینی با قلیان‌های دخانی باشد، با ابهامات پرشماری و پرسش‌های بی‌پاسخ متعددی همراه است و عدم تأیید آن از سوی بسیاری از متخصصان حوزه‌های مختلف پزشکی نیز شاهدی بر عوارض پرتعداد آشکار و پنهان استعمال قلیان اکسیژن است.

انتظار می‌رود وزارتخانه‌ای که متولی سلامتی مردم است، به جای اینکه تلاش کند تا با جایگزینی قلیان پرعارضه دیگری به جای قلیان دخانی، صورت مسئله بالا بودن میزان مصرف دخانیات در کشور را پاک کند، فرهنگسازی برای کاهش مصرف مواد دخانی، رایزنی با سایر دستگاه‌ها برای کاهش میزان تولید و عرضه دخانیات و ارائه راهکارهایی برای کاهش دسترسی مردم به ویژه جوانان به مواد مخدر و کنترل مصرف دخانیات را در صدر برنامه‌های خود قرار دهد؛ و البته افکار عمومی نیز از خبرگزاری دولت توقعی جز انعکاس و انتشار حقیقت و عدم جانبداری از طرح‌های پرمسئله، پرابهام و مخاطره‌آمیز برای سلامت مردم ندارند.

انتهای پیام/