واقعیت ماجرای موریانه‌زدگی کتاب‌های تاریخی شاهرود چه بود؟
کتاب‌های تاریخی یک کتابخانه در شاهرود را موریانه نابود کرد، این کتاب‌ها ارزشمند موریانه‌زده شاهرود متعلق به اداره میراث فرهنگی این شهرستان نبود، اما سؤال اینجاست که پاسخگوی این اتفاق دردناک چه شخص یا دستگاهی است؟
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شاهرود، چند روز قبل خبری در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه "موریانه" تعدادی کتاب‌های باارزش تاریخی و نسخ خطی در شاهرود را نابود کرده است.
انتشار این خبر کافی بود تا موجی از انتقادات نسبت به اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان شاهرود و اداره کل متبوع آن در استان سمنان شکل گرفته و فرایند بازنشر این خبر به‌گونه‌ای ادامه یابد که گویا این کتاب‌ها متعلق به اداره میراث فرهنگی شاهرود است.
در واقع پس‌از انتشار عکس و مطلب مبنی بر موریانه‌زدگی نسخ تاریخی در شاهرود، نحوه و نوع بازنمایی آن در فضای مجازی به سمت‌وسویی رفت که گویا کتابخانه اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شاهرود مسئول مستقیم این امر بوده است.
اما واقعیت چه بود؟
خبرنگار تسنیم برای پی بردن به واقعیت ماجرا، ابتدا در تماسی با مرتضی نظری، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان شاهرود، پیگیر موضوع شد که در تماس‌های ابتدایی، این مقام مسئول از آن اظهار بی‌اطلاعی کرد.
نظری در تماس‌های بعدی ضمن تکذیب هر گونه ادعایی مبنی بر ارتباط کتاب‌ها و نسخ خطی و تاریخی موریانه‌زده با اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان شاهرود، تصریح کرد: این موضوع هیچ ارتباطی به کتابخانه این مجموعه نداشته و در واقع مربوط به کتابخانه‌ای خصوصی و شخصی است که این مجموعه اطلاعی از آن (وجود کتاب‌های تاریخی و موریانه‌زدگی آن) نداشت.
وی افزود: البته در این نکته که حفظ اسناد و نسخ مکتوب در حفظ هویت جامعه نقش بسزایی دارد، جای تردیدی نیست، چرا که بخش مهمی از فرهنگ و هویت جامعه به حفظ هویت تاریخی و فرهنگی و آثار ملی بسته است که باید با جدیت و ضرورت بیشتری دنبال شود.
پس از آن بود که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در اطلاعیه‌ای ضمن تکذیب هر گونه ارتباط نسخ خطی آسیب‌دیده ناشی از موریانه‌زدگی با این اداره کل و اداره متبوع آن در شاهرود، از مالکان کتاب‌های و نسخ تاریخی خواست تا آثار متعلق به خود را به ادارات میراث فرهنگی تحویل دهند یا به عبارت بهتر اهدا کنند.
کتاب‌ها متعلق به میراث فرهنگی شاهرود نبود؛ اما...
فعال میراث فرهنگی که موضوع موریانه‌زدگی این کتاب‌های تاریخی را برای نخستین بار در فضای مجازی منتشر کرد، با بیان اینکه این کتاب‌ها متعلق به اداره میراث فرهنگی شاهرود نیست، تصریح کرد: اما نمی‌توان از وظیفه میراث فرهنگی برای فرهنگ‌سازی درباره این کتب ارزشمند غافل شد.
عبدالحسین برنجی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در خصوص موریانه‌زدگی آثار و نسخ تاریخی در شاهرودریال اضافه کرد: فرهنگ‌سازی حفظ نسخ تاریخی و مکتوب یک ضرورت است.
وی با اشاره به اینکه ناآگاهی و کم‌اطلاعی در حفظ نسخ قانونی و میراث مکتوب یکی از علل از بین رفتن آنها محسوب می‌شود، گفت: موریانه‌زدگی منابع و نحوه صحیح حفظ اسناد و نسخ خطی و قدیمی امری مهم است که باید با جدیت مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.
این فعال میراث فرهنگی در شاهرود با بیان اینکه این کتابخانه ربطی به اداره میراث فرهنگی و صنایع‌دستی شهرستان نداشته و مربوط به شخص بوده است، افزود: عدم آگاهی و کم‌اطلاعی شخص در حفظ این مجموعه باعث از بین رفتن کتاب‌هایی شد که از نظر فرهنگی و معنوی قدمتی چندین ساله داشته‌اند.
اتفاقی هولناک‌تر در انتظار است؛ اگر...
برنجی با بیان اینکه این نوع نسخ در تکایا و مساجد شهرستان شاهرود وجود دارند و کم هم نیستند، خاطرنشان کرد: باید با فرهنگ‌سازی مناسب و ورود اداره میراث فرهنگی و صنایع‌دستی شهرستان در راستای حفظ آنها اقدام کرد.
وی افزود: اگر به نگهداری این نسخ تاریخی موجود در تکایا و حسینیه‌های قدیمی شاهرود توجه ویژه نشود، باید منتظر انفاقی هولناک‌تر برای این آثار ارزشمند تاریخی باشیم.
این فعال میراث فرهنگی با انتقاد از بیانیه اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان مبنی بر توصیه به مالکان نسخ خطی و کتاب‌های تاریخی مبنی بر اهدای آن به این اداره کل برای نگهداری بهتر آن، خاطرنشان کرد: در ارتباط مستقیمی که مجموعه دلسوزان میراث فرهنگی با وزارت میراث فرهنگ، صنایع‌دستی و گردشگری برقرار شد؛ به‌صراحت اعلام شد که افراد با حفظ مالکیت می‌توانند برای افزایش آگاهی از نحوه نگهداری کتاب‌های تاریخی و نسخ خطی متعلق به خود و دریافت خدمات مربوط به آن به میراث فرهنگی مراجعه کنند که این مهم می‌تواند گامی بلند در امر مرمت آثار تاریخی در شهرستان و حتی کشور باشد.
اخبار گاه و بیگاه مبنی بر آسیب دیدن آثار تاریخی در کشورمان نشان می‌دهد آن گونه که باید و شاید و به‌نحوی که در دیگر کشورها به مقوله حفظ و حراست و نگهداری از آثار تاریخی به‌ویژه آثار مکتوب و نسخ خطی اهمیت داده می‌شود، به این موضوع در کشور توجه نشده است و نکته غم‌انگیز ماجرا آنجاست که امروزه شاهد نگهداری و وجود بسیاری از این میراث فرهنگی گران‌سنگ و نسخ ارزشمند تاریخی و باستانی در موزه‌های کشورهای غربی هستیم؛ تا جایی که اکنون بخش عظیمی از کتابخانه‌های کشورهای دیگر به آثار مکتوب ایرانی تخصیص داده‌شده است.
این آثار نیز به‌اندازه‌ای تنوع دارد که از انواع نسخ خطی به دوران پهلوی گرفته تا نخستین روزنامه ایران (وقایع اتفاقیه) و مجلات تخصصی ایرانی در این کتابخانه‌ها آرشیو شده است.
کارشناسان مرتبط با حوزه حفظ و نگهداری آثار تاریخی بر این باور هستند که الزاماً باید به آثار تاریخی مکتوب نظیر نسخ خطی بیش از دیگر آثار تاریخی و میراث فرهنگی به‌عنوان سرمایه‌های ارزشمند تاریخی و هویتی هر جامعه و تمدنی اهمیت داده و به آن توجه کرد و بسیاری از کشورها به این موضوع اعتقاد راسخی دارند.
در واقع ریشه و علت این باور و اعتقاد را باید این موضوع دانست که اساساً این قبیل از آثار و میراث تاریخی در حقیقت دربرگیرنده زمان، مکان و روایتی کامل و جامع از یک رویداد تاریخی است که در واقع بیانگر و روایت کننده هویت، فرهنگ، سیاست و جامعه آن برهه خاص تاریخی برای خواننده خود است.
چنین آثاری در واقع بزرگ‌ترین گواه و سند در خصوص پیشینه و سبقه تاریخی یک کشور است و آثار نفیس مکتوب و به‌صورت مشخص آثار خطی به علت سندیت و همه‌جانبه بودن به هیچ‌وجهی قابل‌انکار و تردید نخواهد بود و تمام این موارد در حقیقت نشانه‌ای از ارزش والا و فراوان این آثار و اسناد در هر دو بعد مالی، مادی و معنوی است.
خلأ قانونی یا عدم اجرای قوانین؛ مسئله این است
متأسفانه مردم کشور ما برخلاف آنچه امروز در بسیاری از کشورهای دنیا شاهد تحقق و بروز آن هستیم، به دلایل گوناگون، مالکان کتاب‌های تاریخی و نسخ خطی آن را از دستگاه‌های متولی پنهان می‌کنند.
این مهم دلایل متعددی دارد، اما مهم‌ترین دلیل آن که مورد توافق بیشتر کارشناسان نیز هست؛ شاید هراس مردم از عاقبت این اطلاع‌رسانی به دستگاه‌های متولی باشد. این موضوع نیز خود معلول دو موضوع خلأ قانونی یا عدم اجرای قوانین مرتبط با آن به نفع مردم و وجود مشوق‌های قانونی در حوزه کتاب‌های تاریخی باشد. موضوعی که هر چه هست وضعیت امروز کتاب‌های ارزشمند تاریخی در گوشه گوشه کشور را سبب شده است.
اما مسئله مهم اینجاست که اگر خلأ قانونی در این زمینه وجود داشته است، چرا وزارت میراث فرهنگی بر حفظ مالکیت مالکان نسخ خطی و تاریخی تأکید کرده است و اگر عدم اجرای قوانین و شفاف‌سازی آن برای مردم علت پنهان ماندن کتاب‌های خطی و نسخ تاریخی ارزشمند از چشم متخصصان این حوزه شده است، چه کسی باید پاسخگوی این ترک فعل صورت گرفته از قوانین موجود در این زمینه باشد؟
به هر روی ضرورت حفظ و حراست از آثار تاریخی مکتوب و نسخ خطی به دلیل جایگاه ویژه و ممتاز آن در عرصه فرهنگ و تاریخ کشورمان، ایجاب می‌کند که مدیران و مسئولان مرتبط به این حوزه برای ترغیب مالکان آثار با ارزش تاریخی به ثبت آثار خود و ارتباط با دستگاه‌های متولی آن توجه جدی و ویژه به اجرای قوانین مشوق در این حوزه داشته باشند.
وضع سیاست‌های تشویقی و حمایتی مناسب و اجرای آن در کنار فرهنگ‌سازی در جامعه، چه بسا که سبب تشویق عموم مردم به ارائه و اهدای آثار تاریخی خود به دستگاه‌های مسئول شود.
انتهای پیام/363/