گرفتاری دانش‌آموزان در تله آسیب‌های اجتماعی
آسیب‌های اجتماعی، واژه‌ای است که سال‌های متمادی از زبان مسئولان و مردم عامه به گوش می‌رسد و هرکس به‌زعم خود، آن را تحلیل می‌کند. آنچه وجه اشتراک همه تعاریف است، واژگان مشمئز کننده‌ای مثل «اعتیاد» و «مصرف مشروبات الکلی» است.
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، حرکت شتابان آسیب‌های اجتماعی، جامعه میلیونی دانش‌آموزان را تهدید می‌کند، گاهی دانش‌آموزانی که می‌خواهند از دوران وابستگی به والدین‌شان گذر کنند و استقلال اجتماعی داشته‌باشند برای ابراز وجود میان همسن و سالانشان و اینکه به اصطلاح می‌خواهند خودی نشان دهند در تله آسیب‌های اجتماعی گرفتار می‌شوند، به همین دلیل آمار آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان شیب صعودی به خود گرفته‌است.
در میان تمام دانش‌آموزان، آن‌هایی که در رده سنی نوجوان قرار دارند یکی از گروه‌های پرخطر در گرداب آسیب‌های اجتماعی به حساب می‌آیند، چراکه به دلیل اقتضائات سنی و شرایط روحی و روانی خود در برابر مخاطرات جامعه، آسیب‌پذیرتر می‌شوند، گاهی آنها قدرت «نه گفتن» ندارند یا شاید نمی‌توانند هیجاناتشان را کنترل کنند، دلیلش هر چه باشد، مستلزم تدبیر و چاره‌اندیشی از سوی مسئولان نظام آموزشی کشور است.
خطر آسیب‌های اجتماعی بیخ گوش دانش‌آموزان
آسیب‌های اجتماعی، واژه‌ای است که سال‌های متمادی از زبان مسئولان و مردم عامه به گوش می‌رسد و هرکس به‌زعم خود، آن را تحلیل می‌کند. آنچه وجه اشتراک همه تعاریف است، واژگان مشمئز کننده‌ای مثل «اعتیاد» و «مصرف مشروبات الکلی» است. اما آسیب‌های اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می‌شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام رسمی و غیر‌رسمی نباشد و ارتکاب آن باعث به هم خوردن قوانین اخلاقی و ارتباطی بین افراد جامعه شده و باعث رواج بی‌بندوباری اخلاقی و قبح‌زدایی شود. در این میان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر در منجلاب آسیب‌های اجتماعی، دانش‌آموزان هستند؛ آنها که به دلیل اقتضائات سنی و شرایط روحی و روانی خود در برابر این مخاطرات اجتماعی آسیب‌پذیرتر هستند. بدون شک اگر آنها، رهبر فکری، نقشه‌راه، والدین آگاه و معلمان دلسوز نداشته‌باشند که راهنمایی‌شان کنند، هنگام رویارویی با آسیب‌های اجتماعی، توانایی کافی برای تشخیص راه را از بیراهه ندارند.
درخواست والدین از مدارس: توجه به پرورش همانند آموزش
هر چند خانواده نقش مهمی در تربیت و آموزش مسیر درست زندگی نوجوان دارد، اما بسیاری از والدین با بررسی رفتار‌های فرزندان خود به این نتیجه رسیده‌اند که تربیت‌پذیری و در مقابل آسیب‌پذیری آنها در محیط مدرسه بسیار بیشتر از کانون خانواده است، چراکه دانش‌آموز در میان همسن و سالانشان قرار دارد و به راحتی از اخلاق و رفتار دوستانش تأثیر می‌پذیرد. در این رابطه مادر یک دانش‌آموز دوره متوسطه اول می‌گوید: «از روز اول که دخترم به دنیا آمد، تمام تلاشم را کردم تا شرایط رشد مناسبی را برایش فراهم کنم، کتاب‌هایی را که نکات تربیتی داشت، تهیه کردم و خواندم و حتی از مشاور تربیتی هم کمک می‌گرفتم. همه چیز خوب پیش می‌رفت و حتی در سال‌های ابتدایی ورود دخترم به مدرسه نیز مشکلی نبود، اما بعد از ورودش به دوره متوسطه اول، رفتار‌هایی از او سر زد که اصلاً موردپسندمان نبوده و نیست.» او با اشاره به اینکه محیط مدرسه و حتی معلم نقش مهمی در تربیت دانش‌آموز دارد، ادامه می‌دهد: «متأسفانه شاهد آن هستیم که همه دغدغه مدرسه دخترم در آموزش دروس خلاصه می‌شود، اینکه او محتوای کتاب را حفظ کند و در تست زدن موفق باشد! اما کمترین توجهی به تربیت و پرورش او می‌شود، به گمانم برای همین است که او اینقدر تغییر اخلاقی و رفتاری داشته‌است.».
اما پدر یکی از دانش‌آموزان نیز درباره بی‌توجهی مدارس نسبت به پرورش دانش‌آموزان اینگونه توضیح می‌دهد: «رفتار‌های پسرم در پایه دهم تحصیلی تغییر کرد و کمی مشکوک به نظر می‌رسید، برای همین به مدرسه رفتم و این موضوع را با معاون مدرسه در میان گذاشتم، اما متأسفانه او گفت که درگیر مسئله افت تحصیلی دانش‌آموزان هستند و آنقدر فرصت آموزش کم است که وقتی برای بررسی رفتار‌های دانش‌آموزان باقی نمی‌ماند.» البته این‌ها فقط نمونه‌ای از تغییر رفتار دانش‌آموزان نوجوان است، به همین دلیل والدین‌شان از مسئولان امر در عرصه تعلیم و تربیت می‌خواهند که به پرورش دانش‌آموزان همانند آموزش آنها اهمیت دهند.
آسیب‌های اجتماعی، متنوع‌تر از قبل
به تازگی امیر تجلی‌نیا، مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در نشستی خبری با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی در گذر زمان روندی افزایشی به خود گرفته‌است، گفت: «آسیب‌های اجتماعی متنوع‌تر از قبل شده، سن افراد درگیر کاهش یافته، مشهودتر شده، جنبه تلفیقی ترکیبی پیدا کرده، خانواده‌ها درگیر و به نوعی با نوزایی در آسیب‌های اجتماعی مواجهیم.»
او با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی چرخه‌ای شده، یعنی دانش‌آموزی که دچار رفتار پرخطر فرار از منزل شده، درگیر آسیب‌های بعدی هم می‌شود، ادامه داد: «آسیب‌های اجتماعی علت‌های متعددی دارد، بعضی از علت‌ها در گذشته بوده و همچنان اثر خود را حفظ کرده، بعضی از علت‌ها هم مربوط به چند سال اخیر است.»
تجلی‌نیا با بیان اینکه برنامه‌نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) از سال 1394 مطرح شده‌است، گفت: «دانش‌آموزانی که درگیر مسائل و آسیب‌های اجتماعی هستند، نیازمندی‌های مختلفی دارند (ممکن است دانش‌آموزی درگیر اختلالات روانشناختی، فقر مطلق، نیازمند درمان، نیازمند خدمات مددکاری، بدسرپرست یا بی‌سرپرست، حتی جان دانش‌آموز در معرض خطر باشد، کودک کار یا کودک خیابانی یا جزو اتباع یا دارای معلولیت باشد) بنابراین از طریق نماد به آنها رسیدگی می‌شود.»
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که نزدیک به یک دهه از اجرای طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان یا همان نماد در مدارس کشور می‌گذرد، طرحی که قرار بود با توانمندسازی نوجوانان، از سقوط آنان به ورطه مشکلات و آسیب‌های اجتماعی بکاهد، اما براساس گفته خود مسئولان آموزش و پرورش این امر محقق نشده، چراکه آمار آسیب‌های اجتماعی متنوع‌تر و مشهودتر شده است.
افت تحصیلی باعث آسیب اجتماعی می‌شود
تجلی‌نیا با بیان اینکه «نماد» یک سند اعتلافی است که دستگاه‌های مختلف وظیفه ذاتی برای کمک دارند تا با همکاری، هم‌افزایی، ظرفیت‌ها، امکانات و برنامه‌ها به ارائه خدمت به دانش‌آموزان نیازمند بپردازند، گفت: «نماد یک نخ تسبیح است که تمام دستگاه‌هایی که باید به دانش‌آموزان نیازمند ارائه خدمت کنند کنار هم نخ می‌کند و چرخ دنده‌ها را در کنار هم قرار می‌دهد.» او با بیان اینکه تا سال 1401- 1400 آخرین سال غربالگری نماد، 960 هزار دانش‌آموز غربال شدند، ادامه داد: «امسال غربالگری وسعت داده شده و تا امروز بیش از 6 میلیون و 600 هزار دانش‌آموز در پایه‌های سوم، پنجم، هفتم، هشتم و دهم غربالگری روان شناختی شده‌اند.»
تجلی‌نیا یکی از دلایل آسیب اجتماعی را افت تحصیلی عنوان کرد و گفت: «وقتی دانش‌آموز دچار افت تحصیلی می‌شود، دچار شکست تحصیلی شده و ترک تحصیل می‌کند، از مدرسه خارج می‌شود که این موضوع باعث ورود به آسیب‌های اجتماعی می‌شود.»
مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه دانش‌آموز تا وقتی در مدرسه است از آسیب‌های اجتماعی مصون است، گفت: «وقتی دانش‌آموز از مدرسه خارج شود و ترک تحصیل کند به نوعی احتمال درگیر شدن با آسیب‌های اجتماعی افزایش پیدا می‌کند.»
نوجوان تشنه رفتن به سراغ پدیده‌های جدید
اما برای کاهش آسیب‌پذیری دانش‌آموزان در مقابل آسیب‌های اجتماعی چه باید کرد؟ در این رابطه دکتر پرویز رزاقی، مشاور تربیتی و روانشناس بالینی به «جوان» می‌گوید: «یکی از کار‌های اساسی، قوی و غنی کردن نوجوانان است، اگر بسترسازان فرهنگی جامعه کمک کنند تا نیاز‌های نوجوان شناسایی شود و در راستای این نیازها، موقعیت‌هایی را قرار دهند که هم با ارزش‌ها و فرهنگ‌های جامعه مطابقت داشته باشد و هم نیاز روانی اجتماعی نوجوان ما را تأمین کند، او به دنبال آسیب‌های نوظهور نمی‌رود و خطر آسیب‌های اجتماعی کمتر متوجه او می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «نوجوان تشنه رفتن به سراغ پدیده‌های جدید، از هر نوع است تا بتواند از این طریق دیده‌شود، بنابراین اگر این تشنگی از طریق مثبت برطرف شود، آن وقت او دنیای رنگارنگ و تنوع‌طلبانه‌اش را کشف می‌کند، در واقع او تقصیری ندارد و تنهایی می‌خواهد خودش را اثبات کند، اما از آنجایی که آسیب‌های اجتماعی در دسترسش است، به آن سمت و سو می‌رود، آسیب‌هایی که گاهی توسط فرهنگ بیگانه وارد شده و اصلاً هدفش تخریب همین نسل است.»
نقش خانواده و مدرسه
رزاقی به نقش ورزش در کاهش آسیب‌های اجتماعی در گروه نوجوان و جوان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دسترس و همچنین ارزان بودن ورزش‌های متنوع، بسته به سلایق و علایق مختلف نوجوانان و جوانان نقش مهمی در دور شدن آنها از گرداب آسیب‌های اجتماعی دارد که باید بدان توجه شود.»
او به نقش پررنگ خانواده‌ها در مسئله تربیت نوجوانان اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر خانواده همه عوامل تربیتی خودش را به کار بگیرد نتایج مثبتی را می‌بیند، اما اگر در این مسیر مشکلی پیدا شود، خانواده باید بگردد و عوامل به کارگرفته اش را مجدد مرور کند تا مطمئن شود این عوامل را مناسب و بجا در اختیار نوجوان قرار داده‌است، گاهی خانواده هم ممکن است خطای تربیتی داشته باشد که نباید از نقش مهم آن به سادگی عبور کرد.»
این مشاور تربیتی درباره نقش محیطی مدرسه و گرفتار شدن دانش‌آموزان در تله آسیب‌های اجتماعی نیز اظهار می‌دارد: «محیط تأثیر زیادی در روند تربیتی نوجوان دارد، بنابراین برای کم کردن نقش محیط در جلوگیری از گرایش نوجوان به سمت آسیب‌های نوظهور باید تا می‌توانیم روی مسئله غنی‌سازی فردی او مثل تقویت باور‌های مثبتش توجه کنیم و با شناسایی موفقیت‌ها و توانمندی‌های نوجوان و هدایت و راهبری او به سمت پارامتر‌ها و عوامل‌های مثبت روانشناختی که نوجوان با آن می‌تواند رشد داشته‌باشد، به او کمک کنیم تا بهترین انتخاب‌ها را داشته‌باشد.»
رزاقی می‌گوید: «اعتماد به نفس و عزت نفس نوجوان، نقش مهمی در دوری او از آسیب‌های اجتماعی دارد. هر چه او مهارت‌های ابراز وجود و قاطعانه رفتار کردن را آموخته باشد، قطعاً در مقابل محیطی که بخواهد آسیب‌های اجتماعی را متوجه او کند، موفق‌تر عمل خواهد کرد. در چنین شرایطی است که او به آسیب‌های اجتماعی که تهدیدش می‌کند، یک «نه» محکم و رضایتمند می‌گوید و با آسوده خاطری از این آسیب‌های کنارش عبور می‌کند. در این راستا به‌رغم اینکه خانواده را نقش اساسی تلقی می‌کنیم، مدرسه نیز به عنوان یک نهاد تربیتی نقش اساسی و مهمی دارد.»
او اظهار می‌دارد: «بدون شک بها دادن به شخصیت و نظام فردی و روحی روانی دانش‌آموز، می‌تواند در شکوفایی استعداد‌ها و توانمندی‌های ذهنی و فکری مثبتش اثرگذار واقع شود و در نهایت او را از آسیب‌های اجتماعی دور کند. در این زمینه مسئولیت خانواده، مدرسه و تمام دستگاه‌های متولی برای پیشگیری از گرفتاری نوجوانان و جوانان یا همان نسل آینده‌ساز در جامعه بسیار سنگین و حساس است که باید مهم شمرده شود.»
منبع: جوان
انتهای پیام/