نگاه مؤسسه امنیت اروپا به ابزارهای قدرت ترکیه در دنیا
یکی از مؤسسات مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا، مؤلفه‌های قدرت ترکیه و کارت‌های این کشور برای بازی در قلمرو‌های جغرافیایی را برشمرده و به چالش‌ها و موانع این کشور اشاره کرده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، انتشار یک گزارش مفصل در اتحادیه اروپا درباره ابعاد و حوزه‌های مختلف قدرت ترکیه بسیاری از مطبوعات و رسانه‌های آنکارا و استانبول، بازتاب گستره پیدا کرد.
این همان گزارشی است که 5 تن از محققین و تحلیلگران امنیتی برجسته «مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا» (EUISS) نوشته‌اند.
گزارش‌های روتین مؤسسه مزبور به تجزیه و تحلیل مسائل سیاست خارجی، امنیتی و دفاعی کشور‌ها می‌پردازد. ماموریت اصلی این مؤسسه که دفتر مرکزی آن در پاریس قرار دارد، کمک به اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو آن در اجرای سیاست خارجی و امنیتی مشترک (CFSP)، از جمله سیاست مشترک امنیت و دفاع (CSDP) و همچنین سایر اقدامات خارجی اتحادیه است.
در گزارش مفصل مؤسسه مطالعات امنیتی اورپا درباره ترکیه، مؤلفه‌های قدرت و کارت‌های این کشور برای بازی در قلمرو‌های جغرافیایی مختلف مورد اشاره قرار گرفته است. البته رسانه های ترکیه، به عادت مرسوم، از ذکر نکات منفی صرف نظر کرده‌اند. این در حالی است که گزارش مورد اشاره، علاوه بر کارت‌های بازی ترکیه، به چالش‌ها و موانع این کشور نیز اشاره کرده است.
ترکیه برای اعمال نفوذ چه ابزار‌هایی دارد؟
در این گزارش آمده است: در سالیان اخیر، حضور و نفوذ ترکیه در مناطق مختلف جهان گسترش یافته است. این امر نه تنها در حوزه اقتصادی و بازار‌ها، بلکه در استفاده از قدرت نرم نیز مشهود است.
ابزارهای قدرت نرم ترکیه در فراسوی مرز‌ها: بر اساس گزارش مؤسسه مطالعات امنیتی اروپا، موارد زیر، به عنوان مهمترین نمونه‌ها ومصادیق قدرت نرم ترکیه در مناطق مختلف جهان، مورد اشاره قرار گرفته‌اند:
1. ابتکارات آموزشی به ویژه تأسیس دو مؤسسه مهم بنیاد معارف اسلامی و مؤسسه آموزش زبان ترکی استانبولی در ده‌ها کشور در آفریقا، بالکان و کشور‌های عربی.
2. صادرات سریال‌های تلویزیونی ترکیه‌ای به بیش از پنجاه کشور و استقبال تماشاگران از آن‌ها.
علاوه بر عواملی که در بالا بدان‌ها اشاره شد، صادرات محصولات صنایع دفاعی ترکیه به کشور‌های مختلف و به ویژه پهپاد‌ها، نفربر‌ها، تجهیزات پلیسی و ادوات جنگ الکترونیک، باعث شده که ترکیه بخشی از بازار دفاعی را در دست بگیرد.
اثربخشی ترکیه در بالکان غربی، قفقاز جنوبی، خاورمیانه و شمال و مرکز آفریقا، به عنوان مهمترین حوزه های نفوذ شناسایی و تعریف شده است.
کارشناسان امنیتی اروپا می‌گویند، در 20 سال گذشته ترکیه به سرعت به ویژه در این مناطق گسترش یافته و روابط نزدیکی در آنجا برقرار کرده است.
در این گزارش آمده است: «نفوذ ترکیه در کشور‌های مزبور، ترکیبی از صادرات فرهنگی و پیشرفت‌های فناوری تصویری از کشوری با اهداف روشن از قدرت دیپلماتیک، توسعه اقتصادی و قابلیت‌های نظامی قوی ترسیم می‌کند. رویکرد همه کاره و سازگار ترکیه کلید موفقیت آن است. آنکارا با استفاده از جعبه ابزار متنوعی از ابزارهای دیپلماتیک و ارتباطات هدفمند، به عنوان یک بازیگر کلیدی در این چند منطقه ظاهر شده و می‌خواهد خود را به عنوان یک شریک قوی و قابل اعتماد معرفی کند.
موقعیت جغرافیایی، جمعیت و اهمیت استراتژیک و نظامی آن برای ناتو، ترکیه را به یک شریک مهم برای اتحادیه اروپا در بالکان غربی تبدیل کرده است. به همین دلیل، ترکیه به عنوان یک قدرت متعادل‌کننده در بالکان غربی عمل می‌کند، مشارکت خود را در ماموریت‌های حفظ صلح ناتو، اتحادیه اروپا و سازمان ملل افزایش می‌دهد و به توسعه همکاری‌های نظامی با کشور‌های منطقه ادامه می‌دهد.
موقعیت ترکیه صرفاً به عنوان یک کشور صادرکننده پهپاد‌های رزمی مطرح نیست و به موازات آن، مواضع دیپلماتیک خود را در برابر اتحادیه اروپا و ایالات متحده تقویت می‌کند. ترکیه شبکه گسترده‌ای از مؤسسات آموزشی و فرهنگی، مؤسسات تحقیقاتی و مراکز زبان در سراسر جهان ایجاد کرده و برجسته‌ترین آن‌ها یعنی آژانس خدمات TİKA، مؤسسه یونس امره و بنیاد معارف در بالکان غربی بسیار فعال بوده‌اند.
مؤسسه امنیتی اتحادیه اروپا، در شرایطی به آژانس همکاری‌های برونمرزی ترکیه موسوم به تیکا اشاره کرده که این مؤسسه، در پوشش کار فرهنگی و خیرخواهانه، در بسیاری از مناطق جهان، کار اطلاعاتی نیز انجام می‌دهد و هاکان فیدان رئیس سابق سرویس اطلاعاتی میت ترکیه، قبل از رسیدن به این پست مهم امنیتی، مدت‌ها در تیکا فعالیت کرده است.
فعالیت چند زبانه خبرگزاری رسمی دولتی ترکیه یعنی آناتولی با اسم اختصاری (AA) به عنوان یکی دیگر از ابزارهای مهم قدرت نرم ترکیه در منطقه بالکان معرفی شده و دفاتر منطقه‌ای آن در سارایوو و اسکوپیه به پنج زبان (آلبانیایی، بوسنیایی، کرواتی، مقدونی و صربی) بخش مهمی از بالکان را پوشش داده‌اند و از سال 2015 تاکنون، ده‌ها هزار خبر، تصویر و عکس را به این زبان‌ها ارائه کرده است.
در این گزارش همچنین آمده است که شبکه تلویزیونی دولتی ترکیه موسوم به TRT از اسکوپیه، 30 میلیون بیننده را در این منطقه و دیاسپورای بالکان جذب کرده است.
ترکیه در صادرات سریال‌های تلویزیونی به کشور‌های غیرانگلیسی زبان پیشتاز جهان است و پس از آمریکا و انگلیس در رتبه سوم جهان قرار دارد و به 750 میلیون بیننده رسیده و تاکنون 152 کشور جهان، یک یا چند سریال ترکیه را خریداری، دوبله و پخش کرده‌اند.
روابط اقتصادی، پایه و اساس روابط دیپلماتیک ترکیه در منطقه را تشکیل می‌دهد.
در این گزارش آمده است: «ترکیه با گسترش فراتر از تجارت و شامل بخش‌های حیاتی مانند زیرساخت‌ها، بانکداری و تولید، یک حضور اقتصادی قوی ایجاد کرده است».
این گزارش خاطرنشان می‌کند که اگرچه اتحادیه اروپا بزرگترین بازیگر اقتصادی در بالکان است، اما ترکیه سرمایه‌گذاری‌های خود را به شکل چشمگیری افزایش داده و به دلیل تمرکز بر سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها مورد توجه قرار گرفته است. البته بالکان غربی نیز از این قاعده مستثنی نیست و ترکیه به تجارت با کشور‌های منطقه اهمیت می‌دهد.
خطوط هوایی ترکیه (THY)
بر اساس گزارش مؤسسه مطالعات امنیتی اروپا، یکی از راه‌های ترکیه برای ادغام عمیق‌تر در اقتصاد جهانی و تحریک رشد اقتصادی، صنعت هوانوردی است.
شرکت‌های هواپیمایی ملی می‌توانند به عنوان ابزار قدرت نرم و دیپلماسی عمومی عمل کنند و روابط بین‌المللی مثبت با کشور را ارتقا دهند. خطوط هوایی ترکیه (THY) با شبکه گسترده پرواز‌های مستقیم خود به تمام پایتخت‌های بالکان غربی، پیشرو است و استانبول از نظر جغرافیایی موقعیت خوبی برای بهره‌مندی از بازار‌های شرق و غرب دارد.
علاوه بر THY، شرکت هواپیمایی خصوصی پگاسوس از ترکیه نیز مکرراً به پایتخت‌های کشور‌های بالکان غربی پرواز می‌کند.
قفقاز جنوبی
در این گزارش مهمترین رکن روابط ترکیه با قفقاز جنوبی، رابطه نزدیک با جمهوری آذربایجان است. آنکارا در سال‌های اخیر حوزه نفوذ خود را در این منطقه نیز گسترش داده است.
ترکیه با دنبال کردن یک سیاست قاطعانه‌تر در قبال منطقه، نه تنها مجبور شد روابط چند وجهی خود با روسیه را مدیریت کند، بلکه باید در یک محیط ژئوپلیتیک پیچیده‌ای که دولت‌های مختلف در آن دخالت دارند، عبور کند.
نیاز آنکارا به اجتناب از درگیری مستقیم با مسکو، یکی از دغدغه‌های مهم مقامات دولت ترکیه در قفقاز است. از سوی دیگر، ترکیه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از طریق ابتکارات توسعه‌ای و فرهنگی تلاش‌های زیادی برای بهبود وجهه خود در گرجستان و آذربایجان انجام داده و عادیسازی رابطه با ارمنستان را نیز پیش برده است.
این گزارش به اهمیت خط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان، خط لوله گاز طبیعی باکو-تفلیس-ارزروم و پروژه خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) به عنوان بخشی از کریدور گاز جنوبی اشاره کرده است. این نمونه‌ها نشان دهنده این است که ترکیه به توسعه بیشتر زیرساخت‌های انرژی خود ادامه می‌دهد.
ترکیه خاورمیانه و شمال آفریقا
بر اساس محتوای گزارش مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا، لفاظی آشکار رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در دفاع از حقوق فلسطینی‌ها و محکومیت اسرائیل و همچنین میزبانی ترکیه از پناهجویان منطقه و کمک‌های بشردوستانه، در افکار عمومی جهان عرب اهمیت یافته است.
این گزارش با اشاره به اقدامات ترکیه در فلسطین، عراق، افغانستان، لیبی، سومالی و سوریه، حضور ترکیه را مهم ارزیابی کرده است. در نتیجه، افزایش نفوذ ترکیه در خاورمیانه و شمال آفریقا و خلیج فارس غیرقابل انکار است.
شواهد نشان داده که نفوذ فرهنگی، تلاش‌های بشردوستانه و گسترش روابط اقتصادی این کشور در حال تغییر چشم انداز منطقه است. حجم تجارت با کشور‌های عربی از 9 میلیارد دلار در سال 2005 به 46 میلیارد دلار در سال 2022 رسیده است.
در این گزارش آمده است که الجزایر و مصر در شمال آفریقا که به عنوان دروازه ورود به بازار آفریقا تلقی می‌شوند، مهمترین شرکای تجاری ترکیه هستند. ترکیه در سال 2023 به هدف سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلاری خود در الجزایر دست یافت و این کشور فرانسه را به عنوان سرمایه‌گذار خارجی پیشرو در الجزایر خارج از بخش هیدروکربن پشت سر گذاشت.
همچنین صادرات ترکیه به مصر در 26 سال گذشته به طور متوسط سالانه 11.3 درصد افزایش یافته است. تعداد پرواز‌های ترکیش ایرلاین به مصر، 50 مورد در هفته است.
این گزارش با یادآوری اینکه ترکیه روابط خود را با کشور‌های ثروتمند خلیج فارس تقویت کرده است، توضیح داد که این استراتژی حمایت مالی سریع و قابل توجهی را از خلیج فارس به ترکیه تضمین می‌کند و منابع جدی از قطر، امارات و عربستان سعودی تأمین شده است.
در این گزارش تأکید شده که ترکیه در 20 سال گذشته نفوذ خود را در آفریقا افزایش داده و رویکرد سیاست خارجی چندوجهی آن شامل دیپلماسی، اقتصاد، کمک‌های بشردوستانه، توسعه و امنیت است.
شبکه‌ای متشکل از 40 سفارت ترکیه در جنوب صحرای آفریقا از گسترش دامنه و روابط دوجانبه ترکیه در منطقه حمایت می‌کند.
اخیراً، ترکیه فعالیت‌های خود را در جنوب صحرای آفریقا گسترش داده و شامل امنیت و دفاع می‌شود و از «دیپلماسی پهپادی» و همچنین حمایت مادی و آموزش برای تقویت قابلیت‌های امنیتی شرکای خود استفاده کرده است.
ترکیه همچنین سرمایه‌گذاری‌هایی مانند هتل‌ها، ساختمان‌های کنفرانس و زمین‌های ورزشی در بسیاری از کشور‌ها دارد و مشارکت و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی و دولتی را تشویق می‌کند.
آفریقای جنوبی، نیجریه، ساحل عاج، غنا و سودان بزرگترین شرکای تجاری ترکیه در جنوب صحرای آفریقا هستند. تجارت بین ترکیه و کشور‌های جنوب صحرای آفریقا از سال 2003 تاکنون 8 برابر شده است و ترکیش ایرلاین به 45 مقصد این منطقه، مسافر می‌فرستد.
مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا، همچنین به این موضوع اشاره کرده که ترکیه باید مراقب باشد. چرا که با چند چالش بزرگ مواجه است: از جمله این که در شرایط اقتصادی ناگوار و نامناسبی قرار گرفته و دوم این که تشدید نگرانی‌های امنیتی و عدم درک کامل از مدیریت روابط آنکارا و غرب، گهگاه چالش‌هایی برای طرفین به وجود می‌آورد.
انتهای پیام/